Gofal Iechyd Parhaus y GIG llyfryn gwybodaeth ar gyfer unigolion, teuluoedd a gofalwyr - Beth yw Gofal Iechyd Parhaus y GIG

Pecyn o ofal parhaus y mae’r GIG yn ei drefnu ac yn talu amdano – dyna yw Gofal Iechyd Parhaus y GIG, neu GIP.

Byddwch yn gymwys i gael GIP os yw eich Bwrdd Iechyd Lleol yn asesu bod gennych chi angen iechyd sylfaenol. Eglurir hyn yn yr adran 'Pwy sy'n gymwys i gael GIP’.  Dyma’r unig faen prawf i fod yn gymwys i gael GIP. Os yw asesiad yn canfod bod gennych angen iechyd sylfaenol, mae gennych hawl i gael GIP.

Er enghraifft, gall hyn gynnwys pobl sydd ag anghenion cymorth corfforol a/neu iechyd meddwl tymor hirach am eu bod nhw'n anabl, yn sâl neu wedi cael damwain. Gellir ei ddarparu mewn unrhyw leoliad, gan gynnwys yn eich cartref eich hun, mewn cartref gofal, hosbis, neu mewn carchar, gan bob math o weithwyr iechyd a gofal.

Os oes gennych chi anghenion gofal tymor hir, gall y math o ofal rydych ei angen fod yn gyfrifoldeb i naill ai’r GIG neu wasanaethau cymdeithasol eich awdurdod lleol, neu'r ddau. Weithiau bydd yn amlwg pwy fydd yn gyfrifol am eich gofal ond os oes gennych chi anghenion gofal cymhleth efallai y byddwch yn cael cymysgedd o wasanaethau gan y naill sefydliad a'r llall. Mae'r llyfryn hwn yn ymwneud â gwasanaethau a ariennir gan y GIG.

Y GIG

Mae holl wasanaethau’r GIG yn rhad ac am ddim, felly os ydych chi'n gymwys i gael GIP, bydd y GIG yn talu holl gostau eich gofal iechyd gofal a'r rhan fwyaf o'ch gofal cymdeithasol, gan gynnwys llety preswyl (mewn cartref gofal). Eich Bwrdd Iechyd Lleol sy'n gyfrifol am drefnu'r broses asesu i weld a ydych chi'n gymwys, ac os felly, bydd yn cynllunio a darparu'r pecyn gofal GIP hefyd. Os canfyddir eich bod yn gymwys i gael GIP, bydd y GIG yn talu am y canlynol:

• Os ydych chi'n byw gartref mae’r GIG yn talu am ofal iechyd fel gwasanaethau gan nyrs gymunedol neu therapydd arbenigol ac anghenion gofal cymdeithasol cysylltiedig, er enghraifft help i ymolchi a gwisgo. Nid yw'n cynnwys costau llety, bwyd na chymorth cyffredinol yn y cartref. 
• Os ydych chi'n byw mewn cartref gofal, mae’r GIG yn llunio contract â’r cartref i dalu ffioedd llety ac anghenion iechyd a gofal personol asesedig.

Awdurdod Lleol

Mae Awdurdodau Lleol yn gyfrifol am ddarparu gwybodaeth, cyngor a chymorth am ofal a chymorth. Os nad oes gennych chi angen iechyd sylfaenol, mae’n debygol y bydd eich gofal a’ch cymorth yn cael ei ddarparu gan eich awdurdod lleol, drwy’r Gwasanaethau Cymdeithasol. Mae pwy sy’n gymwys i gael gofal cymdeithasol yn cael ei ddiffinio yn Neddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014. Mae prawf modd (‘means test’) yn cael ei gynnal ar y gwasanaethau hyn, sy’n golygu y gallech orfod talu tuag at eich gofal a’ch llety, yn dibynnu ar eich amgylchiadau ariannol.

Oes angen i mi dalu tuag at fy nghostau cartref gofal os ydw i’n gymwys i gael GIP

Bydd y GIG yn talu am eich llety a’ch anghenion iechyd a gofal personol asesedig. Efallai y bydd amgylchiadau lle byddwch yn dewis talu ffioedd i'ch cartref gofal am wasanaethau ychwanegol megis derbyn sesiynau ffisiotherapi ychwanegol (yn ogystal â'r rhai y cytunwyd arnynt yn eich cynllun gofal). Mae enghreifftiau eraill yn cynnwys math drutach o lety (ystafell fwy) neu bethau ychwanegol fel papurau newydd dyddiol. Cyfeirir at y rhain weithiau fel ffioedd ychwanegol ac maen nhw’n drefniant talu preifat, ar wahân, sydd gennych chi gyda’r darparwr gofal cartref. Mae rhagor o wybodaeth am y mathau gwahanol o lety ac a oes angen talu amdanyn nhw ar gael ar 'Sut mae GIP yn cael ei drefnu'.

