Treth Trafodiadau Tir - Ffurflenni treth a thaliadau: Canllawiau technegol

Er mwyn ein helpu i wella'r canllawiau hyn, rhowch adborth i ni (mae’n cymryd 30 eiliad).

(adran 44)

Rhaid i drethdalwr ddychwelyd ffurflen dreth i ACC am bob trafodiad tir hysbysadwy sydd naill ai wedi'i gwblhau neu wedi'i gyflawni'n sylweddol.

Rhaid dychwelyd y ffurflen cyn diwedd y cyfnod o 30 diwrnod sy'n dechrau ar y diwrnod ar ôl y dyddiad pan fydd y trafodiad yn cael effaith. At hynny, pan fydd y trafodiad yn drafodiad trethadwy, rhaid i'r ffurflen hefyd gynnwys hunanasesiad. Diwrnodau calendr, nid diwrnodau gwaith yw'r cyfnod hwn.

Mae'r enghreifftiau isod yn dangos y dyddiadau ffeilio pan fydd y trafodiad tir yn digwydd mewn mis 30 diwrnod ac mewn mis 31 diwrnod.

(adran 45)

Trafodiad hysbysadwy yw un sydd:

• yn caffael prif fuddiant mewn tir nad yw'n dod o dan un o'r eithriadau a nodir isod
• yn caffael buddiant trethadwy ar wahân i brif fuddiant mewn tir nad yw wedi'i eithrio rhag talu treth a bod treth yn daladwy (neu y byddai'n daladwy oni hawlid rhyddhad) ar gyfradd o fwy na 0%
• yn drafodiad tir yr ystyrir y bydd rhywun yn ei wneud oherwydd y rheolau ynghylch cyflawni'n sylweddol sy'n berthnasol i gontract sy'n darparu ar gyfer trosglwyddo i drydydd parti (adran 11(3) DTTT), neu
• yn drafodiad tir tybiannol neu dybiannol ychwanegol ar gyfer trafodiad cyn-gwblhau.

(adran 46)

Pan fydd yr amodau a ganlyn yn berthnasol, ni fydd y trafodiad yn drafodiad hysbysadwy:

• Esemptiadau:
  • trafodiad esempt rhag treth
• Trafodion nad ydynt yn ymwneud â lesoedd:
  • caffaeliad ac eithrio rhoi, asesinio neu ildio les pan fydd y gydnabyddiaeth drethadwy (ynghyd ag unrhyw gydnabyddiaeth am drafodiadau cysylltiol) yn llai na £40,000
• Lesoedd llai na 7 mlynedd:
  • rhoi les neu ildio les am gyfnod o lai na saith mlynedd pan na fydd y gydnabyddiaeth drethadwy'n fwy na'r trothwy cyfradd sero
  • aseinio neu ildio les pan roddwyd y les yn wreiddiol am gyfnod o lai na saith mlynedd ac nad yw'r gydnabyddiaeth drethadwy'n fwy na'r trothwy cyfradd sero
• Lesoedd mwy na 7 mlynedd:
  • rhoi les am gyfnod o saith mlynedd neu ragor pan fydd y gydnabyddiaeth drethadwy ar wahân i rent yn llai na £40,000 a'r rhent blynyddol yn llai na £1,000, neu
  • aseinio neu ildio les pan roddwyd y les yn wreiddiol am gyfnod o saith mlynedd neu ragor a bod y gydnabyddiaeth drethadwy'n llai na £40,000.

Bydd y gydnabyddiaeth drethadwy'n croesi'r trothwy cyfradd sero os bydd yn cynnwys unrhyw swm y mae treth yn daladwy arno ar gyfradd o fwy na 0% neu pe bai treth yn daladwy oni fyddai rhywun yn hawlio rhyddhad.

Trafodiadau a gyflawnir yn sylweddol

(adrannau 10(5) a 45)

Lle bydd trafodiad wedi'i gyflawni'n sylweddol, gall cyflawni'r contract yn sylweddol a chwblhau'r contract ill dau fod yn drafodiadau hysbysadwy ar wahân, oni bai bod eithriadau i'r rheolau am drafodiadau hysbysadwy yn gymwys.

Os bydd y dreth a godir pan gaiff y contract ei gwblhau'n fwy na swm y dreth sy'n daladwy ar gyflawni'r contract yn sylweddol, rhaid cynnwys y swm ychwanegol hwnnw yn yr hunanasesiad ar gyfer y ffurflen dreth honno.  Rhaid i'r ffurflen dreth ar gyfer cyflawni'r contract yn sylweddol a'r ffurflen dreth ar gyfer cwblhau'r trafodiad ddangos swm llawn y gydnabyddiaeth daladwy sy'n hysbys ar ddyddiad cwblhau pob ffurflen dreth.

Bydd rheolau arbennig ychwanegol hefyd yn berthnasol i'r canlynol:

• trefniadau sy'n cynnwys cyrff cyhoeddus neu addysgol,
• trosglwyddo buddiannau partneriaethau, a,
• threfniadau cyllid eiddo arall.

