Llesiant Cymru, 2023 - Gwybodaeth gefndir

Mae’r adroddiad hwn yn rhoi’r wybodaeth ddiweddaraf am y cynnydd sy’n cael ei wneud yng Nghymru o ran cyflawni’r saith nod llesiant. Mae’n adroddiad statudol sy’n ofynnol o dan Ddeddf Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015. Mae’n adroddiad sy’n ymwneud â chynnydd Cymru fel cenedl. Nid yw’n adroddiad ar berfformiad sefydliad unigol. Cyhoeddwyd yr adroddiad cyntaf ym mis Medi 2017.

Eleni, rydym wedi cyhoeddi adroddiad atodol ar ethnigrwydd a llesiant. Mae’r adroddiad hwn yn cynnwys dadansoddiad atodol o'r data sydd yn adroddiad Llesiant Cymru, gan ddarparu dadansoddiadau ar gyfer grŵp ethnig lleiafrifol.

Mae Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) (Deddfwriaeth y DU) yn canolbwyntio ar wella llesiant cymdeithasol, economaidd, amgylcheddol a diwylliannol Cymru. Mae’n bwriadu gwneud i’r cyrff cyhoeddus a restrir yn y Ddeddf feddwl mwy am y tymor hir, gweithio’n well gyda phobl a chymunedau a’i gilydd, ceisio atal problemau a mabwysiadu dull gweithredu mwy cydgysylltiedig. Bydd hyn yn helpu i greu Cymru rydym i gyd am fyw ynddi, nawr ac yn y dyfodol.

Mae’r Ddeddf hefyd yn cyflwyno saith nod llesiant i wneud Cymru yn wlad lewyrchus, gydnerth, iachach, fwy cyfartal a chyfrifol ar lefel fyd-eang, gyda chymunedau cydlynus a diwylliant bywiog lle mae’r Gymraeg yn ffynnu.

Mae rhagor o wybodaeth gefndir am y Ddeddf yn y canllaw hanfodion.

Mae’r Ddeddf yn ei gwneud hi’n ofynnol i Weinidogion Cymru bennu dangosyddion cenedlaethol sy’n asesu cynnydd tuag at gyflawni’r nodau llesiant. Rhwng mis Medi 2015 a mis Ionawr 2016 cynhaliodd Llywodraeth Cymru ymgynghoriad cyhoeddus eang i nodi pa set fach o ddangosyddion y dylid eu datblygu i fesur cynnydd yn erbyn y nodau llesiant. Cyhoeddwyd y dangosyddion cenedlaethol hyn ym mis Mawrth 2016 a’u cyflwyno gerbron Cynulliad Cenedlaethol Cymru.

Yn 2021, gofynnodd Llywodraeth Cymru am farn ar ddangosyddion newydd posibl sy’n seiliedig ar yr hyn a ddysgwyd o COVID-19. Ar sail yr ymatebion hyn a’r mewnbwn ehangach, mae rhai dangosyddion wedi cael eu diweddaru ac mae 4 dangosydd cenedlaethol newydd wedi cael eu cynnwys, a chafodd y set o ddangosyddion ei ddiweddaru ym mis Rhagfyr 2021.

Mae’r dangosyddion cenedlaethol wedi eu llunio i gynrychioli’r canlyniadau ar gyfer Cymru a’i phobl a fydd yn helpu i ddangos cynnydd tuag at y saith nod llesiant. Nid ydynt yn ddangosyddion perfformiad ar gyfer sefydliad unigol.

Mae disgrifiad llawn o’r dangosyddion cenedlaethol, gan gynnwys eu diffiniad technegol a gwybodaeth am eu ffynonellau data ac amlder yn y ddogfen dechnegol.

Mae Agenda Datblygu Cynaliadwy 2030 yn gynllun gweithredu trawsnewidiol sy’n seiliedig ar 17 Nod Datblygu Cynaliadwy’r Cenhedloedd Unedig – i fynd i’r afael â heriau mawr y byd dros y 15 mlynedd nesaf. Mae 17 nod byd-eang y Cenhedloedd Unedig yn golygu y bydd yn rhaid i bob gwlad ar y blaned weithredu i roi diwedd ar dlodi, hyrwyddo ffyniant a llesiant i bawb, diogelu’r amgylchedd a mynd i’r afael â newid yn yr hinsawdd. Mae’r nodau hynny i fod yn bellgyrhaeddol, yn canolbwyntio ar bobl, yn gyffredinol ac yn drawsnewidiol. Mae aelod-wladwriaethau’r Cenhedloedd Unedig wedi ymrwymo i weithio’n ddiflino i’w gweithredu erbyn 2030, a bydd Cymru’n chwarae ei rhan.