Rhaid i unrhyw benderfyniad a wnewch i brynu gwasanaethau ychwanegol fod yn ddewis personol ac nid oherwydd diffyg cyllid priodol gan y GIG i ddiwallu eich anghenion fel y nodwyd yn eich cynllun gofal GIP. 

Os byddwch chi'n cael cais gan ddarparwr eich cartref gofal i dalu am wasanaethau ychwanegol nad ydych wedi cytuno iddyn nhw, cysylltwch â’ch Bwrdd Iechyd Lleol ar unwaith i ddatrys y mater.

Mae'r broses asesu ar gyfer GIP yn gallu bod yn gymhleth. Meddyliwch am bwy hoffech chi ei gael i’ch cefnogi gydol y broses. Mae llawer o bobl yn sylweddoli nad ydyn nhw’n deall pob elfen o’r broses; mae’r asesiad yn ymwneud â’r hyn sydd orau i chi, felly cofiwch ofyn cwestiynau unrhyw bryd. Mae’n debygol y bydd angen i chi siarad am bethau sy’n sensitif. Mae’n bwysig cael sgwrs glir ac agored. Bydd tîm o weithwyr proffesiynol ym maes iechyd a gofal cymdeithasol, a elwir yn Dîm Amlddisgyblaethol, yn gweithio gyda chi i asesu eich anghenion (gweler yr adran 'Sut yr asesir a yw rhywun yn gymwys i gael Gofal Iechyd Parhaus y GIG').

Eiriolaeth

Rhywun sy'n gallu eich helpu i fynegi barn yn ystod y broses asesu yw eiriolwr. Gall defnyddio eiriolwr eich helpu i ddeall y broses GIP yn well a gwneud i chi deimlo’n fwy hyderus ynghylch y broses. Yn ogystal â’ch helpu i ddeall eich rôl eich hun yn y broses GIP yn well, gall eiriolwr eich helpu i ddeall canlyniadau'r dewisiadau a’r penderfyniadau rydych chi'n eu gwneud hefyd. Gallwch enwebu unigolyn i fynegi eich safbwyntiau neu i siarad ar eich rhan a gall fod yn aelod o’r teulu, yn ffrind, yn wasanaeth eiriolaeth lleol neu’n rhywun annibynnol sy’n fodlon cyflawni rôl eiriolaeth ar eich rhan. Dylai'r Bwrdd Iechyd Lleol sicrhau eich bod yn ymwybodol o wasanaethau eiriolaeth lleol.

Mae’n bwysig deall y gwahaniaeth rhwng rôl eiriolwr a Chydgysylltydd Gofal. Bydd y Cydgysylltydd Gofal yn gweithio i’r bwrdd iechyd neu’r Awdurdod Lleol, fwy na thebyg, ac ni fydd yn annibynnol. Dylai’r Bwrdd Iechyd Lleol a’r Awdurdod Lleol sicrhau eich bod yn ymwybodol o wasanaethau eiriolaeth lleol a allai gynnig cyngor a chymorth i chi. 

Mae gwybodaeth am sut i gysylltu â'ch Bwrdd Iechyd Lleol, sut i gwyno a manylion cyswllt defnyddiol eraill, gan gynnwys cymorth eiriolaeth, wedi'u cynnwys ar 'Mae gwybodaeth am sut i gysylltu â'ch Bwrdd Iechyd Lleol, sut i gwyno a manylion cyswllt defnyddiol eraill, gan gynnwys cymorth eiriolaeth'.

Cydsyniad

Gofynnir i chi roi eich cydsyniad ar sail gwybodaeth i’r broses asesu GIP. Er mwyn rhoi cydsyniad ar sail gwybodaeth, bydd eich Cydgysylltydd Gofal yn eich cyfarfod i egluro’r holl broses, a sicrhau bod gennych ddigon o wybodaeth i wneud eich penderfyniad.