(adran 44)

Ystyr hunanasesiad yw asesiad o swm y dreth sydd i'w godi mewn perthynas â'r trafodiad. 

Pan fydd y gydnabyddiaeth a roddir ar gyfer testun y trafodiad yn llai na'r trothwy cychwynnol ar gyfer y gyfradd gyntaf o dreth uwchben 0%, bydd angen hunanasesiad o hyd, er mai swm yr hunanasesiad hwnnw fydd £0.00.

Pan fydd y trafodiad yn un lle yr hawlir rhyddhad ond bod y rhyddhad hwnnw'n golygu bod peth o’r gydnabyddiaeth dal yn cael ei threthu (er enghraifft rhyddhad rhannol i elusennau), neu os bydd yn drethadwy, gan ddefnyddio cyfrifiad gwahanol i’r un arferol, ar y brif gyfradd neu ar gyfradd uwch (er enghraifft rhyddhad caffael lle y codir cyfradd dreth arbennig, neu ryddhad am anheddau lluosog), bydd y trafodiad yn drafodiad trethadwy o hyd a bydd angen hunanasesiad. Rhestrir y mathau perthnasol o ryddhad yn adran 30(3) DTTT.

Os bydd y trethdalwr yn hawlio rhyddhad a fydd yn golygu na fydd dim o'r gydnabyddiaeth a roddir yn drethadwy, er enghraifft rhyddhad grŵp, yna, ni fydd y trafodiad yn drafodiad trethadwy. Dyma'r mathau o ryddhadau sydd wedi'u rhestru yn adran 30(2) DTTT. Bydd y trafodiadau hyn yn dal yn drafodiadau hysbysadwy.

Ar y llaw arall, pan fydd y trafodiad yn drafodiad yr hawlir rhyddhad ar ei gyfer ond na fydd hynny'n golygu bod y gydnabyddiaeth i gyd yn ddi-dreth, er enghraifft rhyddhad caffael lle y codir cyfradd dreth arbennig, bydd y trafodiad yn dal yn drafodiad trethadwy a bydd angen hunanasesiad. Rhestrir y mathau perthnasol o ryddhad yn adran 30(3) DTTT.

(adran 47)

Os bydd y gydnabyddiaeth drethadwy mewn trafodiad hysbysadwy yn ansicr, rhaid i'r trethdalwr, yn y ffurflen dreth ar gyfer y trafodiad hysbysadwy, gyfrifo'r gydnabyddiaeth drethadwy ar sail resymol.

Yn ychwanegol rhaid i brynwr ddychwelyd ffurflen dreth arall, gan gynnwys ffurflen hunanasesu i’r ACC, os oedd y gydnabyddiaeth yn ddibynnol, yn ansicr neu heb ei chanfod cyn diwedd 30 o ddiwrnodau sy'n dechrau:

• pan fydd gydnabyddiaeth ddibynnol yn digwydd neu pan ddaw'n amlwg na fydd yn digwydd, neu
• pan fydd y gydnabyddiaeth yn ansicr neu heb ei chanfod, a bod y swm sy'n berthnasol ar gyfer cyfrifo'r gydnabyddiaeth (neu unrhyw ran o'r gydnabyddiaeth) yn dod yn hysbys.

ac os o ganlyniad i'r digwyddiad:

• y daw'r trafodiad yn hysbysadwy
• y daw treth ychwanegol yn daladwy, neu
• y daw treth yn daladwy am drafodiad lle nad oedd treth yn daladwy gynt.

Daw llog yn ddyledus hefyd 30 o ddiwrnodau ar ôl dyddiad y trafodiad y mae’r ffurflen dreth neu’r ffurflen dreth bellach yn cyfeirio ato.

Ni fydd y rheolau hyn yn berthnasol mewn achosion lle bydd y gydnabyddiaeth drethadwy'n rhent, nac i gydnabyddiaeth sy'n cael ei thalu ar ffurf blwydd-dal.

(adran 48)

Os bydd digwyddiad perthnasol yn digwydd, a bod llai o dreth yn daladwy ar gyfer trafodiad tir, a'r trethdalwr wedi talu'r dreth honno, caiff y trethdalwr hawlio ad-daliad gan ACC.   

Digwyddiad perthnasol gyda golwg ar y gydnabyddiaeth ddibynnol, neu'r gydnabyddiaeth ansicr neu'r gydnabyddiaeth heb ei chanfod, fydd:

• pan fydd y digwyddiad dibynnol yn digwydd neu pan ddaw'n amlwg na fydd yn digwydd neu
• pan fydd y gydnabyddiaeth yn ansicr neu heb ei chanfod, a bod y swm sy'n berthnasol ar gyfer cyfrifo'r gydnabyddiaeth (neu unrhyw ran o'r gydnabyddiaeth) yn dod yn hysbys.