Bydd llawer o ddangosyddion cenedlaethol yn helpu i adrodd am y cynnydd yng Nghymru yn erbyn mwy nag un o Nodau Datblygu Cynaliadwy y Cenhedloedd Unedig. Rydym wedi mapio’r dangosyddion yn erbyn y nodau.

Yn ogystal â gosod dangosyddion cenedlaethol, mae’r Ddeddf hefyd yn ei gwneud yn ofynnol i Weinidogion Cymru bennu cerrig milltir cenedlaethol i helpu i fesur a oes cynnydd yn cael ei wneud ar lefel genedlaethol tuag at gyflawni’r nodau llesiant. Yn dilyn eu datblygu ac ymgynghori arnynt drwy gydol 2021, cafodd y don gyntaf o gerrig milltir cenedlaethol eu gosod gerbron y Senedd ym mis Rhagfyr 2021 a’r ail don ym mis Tachwedd 2022.

Mae’r adroddiad wedi ei gynhyrchu gan ystadegwyr Llywodraeth Cymru o dan gyfrifoldeb Prif Ystadegydd Llywodraeth Cymru. Mae wedi ei gynhyrchu yn unol â’r Cod Ymarfer ar gyfer Ystadegau ac felly, mae wedi ei gynhyrchu’n annibynnol ar ddylanwad gwleidyddol.

Mae’r adroddiad wedi ei gynhyrchu ym mis Medi er mwyn sicrhau ei fod mor agos â phosibl at ddiwedd y flwyddyn ariannol flaenorol ond ar ôl cyhoeddi Arolwg Cenedlaethol Cymru, sy’n ffynhonnell ar gyfer 13 o’r dangosyddion cenedlaethol.

Bydd y data ar gyfer y dangosyddion cenedlaethol yn cael ei ddiweddaru wrth i setiau data newydd gael eu cyhoeddi ar gyfer y dangosyddion hynny.

Mae’r adroddiad hwn yn ymdrin ag ystod eang o bynciau, ac felly dim ond mesurau cynnydd lefel uchel y mae modd eu hystyried yn yr adroddiad hwn. Mae dadansoddiad manylach o lawer o’r pynciau hyn ar gael drwy’r amrywiaeth o ddatganiadau ystadegol a gyhoeddwyd gan Lywodraeth Cymru, ONS neu gynhyrchwyr ystadegol eraill.

Cwmpas yr adroddiad yw Cymru. Ar gyfer rhai dangosyddion, cyfeirir at y sefyllfa o’i chymharu â’r Deyrnas Unedig. Mae’r naratif yn erbyn y nodau ac ar gyfer pob dangosydd yn seiliedig ar gynnydd cenedlaethol yn erbyn y nodau, ac nid yw’n ceisio darparu adroddiad ar gynnydd ar wahanol lefelau daearyddol. Fodd bynnag, mae data ar gyfer nifer o ddangosyddion ar gael yn StatsCymru, ar gais, gyda llai o fanylder daearyddol.

Mae’r adroddiad wedi ei gynhyrchu fel adroddiad ar-lein i wella hygyrchedd, ymatebolrwydd, a phrofiad defnyddwyr.

Mae’r rhan fwyaf o’r data sy’n sail i’r adroddiad, gan gynnwys dadansoddiadau llawer mwy manwl, ar gael ar StatsCymru a thrwy wasanaethau data agored StatsCymru.

Llynedd, rhoddwyd statws Ystadegau Gwladol i adroddiad Llesiant Cymru. Mae hyn yn golygu ei fod wedi cael ei asesu’n annibynnol i fodloni’r safonau uchaf o ran dibynadwyedd, ansawdd a gwerth.

