Gohirio symud gwartheg at ddiben rheoli TB

I rwystro’r clefyd rhag lledaenu, yn ôl Rhaglen Dileu TB Cymru, rhaid mynd â gwartheg sydd wedi’u heintio o’r safle cyn pen 10 niwrnod gwaith. Mae hynny’n cynnwys: 

• gwartheg sydd wedi cael adwaith i brawf croen
• gwartheg sydd wedi cael prawf gwaed positif
• gwartheg sydd wedi cael adwaith amhendant a rhaid eu lladd, neu 
• anifail sydd wedi dod i gysylltiad uniongyrchol, a’i nodi gan APHA fel anifail risg uchel 

Fel arfer, bydd y gwartheg yn cael eu hanfon i ladd-dy i’w lladd. Ond gallwch eu lladd ar y fferm os nad oes modd eu cludo. Gallech orfod gwneud hynny am resymau lles neu os nad yw’r carcas yn ffit i’w fwyta gan bobl. 

Gall lladd anifail ar y fferm er mwyn rheoli TB achosi llawer iawn o ofid. Yn enwedig os mai gwartheg a threisiedi (heffrod) sy’n drwm â llo sy’n cael eu lladd. Ond weithiau, mae’n amhosib osgoi hyn. 

O 4 Tachwedd 2024, bydd hawl gohirio mynd ag anifail o’r safle tan ar ôl y 10 niwrnod gwaith arferol. Hynny am y rhesymau canlynol: 

• buwch neu dreisiad (heffer) gyflo, fydd yn geni’r llo o fewn y 60 diwrnod nesaf, neu sydd wedi geni’r llo yn y 7 niwrnod diwethaf
• anifail ar fin dod i ddiwedd y ‘cyfnod cadw o’r gadwyn fwyd’. Hynny ar ôl ei drin â chyffur lladd parasit, gwrthfiotig neu gyffur arall. Caniateir gohirio ei symud am hyd at 5 niwrnod gwaith
• problem hawdd ei datrys â’r tag adnabod neu’r pasbort. Caniateir gohirio ei symud am hyd at 5 niwrnod gwaith

Os ydy’r fuwch neu’r dreisiad i fod geni’r llo o fewn 60 niwrnod ar ôl iddi: 

• gael adwaith i’r prawf 
• cael adwaith amhendant a bod rhaid ei lladd, neu ei bod 
• wedi bod mewn cysylltiad uniongyrchol 

gallwch ofyn i APHA am gael gohirio ei lladd tan ar ôl iddi fwrw llo. Bydd APHA yn ystyried y risg o beidio â mynd â hi o’r fferm ar unwaith. Bydd angen i’r ceidwad fodloni amodau penodol cyn y gall APHA roi ei chaniatâd. Darllenwch ffurflen Datganiad y Perchennog TB212(W)/TB212(W)(Cymraeg)).

Rhaid i’r ceidwad roi’r canlynol: 

• datganiad ysgrifenedig (ffurflen TB212(W)/TB212(W)(Cymraeg)) y bydd yn cydymffurfio â’r amodau ar gyfer ynysu’r anifail
• datganiad (ffurflen TB211(W)/TB211(W)(Welsh)) i ddweud bod y ceidwad yn gallu cadw at yr amodau. Rhaid i filfeddyg o ddewis y ceidwad ei lenwi, hynny ar gost y ceidwad
• datganiad i gadarnhau bod yr anifail yn gyflo (ffurflen TR531) a’i bod yn ei 60 diwrnod olaf cyn geni’r llo. Rhaid i filfeddyg o ddewis y ceidwad ei lenwi, hynny ar gost y ceidwad

Os bydd APHA yn cytuno i’r gohiriad, rhaid cyflwyno’r holl ffurflenni i APHA o fewn 5 diwrnod gwaith ar ôl eu hanfon. Byddwch yn colli’r opsiwn i ofyn am ohiriad os na fyddwch yn gwneud hynny. Bydd APHA yn bwrw ymlaen wedyn i drefnu bod yr anifail yn cael ei ladd ar y fferm. 