Serch hynny, pan fydd y trafodiad tir yn berthnasol i roi les, ni cheir hawlio ad-daliad ar gyfer:

• ad-dalu (yn llwyr ynteu'n rhannol) unrhyw fenthyciad neu flaendal a gafodd ei drin yn gydnabyddiaeth ar gyfer y trafodiad, neu
• ad-dalu unrhyw gydnabyddiaeth a roddwyd lle y gwneir yr ad-daliad hwnnw o dan drefniadau yng nghyswllt y trafodiad ac, sy'n ddibynnol ar derfynu neu aseinio'r les (neu roi buddiant trethadwy allan o'r les).

Caiff y trethdalwr hawlio ad-daliad drwy ddiwygio'i ffurflen dreth, os yw hynny o fewn y cyfnod a ganiateir, neu ar ôl y cyfnod hwnnw, drwy gyflwyno hawliad ysgrifenedig i ACC sy'n cydymffurfio â'r rheolau perthnasol. Fel rheol, dim ond hawliadau o fewn y cyfnod o bedair blynedd ar ôl dyddiad ffeilio'r ffurflen dreth a ganiateir o dan y rheolau sy'n ymwneud â hawlio ad-daliad. O dan amgylchiadau eithriadol, mae'r rheolau sy'n ymwneud ag ad-daliadau ar gyfer achosion dibynnol, ansicr neu heb eu canfod yn caniatáu cyfnod ychwanegol ar gyfer gwneud yr hawliad hwnnw, pan fydd y cyfnod arferol o bedair blynedd wedi mynd heibio. Y cyfnod ychwanegol ar gyfer gwneud hawliad yw cyfnod o 12 mis, gan ddechrau ar y dyddiad perthnasol sydd wedi sbarduno'r hawliad am ad-daliad.  

Ni fydd y rheolau hyn yn berthnasol mewn achosion lle bydd y gydnabyddiaeth drethadwy'n rhent, nac i gydnabyddiaeth sy'n cael ei thalu ar ffurf blwydd-dal.

(adran 49)

Rhaid i brynwr ddychwelyd ffurflen dreth bellach os tynnir rhyddhad yn ôl mewn perthynas â digwyddiad datgymhwyso gyda golwg ar:

• rhyddhad ar gyfer bondiau buddsoddi cyllid arall
• rhyddhad ar gyfer mathau penodol o gaffael eiddo preswyl
• rhyddhad grŵp
• rhyddhad atgyfansoddi neu gaffael, neu
• ryddhad i elusennau.

Os bydd gofyn dychwelyd ffurflen o'r fath, rhaid ei anfon i ACC o fewn 30 diwrnod, gan ddechrau ar y diwrnod ar ôl y digwyddiad datgymhwyso, a rhaid iddi gynnwys hunanasesiad.

Daw llog yn ddyledus hefyd 30 o ddiwrnodau ar ôl dyddiad y trafodiad y mae’r ffurflen dreth neu’r ffurflen dreth arall yn cyfeirio ato.

(adran 50)

Os bydd dau drafodiad cysylltiol neu ragor yn cael effaith ar yr un diwrnod, caiff y prynwr (neu'r prynwyr lle bydd hynny'n briodol) ddychwelyd un ffurflen dreth, fel pe bai'r holl drafodiadau'n un trafodiad hysbysadwy. Os bydd prynwyr y trafodiadau'n wahanol, ond eu bod yn bobl gysylltiol, cânt wneud cais am dystysgrifau ACC ar wahân at ddibenion cofrestru tir (er y bydd y tystysgrifau hynny'n dangos pob prynwr a enwir ar bob tystysgrif).

(adran 51)

Gall sefyllfa dreth gychwynnol newid o ganlyniad i drafodiad cysylltiol diweddarach. Gall trafodiad cysylltiol diweddarach olygu:

• bod trafodiad cynharach yn dod yn hysbysadwy, lle nad oedd cyn hynny
• y codir treth am y trafodiad cynharach, lle nad oedd tâl yn daladwy o'r blaen, neu
• y daw treth ychwanegol yn daladwy mewn perthynas â'r trafodiad cynharach

Os bydd gofyn dychwelyd ffurflen o'r fath, rhaid ei hanfon i ACC cyn diwedd y cyfnod o 30 o ddiwrnodau sy'n dechrau â'r diwrnod ar ôl y dyddiad y bydd y trafodiad diweddarach yn cael effaith. Rhaid iddi gynnwys hunanasesiad.

Pan fo trafodiad cysylltiol diweddarach yn golygu bod trafodiad cynharach yn dod yn hysbysadwy, lle nad oedd cyn hynny, yna dylid cofnodi y dyddiad y cafodd y trafodiad hwnnw effaith fel dyddiad y trafodiad diweddarach ar y ffurflen.

(adran 53)

Rhaid i ffurflen dreth gynnwys datganiad gan y prynwr bod y ffurflen, hyd eithaf ei wybodaeth, yn gywir ac yn gyflawn.