Mae gennych yr hawl i wrthod asesiad GIP, neu wrthod cynnig o GIP yn ddiweddarach yn dilyn asesiad. Bydd y Bwrdd Iechyd Lleol a’r Awdurdod Lleol yn gweithio gyda chi i sicrhau bod y risgiau'n cael eu deall a'u lliniaru’n llawn cyn belled ag y bo modd. Rhaid iddynt roi gwybod i chi am yr effaith bosibl y bydd hyn yn ei chael ar allu'r Bwrdd neu’r Awdurdod i ddarparu gwasanaethau priodol. Bydd y GIG yn parhau i ddarparu gwasanaethau iechyd am ddim, er enghraifft gwasanaethau meddygon teulu a nyrsys ardal. Fodd bynnag, ni all y Bwrdd Iechyd fod yn gyfrifol am drefnu ac ariannu gwasanaethau gofal cymdeithasol i chi sy’n cael eu darparu am ddim, fel fyddai’n digwydd o dan GIP. Rydych yn rhydd i newid eich meddwl yn ddiweddarach. 

Mae’n bosibl y gallwch gael pecyn gofal ar y cyd gan y Bwrdd Iechyd Lleol, ar gyfer unrhyw elfennau iechyd, a’r Awdurdod Lleol ar gyfer unrhyw elfennau gofal cymdeithasol. Bydd y Bwrdd Iechyd Lleol a’r Awdurdod Lleol yn gweithio gyda chi i gyd-gynhyrchu eich cynllun gofal ar y cyd er mwyn mynd i’r afael ag unrhyw anghenion asesedig sydd gennych. Mae rhagor o wybodaeth am becynnau gofal ar y cyd ar gael ar 'Beth sy'n digwydd os nad ydych chi’n gymwys a sut i apelio'.

Os nad yw’r galluedd gennych i roi cydsyniad, bydd staff yn edrych i weld a ydych chi wedi penodi Atwrneiaeth Arhosol (Iechyd a Lles) i weithredu ar eich rhan, neu a yw’r Llys Gwarchod wedi penodi rhywun fel dirprwy lles personol. Os na, bydd yr unigolyn sy’n arwain yr asesiad ar y pwynt hwnnw’n gyfrifol am wneud penderfyniad ‘er lles pennaf'. Dan yr amgylchiadau hyn, mae angen penderfynu a fyddai hi er lles pennaf yr unigolyn i fwrw ymlaen ag asesu a rhannu gwybodaeth, neu a fyddai hi’n well neu oedi’r broses o geisio cydsyniad hyd nes y caiff galluedd ei adennill. Byddant yn ymgynghori â theulu a ffrindiau fel arfer. Pan nad oes teulu neu ffrindiau ar gael, bydd Eiriolwr Galluedd Meddyliol Annibynnol yn cael ei ddarparu.

Iaith

Drwy gydol y broses GIP, mae gennych yr hawl i ddefnyddio'r iaith/fformat neu ddull o'ch dewis i gyfathrebu a chymryd rhan lawn, fel partner cyfartal, wrth asesu eich anghenion a threfnu eich iechyd a'ch gofal cymdeithasol.

Mae fframwaith strategol Llywodraeth Cymru, 'Mwy na Geiriau’, yn nodi'r gofynion o safbwynt y Gymraeg. Ni ddylai'ch cais i gyfathrebu trwy gyfrwng y Gymraeg achosi oedi cyn i chi gael eich asesiad cymhwystra GIP gan fod Safonau penodol yn ymwneud â’r Gymraeg sy’n ei gwneud yn ofynnol i Awdurdodau Lleol a Byrddau Iechyd ddarparu hyn ar eich cyfer.

Mae'r un ystyriaethau'n berthnasol i Iaith Arwyddion Prydain (BSL) ac ieithoedd a fformatau eraill, e.e. Braille.  

Gofalwyr

Unigolyn o unrhyw oedran sy’n darparu cymorth di-dâl i deulu neu ffrindiau na fyddai’n gallu ymdopi heb y cymorth hwnnw – dyna yw gofalwr. Gall hyn olygu gofalu am ffrind neu aelod o’r teulu sydd, oherwydd salwch, anabledd, problem iechyd meddwl neu gaethiwed i rywbeth, yn methu ymdopi heb eu cymorth.

Os oes gennych ofalwr ac mae'n ymddangos i'ch Awdurdod Lleol y gallai fod ganddo anghenion am gymorth, mae gan eich gofalwr yr hawl i gael asesiad o'i anghenion gan yr Awdurdod Lleol. Mae’n rhaid i’r Bwrdd Iechyd Lleol a’r Awdurdod Lleol eich hysbysu am yr hawl hon. Gallai gofalwyr fod yn gymwys i dderbyn cymorth i’w helpu gyda’u rôl ofalu. Ni ddylid tybio byth bod eich gofalwr yn gallu parhau i ddarparu cymorth neu ei fod yn fodlon gwneud hynny.