Mae’r rhan fwyaf o’r dangosyddion (36) yn seiliedig ar ffynonellau a gyhoeddwyd fel ystadegau swyddogol. Hynny yw, maent wedi eu cyhoeddi gan ystadegwyr y llywodraeth, neu gan gyrff cyhoeddus eraill, o dan y Cod Ymarfer ar gyfer Ystadegau.

Mae 28 o’r dangosyddion hyn yn seiliedig ar ffynonellau sydd wedi eu cyhoeddi fel Ystadegau Gwladol. Hynny yw, mae Awdurdod Ystadegau’r Deyrnas Unedig wedi dynodi’r ystadegau hyn fel Ystadegau Gwladol, sy’n dangos ei fod yn cydymffurfio â’r Cod Ymarfer ar gyfer Ystadegau. Mae hyn yn golygu eu bod yn cyrraedd y safonau uchaf o ran dibynadwyedd, ansawdd a gwerth cyhoeddus.

Mae 12 dangosydd yn seiliedig ar ffynonellau eraill fel data gweinyddol a ddelir gan adrannau’r llywodraeth. Nid oes data ar gyfer dau ddangosydd ar hyn o bryd.

Er nad yw holl ffynonellau’r data a ddefnyddir yn dod o ystadegau swyddogol, mae’r adroddiad ei hun wedi ei ddatblygu a’i gyhoeddi’n unol â’r Cod Ymarfer ar gyfer Ystadegau.

Mae’r adroddiad ansawdd ar gyfer adroddiadau dangosyddion cenedlaethol ochr yn ochr â’r datganiad hwn yn darparu dolenni i wybodaeth am bob un o’r ffynonellau data a ddefnyddir i fesur y dangosyddion cenedlaethol, neu mae’n darparu’r wybodaeth honno lle nad yw’n bodoli mewn mannau eraill.

Er bod y rhan fwyaf o’r naratif yn adroddiad Llesiant Cymru yn dod o ddangosyddion cenedlaethol, mae rhywfaint o’r data’n dod o ystadegau swyddogol eraill neu ystadegau a thystiolaeth eraill lle rydym wedi ystyried eu bod yn berthnasol i’r naratif cyffredinol. Mae’r data sydd ddim yn cael ei gasglu drwy ffynonellau ystadegau swyddogol yn cael eu defnyddio yn adroddiad Llesiant Cymru ar gyfer cyd-destun, ond ni allwn bob amser sicrhau ansawdd data. Gan fod y data yn yr adroddiad cynnydd wedi dod o amrywiaeth o setiau data, bydd lefel yr wybodaeth o ansawdd sydd ar gael yn amrywio ym mhob achos. Rydym wedi darparu dolenni i’r ffynonellau gwreiddiol a’u gwybodaeth ansawdd lle maent yn bodoli.

Trwy gydol yr adroddiad, defnyddir cyfeiriadau at flynyddoedd calendr, ariannol ac academaidd. Wrth gyfeirio at flynyddoedd academaidd, defnyddir '/' (e.e. 2021/22), ac ar gyfer blynyddoedd ariannol defnyddir '-' (e.e. 2021-22).

Rhagwelir y bydd yr adroddiad hwn yn cael ei ddefnyddio gan Lywodraeth Cymru; y Senedd (gan gynnwys Aelodau’r Senedd a’i phwyllgorau); y cyfryngau; a’r cyhoedd yn gyffredinol i helpu i ddeall (i) Llesiant Cymru (ii) deall y cynnydd sy’n cael ei wneud yn erbyn y saith nod llesiant a (iii) deall ble mae Cymru’n gwneud cynnydd yn erbyn Nodau Datblygu Cynaliadwy y Cenhedloedd Unedig.

Mae’r dangosyddion cenedlaethol a’r cerrig milltir yn gallu helpu cyrff cyhoeddus sy’n ddarostyngedig i gyfraith cenedlaethau’r dyfodol i ddeall mwy am natur y newid a ddisgwylir wrth gyflawni’r nodau llesiant. Dylid ystyried y dangosyddion cenedlaethol fel tystiolaeth ddefnyddiol i helpu cyrff cyhoeddus i ddeall y prif feysydd lle dylid gwneud cynnydd mewn perthynas â’r nodau llesiant.