Ar ffurflen bapur llofnod(ion) y prynwr neu’r prynwyr fydd hyn.
Lle bydd y prynwr wedi awdurdodi asiant i lenwi'r ffurflen, mae'n bosibl i'r asiant gwblhau neu gael ei drin fel pe bai'n cwblhau'r datganiad.

Mewn achosion lle bydd yr asiant yn gwneud y datganiad ar ran y prynwr, rhaid i'r prynwr fod wedi cadarnhau gyda’u hasiant bod y wybodaeth sydd yn y ffurflen, ac eithrio'r dyddiad perthnasol os oes angen, yn gywir ac yn gyflawn hyd eithaf gwybodaeth y prynwr. Os yw'r prynwr yn gallu cadarnhau'r dyddiad perthnasol i’w hasiant, yna bydd yr asiant yn gwneud y datganiad ar ran y prynwr ar y ffurflen gyfan.

Fodd bynnag, lle nad yw’r prynwr wedi gallu cadarnhau dyddiad perthnasol, mae’r asiant yn datgan ar ran y prynwr bod y ffurflen yn gywir ac yn gyflawn hyd eithaf gwybodaeth y prynwr, a bod y dyddiad perthnasol hyd eithaf gwybodaeth yr asiant yn gywir ac yn gyflawn hefyd.

Felly mae 3 datganiad gwahanol ar y ffurflen dreth:

1. Datganiad gan y prynwyr sy’n llenwi’r ffurflen dreth ei hunain
2. Datganiad gan yr asiant ar ran y prynwr bod yr holl wybodaeth yn y ffurflen dreth, gan gynnwys y dyddiad perthnasol, wedi cael ei gadarnhau gan y prynwr a bod y ffurflen yn gywir ac yn gyflawn hyd eithaf gwybodaeth y prynwr
3. Datganiad gan yr asiant ar ran y prynwr bod yr holl wybodaeth yn y ffurflen dreth, heblaw am y dyddiad perthnasol, wedi cael ei gadarnhau gan y prynwr a bod y ffurflen yn gywir ac yn gyflawn hyd eithaf gwybodaeth y prynwr, a bod yr asiant yn datgan eu hunain bod y dyddiad perthnasol yn gywir ac yn gyflawn hyd eithaf gwybodaeth yr asiant.

Mae'r dyddiad perthnasol yn golygu, gan amlaf, y dyddiad y bydd y trafodiad yn cael effaith. Serch hynny, bydd rheolau arbennig yn berthnasol yn yr achosion a ganlyn lle mai'r dyddiad perthnasol fydd: 

• y dyddiad pan fydd y digwyddiad yn digwydd, sef rhaid cyflwyno ffurflen dreth os bydd achos dibynnol yn digwydd (neu os daw'n glir na fydd yn digwydd) neu os bydd y gydnabyddiaeth a oedd yn ansicr neu heb ei chadarnhau, yn cael ei chadarnhau
• y dyddiad pan fydd y digwyddiad datgymhwyso'n digwydd, sy'n arwain at ofyniad i gyflwyno ffurflen dreth arall yn sgil tynnu rhyddhad yn ôl
• y dyddiad y bydd y trafodiad yn cael effaith ar gyfer y trafodiad cysylltiol diweddarach sy'n golygu bod gofyn cyflwyno ffurflen dreth ar gyfer trafodiad cynharach, neu
• y dyddad y bydd trafodiad yn cael effaith sy'n golygu bod gofyn cyflwyno ffurflen dreth ar gyfer trafodiad dros dro mewn perthynas â thrafodiad eiddo preswyl ar gyfradd uwch.

(Adran 54)

Caiff prynwr gael ei gynrychioli gan Gyfreithiwr Swyddogol yr Uwch Lysoedd ('y Cyfreithiwr Swyddogol') os bydd ganddo anabledd (at ddibenion Deddf Cydraddoldeb 2010). Bydd ffurflen dreth wedi'i llenwi gan y Cyfreithiwr Swyddogol, lle y bydd yn datgan bod y ffurflen, hyd eithaf ei wybodaeth, yn gyflawn ac yn gywir, yn bodloni gofynion datganiad y prynwr.

Yn yr un modd, pan fydd asiant yn gweithredu ar ran y Cyfreithiwr Swyddogol, yna, pan fydd y datganiad yn cael ei wneud gan yr Asiant, rhaid i'r Cyfreithiwr Swyddogol fod wedi gwneud datganiad bod y wybodaeth sydd yn y ffurflen, ac eithrio'r dyddiad perthnasol, yn gywir ac yn gyflawn hyd eithaf ei wybodaeth. 

Dim ond mewn perthynas â'r dyddiad perthnasol y bydd y datganiad yn cael ei wneud gan yr asiant yn y ffurflen, a bydd datganiad yr asiant yn dweud bod y dyddiad perthnasol, hyd y gŵyr yr asiant, yn gywir.