• Ystyrir ei bod yn bosibl eich bod yn gymwys i gael GIP y GIG.  Byddwch yn cael Cydgysylltydd Gofal. They will oversee the whole process, answer your questions, keep you informed, seek your consent, tell you about advocacy and ensure your language or communication method of choice is used throughout the CHC process.
• Bydd eich Cydgysylltydd Gofal yn trefnu Tîm Amlddisgyblaethol. Bydd y Tîm yn casglu’r dystiolaeth sydd ei hangen ar gyfer eich asesiad GIP.  Gallent gysylltu â chi i gael y wybodaeth ofynnol.

• Cynhelir cyfarfod Tîm Amlddisgyblaethol i asesu eich anghenion. Mae croeso i chi a’ch gofalwr/teulu neu eiriolwr fynychu’r cyfarfod hwn a bod yn rhan lawn o’r broses. Bydd yr Adnodd Cymorth Penderfynu (DST) yn cael ei gwblhau i gefnogi'r broses. Yna bydd y Tîm yn argymell i’ch Bwrdd Iechyd Lleol a ydych yn gymwys i gael cyllid GIP ai peidio.  Os ydych chi'n gymwys, dylai'ch pecyn gofal fod yn ei le o fewn pythefnos i ddyddiad y cyfarfod hwn.

• Os ydych chi'n gymwys i gael GIP, dylai eich Bwrdd Iechyd Lleol drefnu eich pecyn gofal o fewn 8 wythnos i unrhyw arwydd neu asesiad cychwynnol e.e. y rhestr wirio a oedd yn dangos bod gennych angen iechyd sylfaenol o bosibl. Mae hyn yn cynnwys unrhyw amser rydych ei angen ar gyfer adsefydlu neu ailalluogi. Gellir ymestyn yr amserlen hon os ydych chi angen mwy o amser adsefydlu neu ailalluogi.

Os yw’ch angen am ofal yn fwy brys, e.e. gofal diwedd oes, dylai’r Bwrdd Iechyd Lleol ystyried defnyddio asesiad llwybr carlam.

Rhaid i bawb sy’n rhan o’ch asesiad weithio’n unol â’r egwyddorion hyn:

1. Pobl yn gyntaf. Mae’n rhaid rhoi eich lles pennaf yn gyntaf. Dylech gael eich trin ag urddas a pharch.
2. Uniondeb wrth wneud penderfyniadau. Rhaid i'r Tîm Amlddisgyblaethol weithio gydag uniondeb. Dylid sicrhau bod eu cyngor arbenigol a’u penderfyniadau’n seiliedig ar resymeg glir.
3. Dim penderfyniadau amdanaf heb fy nghynnwys. Chi yw’r arbenigwr ar eich bywyd eich hun. Dylech chi a’ch gofalwyr fod yn rhan lawn o’r broses asesu a chynllunio gofal.
4. Dim oedi wrth ddiwallu eich anghenion oherwydd penderfyniadau ariannu. Ni ddylech wynebu unrhyw oedi o ran diwallu eich anghenion oherwydd nad yw gwasanaethau iechyd a gofal cymdeithasol, ac unrhyw ddarparwr gofal arall, yn cydweithio’n dda. Mae cyfrifoldeb arnyn nhw i ddatrys unrhyw anghydfodau neu bryderon cyn gynted â phosibl.
5. Deall diagnosis. Canolbwyntio ar angen. Nid eich diagnosis sy’n eich diffinio chi. Dylid teilwra eich gofal a’ch cymorth ar eich cyfer chi. Dylai wneud y gorau o’ch annibyniaeth a chanolbwyntio ar yr hyn sydd bwysicaf i chi a’ch gofalwyr.
6. Gofal cydlynus gyda pharhad. Mae’n rhaid gwneud pob ymdrech i osgoi tarfu ar drefniadau gofal presennol, neu i ddarparu proses bontio ddi-dor a diogel pan fo angen newid er eich lles pennaf chi.
7. Cyfathrebu. Mae’n rhaid i weithwyr proffesiynol fod yn arbennig o ofalus i gyfathrebu â chi yn y ffordd o’ch dewis, a dylent geisio darganfod beth yw hynny cyn yr asesiad. Mae hyn yn cynnwys: Cymraeg, Iaith Arwyddion Prydain, gwybodaeth ysgrifenedig mewn fformatau amgen fel hawdd ei ddeall, neu ddulliau cyfathrebu amgen ar gyfer pobl sydd ag anawsterau lleferydd a chyfathrebu difrifol.