Rhaid i’r ceidwad feddwl am y canlyniadau canlynol wrth wneud ei ddewis, er mwyn gallu gwneud penderfyniad doeth ynghylch cadw’r anifail am gyfnod estynedig:  

• caiff y Prawf Cyfnod Byr ei ohirio. Ni chaiff ei gynnal tan o leiaf 60 niwrnod ar ôl mynd â’r adweithydd/cysylltiad uniongyrchol/adweithydd amhendant y mae’n rhaid ei ladd olaf o’r safle
• caiff yr anifail ei brisio fel ag sy’n arferol. Ni fydd llai o iawndal yn cael ei dalu am ichi ohirio ei symud. 
• os bydd yr anifail yn marw neu’n cael ei ddifa am unrhyw reswm cyn ei symud, yna ni chaiff yr iawndal ei dalu ichi
• byddwn yn talu’r iawndal ar ôl i bob anifail sydd wedi cael adwaith gael ei symud o’r safle
• tra bydd gwartheg sydd wedi cael adwaith ar y fferm, ni fydd modd symud anifeiliaid i nac o’r safle heblaw i’w lladd
• dylai’r ceidwad roi gwybod ar unwaith i APHA pan fydd y llo wedi’i eni. Caiff y daith i’r lladd-dy ei threfnu cyn gynted ag y bydd yr anifail yn ddigon iach i deithio. Ni chewch gludo anifail sydd newydd eni llo am o leiaf 7 niwrnod

Mewn buchesi godro lle trefnir bod y lloi yn cael eu geni yr un pryd, mae gwir risg, os yw’r profion TB yn cael eu cynnal yn y cyfnod geni, y gall nifer fawr o wartheg gael adwaith i’r prawf. Trwy gynnal y prawf ar adeg pan na fydd cymaint o wartheg yn drwm â llo yn lleihau nifer y gwartheg y bydd angen eu lladd ar y fferm. Mae rhai ffermwyr wedi llwyddo i wneud hyn. 

Os yw’r profion yn cael eu cynnal ar adegau anghyfleus (h.y. yn ystod cyfnodau lloia bloc), gall y ceidwad ofyn am gynnal rhai profion yn gynt. 

Mae rhagor o wybodaeth ar gael i geidwaid sydd am osgoi cynnal profion pan fydd eu gwartheg yn geni eu lloi. 

Mae bron i hanner yr holl anifeiliaid sy’n cael eu lladd ar fferm yn derbyn rhyw feddyginiaeth ac yn dal i fod yn y ‘cyfnod cadw o’r gadwyn fwyd’ pan fydd angen eu lladd er mwyn rheoli TB. Y cyfnod cadw hwn yw’r cyfnod rhwng rhoi’r ddôs olaf o’r feddyginiaeth a chaniatáu i’r anifail hwnnw neu ei gynnyrch ymuno â’r gadwyn fwyd. Mae hynny’n sicrhau na fydd y lefelau o feddyginiaeth yn y bwyd yn uwch na’r terfyn diogel. 

Bydd modd gohirio symud gwartheg sy’n agos at gwblhau’r ‘cyfnod cadw’ hwn am hyd at 5 diwrnod gwaith. Ond dylai’r ceidwad gofio: 

• rhaid ynysu’r anifail, yn unol â gofynion cyfreithiol TB03 – Hysbysiad o Fwriad i Ladd Gwartheg. Mae’r hysbysiad hwn yn gofyn ichi ynysu’r anifail tan y caiff ei ladd a lladd anifeiliaid penodol
• caiff y Prawf Cyfnod Byr wedi hynny ei ohirio. Ni chaiff ei gynnal tan o leiaf 60 niwrnod ar ôl mynd â’r adweithydd/cysylltiad uniongyrchol/adweithydd amhendant y mae’n rhaid ei ladd olaf o’r safle

Gallwch leihau nifer yr anifeiliaid y bydd yn rhaid ichi eu lladd ar y fferm trwy beidio â rhoi triniaeth filfeddygol i’ch anifeiliaid yn y cyfnod cyn cynnal profion TB. Byddai hynny’n amhosib wrth gwrs os bydd yr anifail yn dioddef heb gael meddyginiaeth, felly bydd rhai anifeiliaid yn siŵr o gwympo i’r categori hwn. Ond mae cyfleoedd i leihau’r nifer fydd yn gorfod cael eu lladd ar y fferm. 

Mae rhagor o wybodaeth ar gael i geidwaid sydd am leihau nifer yr anifeiliaid ar feddyginiaeth fydd yn cael eu lladd ar y fferm. 

Gallwch ohirio mynd ag anifail o’r safle am hyd at 5 niwrnod gwaith os oes gennych broblemau adnabod neu basbort mân sy’n rhwydd eu datrys. Dylai’r ceidwad gofio:

• rhaid ynysu’r anifail, yn unol â gofynion cyfreithiol TB03 – Hysbysiad o Fwriad i Ladd Gwartheg
• caiff y Prawf Cyfnod Byr wedi hynny ei ohirio. Ni chaiff ei gynnal tan o leiaf 60 niwrnod ar ôl mynd â’r adweithydd/cysylltiad uniongyrchol/adweithydd amhendant y mae’n rhaid ei ladd olaf o’r safle