(adran 55)

Pan fydd y prynwr yn unigolyn, tybir ei fod wedi cyflawni'r gofyniad i wneud datganiad (naill ai ynghylch y ffurflen yn ei chrynswth, neu, yng nghyswllt y wybodaeth sydd yn y ffurflen ac eithrio dyddiad perthnasol pan fydd y datganiad wedi'i wneud gan rywun a awdurdodwyd i weithredu ar ran yr unigolyn.

Dim ond pan fydd gan rywun bŵer atwrnai ysgrifenedig wedi'i lofnodi gan yr unigolyn y mae'n gweithredu ar ei ran yr awdurdodir ef i weithredu.

Rhwymedigaeth i dalu'r dreth

(adran 56)

Os bydd trafodiad trethadwy, bydd y prynwr yn atebol am y dreth ar sail hunanasesiad.  Rhaid iddo dalu'r dreth yn unol â gofynion Deddf Casglu a Rheoli Trethi (Cymru) 2016.

Talu'r dreth

(adran 57)

Os bydd trethdalwr wedi cyflwyno ffurflen dreth a bod swm o dreth yn daladwy, rhaid i'r trethdalwr dalu'r swm hwnnw o dreth, erbyn dyddiad ffeilio'r ffurflen dreth fan hwyraf.

Os digwydd i drethdalwr ddiwygio'i ffurflen dreth; rhaid i'r trethdalwr dalu unrhyw dreth neu dreth ychwanegol yn sgil y diwygiad hwnnw, naill ai erbyn dyddiad ffeilio'r ffurflen dreth, neu pan gaiff ei diwygio, os yw hynny'n hwyrach na'r dyddiad ffeilio.

(adran 58)

Os bydd y gydnabyddiaeth yn ddibynnol, rhaid i'r trethdalwr, yn y ffurflen dreth ar gyfer y trafodiad, gyfrifo'r gydnabyddiaeth drethadwy ar y sail mai canlyniad y sefyllfa ddibynnol yw y bydd y gydnabyddiaeth yn daladwy, neu na fydd yn peidio â bod yn daladwy;

Os bydd y gydnabyddiaeth yn ansicr, rhaid i'r trethdalwr, yn y ffurflen dreth ar gyfer y trafodiad, gyfrifo'r gydnabyddiaeth drethadwy ar sail resymol.

Gweler y canllawiau yn DTTT/2440 am ragor o wybodaeth am beth sy’n gydnabyddiaeth ‘ddibynnol’ a beth sy’n gydnabyddiaeth ‘ansicr’.

Yn y naill achos a'r llall lle y bydd y gydnabyddiaeth yn ddibynnol neu'n ansicr, ond nid mewn achosion lle bydd y gydnabyddiaeth heb ei chanfod ar y dyddiad y bydd y trafodiad yn cael effaith, caiff y trethdalwr wneud cais am ohirio'r dreth sy'n codi ar y gydnabyddiaeth ddibynnol neu ansicr.  Serch hynny, dim ond os bydd y gydnabyddiaeth ddibynnol neu ansicr, neu ran ohoni, yn daladwy fwy na chwe mis ar ôl y dyddiad pan fydd y trafodiad yn cael effaith y ceir gwneud cais am ohirio.

Ni cheir gwneud cais am ohirio os na fydd y gydnabyddiaeth yn ddibynnol neu'n ansicr, ond ei bod yn cael ei thalu fesul rhandaliad i'r gwerthwr. 

Os bydd y trethdalwr yn dymuno gohirio'r dreth, rhaid iddo:

• gyflwyno'r ffurflen dreth a'r cais am ohirio cyn neu erbyn dyddiad ffeilio'r ffurflen dreth
• pennu'r swm sydd i'w ohirio
• rhoi'r cyfrifiad ar gyfer y swm sydd i'w ohirio (DTTT/6230)
• egluro pam mae'r gydnabyddiaeth yn ddibynnol neu'n ansicr a pham y dylid talu'r gydnabyddiaeth ohiriedig ar ryw ddyddiad yn y dyfodol
• cynnig dyddiad terfyn disgwyliedig ar gyfer cyfnod y gohiriad (DTTT/6180) (neu nodi dyddiad bum mlynedd o'r dyddiad y caiff effaith os nad oes modd gwybod beth fydd y terfyn disgwyliedig)
• cyflwyno'r cais am ohirio mewn modd sy'n cydymffurfio â'r gofynion i'r trethdalwr hysbysu ACC

Os bydd cais y trethdalwr yn cyflawni'r gofynion hyn, cyn belled â bod ACC yn fodlon nad yw'r swm y gofynnwyd iddo gael ei ohirio yn fwy na'r swm gohiriadwy ac nad yw'r trafodiad tir yn drefniant osgoi treth (neu'n rhan o drefniant o'r fath), rhaid i ACC dderbyn y cais.