Bydd gan y dangosyddion cenedlaethol hefyd rôl benodol gan fod yn rhaid i fyrddau gwasanaethau cyhoeddus yng Nghymru gyfeirio atynt wrth ddadansoddi cyflwr llesiant economaidd, cymdeithasol a diwylliannol yn eu hardaloedd. Dylai cyrff cyhoeddus hefyd ddefnyddio’r adroddiad i ddatblygu ac adolygu asesiadau llesiant ac i bennu ac adolygu’r nodau llesiant sy’n ofynnol o dan Ddeddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru).

Rhaid i Gomisiynydd Cenedlaethau’r Dyfodol Cymru ystyried yr adroddiad blynyddol ar Lesiant Cymru wrth baratoi a chyhoeddi ei ‘Adroddiad Cenedlaethau’r Dyfodol’.

Ar gyfer y Deyrnas Unedig gyfan, mae gan y Swyddfa Ystadegau Gwladol Raglen Llesiant Genedlaethol. Mae’r dangosfwrdd llesiant (y Swyddfa Ystadegau Gwladol) yn rhoi trosolwg gweledol o’r 44 prif ddangosydd llesiant cenedlaethol a gellir eu harchwilio drwy’r 10 maes bywyd (meysydd) neu drwy gyfeiriad y newid.

Yn yr Alban, mae’r Fframwaith Perfformiad Cenedlaethol yn nodi gweledigaeth ar gyfer llesiant cenedlaethol ac yn mesur cyflawniad mewn perthynas â hyn. Lansiwyd Fframwaith Perfformiad Cenedlaethol diwygiedig ym mis Mehefin 2018 yn dilyn proses adolygu agored ac mae’n seiliedig ar statud (Deddf Grymuso Cymunedau (Yr Alban) 2015).

Mae’r Fframwaith Perfformiad Cenedlaethol diwygiedig yn mapio ei 11 Canlyniad Cenedlaethol i ddau ar bymtheg Nod Datblygu Cynaliadwy (SDG) y Cenhedloedd Unedig ac mae’n rhan bwysig o’r broses o leoleiddio agenda’r Nodau Datblygu Cynaliadwy yn yr Alban. Adroddir ar gynnydd tuag at y weledigaeth a nodir yn y NPF mewn ffordd agored a thryloyw ar wefan y Fframwaith Partneriaeth Cenedlaethol drwy 81 o ddangosyddion cenedlaethol sy’n cwmpasu amrywiaeth eang o fesurau cymdeithasol, economaidd ac amgylcheddol. Yn ogystal â dangos perfformiad ar lefel genedlaethol, gall ystod o is-grwpiau demograffig a daearyddol archwilio’r data i weld a yw canlyniadau’n cael eu gwireddu ar gyfer gwahanol rannau o gymdeithas yr Alban.

Yng Ngogledd Iwerddon, y prif fecanwaith ar gyfer asesu llesiant cymdeithasol yw’r fframwaith llesiant o 12 canlyniad a ddatblygwyd gan y Weithrediaeth flaenorol, ac a gafodd ei drafod a’i fireinio yn ystod 2016-2017. Mae’r fframwaith hwn, sy’n cynnwys 49 o ddangosyddion poblogaeth ategol, yn cynnwys Cynllun Cyflawni Canlyniadau Gwasanaeth Sifil Gogledd Iwerddon.

Mae Asiantaeth Ystadegau ac Ymchwil Gogledd Iwerddon yn parhau i gymryd rhan yn y rhaglen Mesur Llesiant Cenedlaethol sy’n cael ei harwain gan ONS ac mae’n cyhoeddi dadansoddiad llesiant (Asiantaeth Ystadegau ac Ymchwil Gogledd Iwerddon) yn seiliedig ar fesurau llesiant ONS, lle mae data sydd ar gael yng Ngogledd Iwerddon yn caniatáu hynny.

Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Comisiynydd Cenedlaethau'r Dyfodol Cymru)

Tueddiadau yn y dyfodol

Arolwg Cenedlaethol Cymru

Nodau Datblygu Cynaliadwy y Cenhedloedd Unedig

Adolygiad Cenedlaethol Gwirfoddol y Deyrnas Unedig (Yr Adran Datblygu Rhyngwladol)

Adolygiad Cenedlaethol Gwirfoddol y Deyrnas Unedig: Adroddiad atodol Cymru 2019