Os na fydd ACC yn fodlon bod y cais yn cydymffurfio â'r amodau, rhaid iddo wrthod y cais.

Serch hynny, os bydd ACC yn credu bod y swm y mae'r trethdalwr wedi gofyn am ei ohirio'n fwy na'r swm gohiriadwy cywir, ond bod pob agwedd arall ar y cais yn cydymffurfio â'r gofynion, caiff ganiatáu gohirio swm y mae'n credu ei fod yn gywir. Yn yr un modd, os bydd ACC yn credu bod dyddiad terfyn y cyfnod gohirio'n wahanol i'r cyfnod y mae'r trethdalwr wedi gofyn amdano, caiff bennu dyddiad gwahanol.

(adran 58)

Mae'r cyfnod gohirio'n dechrau ar ddyddiad ffeilio'r ffurflen dreth ac yn dod i ben ar ba un bynnag fydd gynharaf:

• y dyddiad terfyn disgwyliedig, neu
• os yw'r gydnabyddiaeth ohiriedig yn ddibynnol - y dyddiad pan fydd yr achos dibynnol yn digwydd (neu pan fydd yn amlwg na fydd yn digwydd), neu
• os yw'r gydnabyddiaeth ohiriedig yn ansicr - y dyddiad pan fydd y gydnabyddiaeth yn dod yn sicr.

Effaith y rheol hon yw pan fydd cais trethdalwr am ohirio'n cael ei ganiatáu, os telir y gydnabyddiaeth ohiriedig yn gynharach na'r dyddiad terfyn disgwyliedig, bydd y trethdalwr yn atebol am dalu'r swm perthnasol o dreth sy'n gysylltiedig â'r gydnabyddiaeth ohiriedig honno.

(adran 58)

Y dyddiad terfyn disgwyliedig yw:

• y dyddiad pan ddisgwylir i'r achos dibynnol ddigwydd neu pan ddaw'n glir na fydd yn digwydd
• y dyddiad pan ddisgwylir i'r gydnabyddiaeth ddod yn sicr, neu
• os nad oes modd rhagweld y dyddiad terfyn, pumed pen-blwydd y dyddiad y bydd y trafodiad yn cael effaith (a lle bydd amrywiad i'r cais am ohirio, pumed pen-blwydd y dyddiad terfyn disgwyliedig blaenorol).

(adran 60)

Wrth ystyried cais am ohirio, naill ai'n unol â chais y trethdalwr, neu wedi'i amrywio ar gais y trethdalwr, rhaid i ACC:

• benderfynu ar swm y dreth sydd i'w ohirio
• penderfynu ar ba ddyddiad disgwyliedig y daw'r cyfnod gohirio i ben

ac fe gaiff:

• orfodi amodau sydd yn ei farn ef yn briodol (er enghraifft, taliadau ar wahanol ddyddiadau, yn hytrach nag ar ddyddiad terfyn y gydnabyddiaeth ddibynnol ac ati.

Rhaid anfon yr hysbysiad ynghylch y penderfyniad am gais y trethdalwr am ohirio at y trethdalwr a rhaid i hwnnw ddweud:

• faint yw'r swm a ohiriwyd (a lle bydd hynny'n berthnasol, unrhyw swm y gofynnodd y trethdalwr am ei ohirio ond nad yw ACC yn credu y dylid ei ohirio)
• dyddiad terfyn disgwyliedig y cyfnod gohirio
• unrhyw amodau y bydd AC yn eu gosod gyda golwg ar y swm gohiriedig, ac
• os yw'r swm gohiriedig yn llai na'r hyn y gofynnodd y trethdalwr amdano, y rheswm dros y penderfyniad hwnnw.

Os bydd ACC yn gwrthod cais am ohirio'n llwyr neu'n rhannol, rhaid iddo roi hysbysiad i'r trethdalwr yn egluro'r rhesymau dros wrthod. Os bydd y trethdalwr yn anghytuno â'r penderfyniad, caiff ofyn am adolygu'r penderfyniad neu apelio yn ei erbyn.

(adran 61)

ACC yn cytuno i gais am ohirio

Os caniateir cais am ohirio, rhaid i'r trethdalwr dalu'r swm gohiriedig (neu'r symiau pan fydd sawl dyddiad gohirio perthnasol), cyn diwedd y diwrnod y daw'r cyfnod gohirio i ben.

Bydd llog ar y swm gohiriedig yn dechrau cronni ar y dyddiad ar ôl y dyddiad y dylai'r swm hwnnw fod wedi'i dalu. Effaith hyn yw na chaiff llog ei godi yn ystod cyfnod y gohiriad, ond fe'i codir o'r diwrnod ar ôl y dyddiad y daw'r cyfnod gohirio i ben.

Lle bydd trethdalwr yn amcangyfrif y gydnabyddiaeth ansicr sy’n is na’r gydnabyddiaeth ychwanegol go iawn y mae’n rhaid ei thalu wedyn, bydd llog taliadau hwyr yn gymwys ar gyfer y gwahaniaeth rhwng y swm gohiriedig a’r gydnabyddiaeth ychwanegol go iawn a dalwyd. Bydd y llog hwn yn dyddio’n ôl i ddyddiad talu’r trafodiad gwreiddiol. Bydd llog ar y swm a ohiriwyd yn dechrau cronni ar y dyddiad ar ôl y dyddiad y dylai'r swm hwnnw fod wedi'i dalu. 

ACC yn gwrthod (yn llawn neu’n rhannol) cais am ohirio

Os gwrthodir y cais am ohirio yn rhannol neu’n llawn, yna rhaid talu swm y dreth y gwrthodwyd ei gohirio erbyn y dyddiad hwyraf o’r canlynol:

• y dyddiad y mae’r trethdalwr yn derbyn yr hysbysiad o benderfyniad ACC, neu’r
• dyddiad ffeilio ar gyfer y ffurflen dreth

Os bydd y trethdalwr yn anghytuno â'r penderfyniad, caiff ofyn am adolygu'r penderfyniad neu apelio yn ei erbyn.

Bydd llog ar y swm na fydd ACC yn caniatáu ei ohirio yn dechrau cronni ar y dyddiad diweddaraf o'r ddau hyn:

• y dyddiad pan fydd y trethdalwr yn cael hysbysiad ynghylch penderfyniad ACC, neu
• ddyddiad ffeilio'r ffurflen gais.

Effaith hyn yw na fydd llog yn cronni i'r trethdalwr ar y dreth a delir yn hwyr yn ystod y cyfnod pan fydd ACC yn ystyried y cais am ohirio. Serch hynny, bydd llog yn cronni cyn gynted ag y daw'r trethdalwr yn ymwybodol o benderfyniad ACC.

(adran 62)

Pan fydd ACC wedi cytuno i gais am ohirio, caiff y trethdalwr ofyn am amrywiad i'r cytundeb gohirio hwnnw. Ni chaiff cais i amrywio ond cynnwys:

• newid y dyddiad terfyn disgwyliedig, neu
• amrywio neu ddileu amod a orfodwyd gan ACC.

Gydag unrhyw gais am amrywiad, rhaid hefyd esbonio'r newid yn yr amgylchiadau sydd wedi arwain y trethdalwr i gredu y dylid newid, amrywio neu ddileu'r penderfyniad i ohirio.

Caiff ACC gytuno i'r cais neu ei wrthod. Rhaid i ACC anfon hysbysiad ynghylch ei benderfyniad ynglŷn â'r cais am ohirio, gan gynnwys y rhesymau dros y penderfyniad hwnnw, at y trethdalwr. Os bydd y trethdalwr yn anghytuno â'r penderfyniad, caiff ofyn am adolygu'r penderfyniad neu apelio yn ei erbyn.

(adran 63)

Gall sefyllfaoedd godi lle bydd ACC yn credu bod y trethdalwr wedi methu â chydymffurfio ag amod sy'n rhan o'r cytundeb (neu'r cytundeb wedi'i amrywio), neu fod y trethdalwr wedi rhoi gwybodaeth anwir neu gamarweiniol neu wedi dal gwybodaeth yn ôl rhag ACC. Mewn sefyllfa o'r fath, ymdrinnir â'r cais am ohirio fel pe na bai erioed wedi'i wneud, ac, yn sgil hynny, bydd llog yn cronni o'r diwrnod ar ôl dyddiad ffeilio'r ffurflen dreth.

Os bydd ACC yn dymuno dad-wneud y cais am ohirio, rhaid iddo roi hysbysiad i'r trethdalwr yn nodi'r penderfyniad a'r esboniad dros y penderfyniad hwnnw. Os bydd y trethdalwr yn anghytuno â'r penderfyniad, caiff ofyn am adolygu'r penderfyniad neu apelio yn ei erbyn.

(adran 59)

Rhaid cyfrifo'r swm y gellir ei ohirio fel a ganlyn:

Cam 1

Cyfrifo faint o dreth sy'n daladwy ar y gydnabyddiaeth drethadwy.

Cam 2

Penderfynu faint o'r gydnabyddiaeth drethadwy yw'r gydnabyddiaeth drethadwy ohiriedig. Dyma swm y gydnabyddiaeth drethadwy sydd:

• heb ei dalu (ond nad yw'n rhent nac yn flwydd-dal)
• yn ddibynnol neu'n ansicr
• ddim yn cynnwys rhent (fel a ddiffinnir o dan Atodlen 6 DTTT) na blwydd-dal y mae adran 21 DTTT yn berthnasol iddo, ac
• sydd i'w dalu ar ddyddiad neu ar ddyddiadau yn y dyfodol sydd fwy na chwe mis ar ôl y dyddiad y bydd y trafodiad yn cael effaith.

Cam 3

Cyfrifo swm y dreth sydd i'w chodi ar swm y gydnabyddiaeth drethadwy, llai swm y gydnabyddiaeth drethadwy a ohiriwyd. Hynny yw, swm y gydnabyddiaeth drethadwy, llai'r swm a sefydlwyd yng Ngham 2.

Cam 4

Tynnu swm y dreth a sefydlwyd yng Ngham 3 o'r swm a sefydlwyd yng Ngham 1. Swm y dreth a sefydlir yw'r swm y gellir ei ohirio.

(adran 65)

Mae'r ddeddfwriaeth TTT yn dweud na cheir cofrestru'r un trafodiad tir hysbysadwy, na'r un ddogfen sy'n dystiolaeth o drafodiad o'r fath nac yn rhoi effaith iddo, yng Nghofrestrfa Tir Ei Mawrhydi oni fydd ACC wedi cyhoeddi tystysgrif ACC, sy'n dystiolaeth bod ffurflen dreth trafodiad tir wedi'i llenwi'n briodol wedi'i chyflwyno.

Cyn cyhoeddi tystysgrif ACC, rhaid i ACC fod yn fodlon:

• bod ffurflen dreth ar gyfer y trafodiad wedi'i derbyn, a
• bod y ffurflen dreth yn gyflawn (gweler isod) ac yn cynnwys datganiad.

Os yw'r ffurflen dreth yn dangos bod y trafodiad yn drethadwy, rhaid i ACC hefyd fod yn fodlon:

• bod y ffurflen dreth yn cynnwys hunanasesiad, ac
• ar sail y wybodaeth sydd ar y ffurflen, bod yr hunanasesiad i bob golwg yn gywir.

Ystyrir bod ffurflen dreth yn gyflawn at ddibenion cyhoeddi tystysgrif ACC, os oes modd ei gwneud arlein neu os oes modd i ACC ei chipio'n electronig, os yw ar bapur. Nid yw cyhoeddi tystysgrif ACC yn gadarnhad bod y ffurflen gais a gyflwynwyd gan y trethdalwr yn gywir, na bod y dreth y mae'r trethdalwr wedi'i hunanasesu wedi'i thalu. Caiff ACC ddal i gywiro ffurflenni cais y mae tystysgrif ACC wedi'i chyhoeddi ar eu cyfer, neu wneud ymholiadau yn eu cylch.

Rhaid i dystysgrif ACC fod yn ysgrifenedig a rhaid iddi gynnwys y wybodaeth a ganlyn:

• cyfeiriad y tir
• rhif teitl y tir yn y Gofrestr Tir (os rhoddwyd hwnnw i ACC ar y ffurflen)
• cyfeirif Eiddo Unigryw'r Rhestr Tir ac Eiddo Genedlaethol (os rhoddwyd hwnnw i ACC ar y ffurflen)
• disgrifiad o'r trafodiad
• y dyddiad y mae'r trafodiad yn cael effaith
• enw'r prynwr a'r gwerthwr.

Rhaid anfon y dystysgrif gyda'r cais perthnasol er mwyn gallu cofrestru'r trafodiad tir gyda Chofrestrfa Tir Ei Mawrhydi.

Caiff ACC ddarparu tystysgrifau dyblyg os bydd yn fodlon bod y dystysgrif wreiddiol wedi mynd ar goll neu wedi cael ei difetha. Caiff y dystysgrif ddyblyg honno naill ai fod yn dystysgrif ACC sydd gyfwerth ac yn lle'r dystysgrif wreiddiol neu'n dystysgrif ACC newydd sy'n disodli'r dystysgrif wreiddiol.

Os bydd un ffurflen dreth trafodiad tir yn berthnasol i drafodiad sy'n ymwneud a nifer o eiddo, (hynny yw nifer o rifau teitl), caiff y trethdalwr ofyn i ACC ddarparu tystysgrifau ACC ar wahân ar gyfer pob eiddo a drosglwyddir. Oni wneir cais o'r fath, un dystysgrif ACC a gyhoeddir.

Serch hynny, ni ddylid anfon tystysgrif ACC a gyhoeddwyd ar gyfer trafodiad sy'n drafodiad tir at ddibenion DTTT, ond nad yw'n drafodiad tir at ddibenion Cofrestrfa Tir EM, i Gofrestrfa Tir EM. Dyma'r mathau o drafodion sy'n drafodion tir at ddibenion DTTT ond nid at ddibenion Cofrestrfa Tir EM:

• contractau sydd wedi'u cyflawni'n sylweddol
• trafodiadau tybiannol a thybiannol ychwanegol ar gyfer trafodiadau cyn-gwblhau
• cytundebau i lesio yr ymdrinnir â hwy fel trafodiad tir, ac
• amrywiadau ar les yr ymdrinnir â hwy fel trafodiad tir.

Mae rheolau arbennig i drafodiadau yng Nghymru a Lloegr lle mae tir yn cael ei drosglwyddo fel rhan o un trafodiad tir.