Y rhaglen genedlaethol iechyd a gofal cymdeithasol i daclo’r argyfwng hinsawdd

Yn 2019, gwnaethom ddatgan argyfwng hinsawdd yng Nghymru. Roeddem am sbarduno mwy o ffocws a mwy o weithredu i gwrdd â'r heriau a ddaw yn sgil yr argyfwng hinsawdd.

Mae 2 ymateb i'r argyfwng hinsawdd:

• camau lliniaru: cynyddu dalfeydd a lleihau ffynonellau nwyon tŷ gwydr
• camau addasu: y broses o addasu i’r hinsawdd wirioneddol neu’r hinsawdd ddisgwyliedig a’i heffeithiau

Mae gan Gymru darged cyfreithiol i gyflawni allyriadau sero net erbyn 2050, fel y nodwyd yn Neddf yr Amgylchedd (Cymru) 2016. Mae gennym hefyd uchelgais i’r sector cyhoeddus fod yn Sero Net erbyn 2030, fel y nodwyd ym mholisi Sero Net Cymru. Mae cynlluniau ar waith i ddatblygu’r camau angenrheidiol i leihau allyriadau carbon yn y sector iechyd a gofal cymdeithasol:

• cynllun cyflenwi strategol ar gyfer datgarboneiddio GIG Cymru yn nodi mentrau i leihau allyriadau yn y GIG
• datgarboneiddio gofal cymdeithasol yng Nghymru yn darparu map llwybr o 15 menter i helpu gofal cymdeithasol i ymateb i'r argyfwng hinsawdd
• gall fframwaith Gofal Sylfaenol Gwyrddach helpu contractwyr gofal sylfaenol annibynnol (practisau cyffredinol, fferyllfeydd cymunedol, practisau optometrig cymunedol a phractisau deintyddol gofal sylfaenol) i wella eu cynaliadwyedd a’u heffeithiau amgylcheddol
• Mae Cymru Iachach: cynllun hirdymor ar gyfer iechyd a gofal yng Nghymru yn cynnwys yr angen i gynnwys camau gweithredu ar yr argyfwng hinsawdd wrth wneud penderfyniadau a chynlluniau ar draws y system iechyd a gofal cymdeithasol

Yn ogystal â lleihau allyriadau, mae angen i'r sector iechyd a gofal cymdeithasol gymryd camau addasu i ymateb i iechyd y boblogaeth ac effeithiau newid hinsawdd ar ddarparu gwasanaethau iechyd.

Mae'r strategaeth addasu i’r hinsawdd yn ymdrin â'r dystiolaeth ddiweddaraf ynglŷn â’r risg o ran yr hinsawdd. Mae hefyd yn rhoi sylw i ganfyddiadau adroddiad y Pwyllgor Newid Hinsawdd ar hynt y gwaith o addasu i’r hinsawdd yng Nghymru ac yn nodi sut  mae'r rhain yn llywio ein gwaith.

Fe wnaethom sefydlu'r rhaglen genedlaethol iechyd a gofal cymdeithasol i daclo'r argyfwng hinsawdd yn ystod hydref 2021. Nod y rhaglen yw darparu goruchwyliaeth strategol ar gyfer ymateb y sector iechyd a gofal cymdeithasol i'r argyfwng hinsawdd. 

O fewn y rhaglen mae 5 bwrdd prosiect cenedlaethol:

• trafnidiaeth a chaffael
• adeiladau, ystadau a chynllunio tir
• ymagwedd at ofal iechyd
• gofal cymdeithasol
• cynlluniau addasu

Mae gan y rhaglen £2.4 miliwn o gyllid refeniw dros 3 blynedd i: 

• gefnogi prosiectau ar draws y sector sy'n cyfrannu at leihau allyriadau
• helpu'r sector i addasu i effeithiau'r newid yn yr hinsawdd

Amcangyfrifwyd bod ôl troed carbon GIG Cymru yn 2018/2019 yn 1,001,378 tCO2e. Mae hyn oddeutu 2.6% o gyfanswm yr allyriadau yng Nghymru.

Mae sefydliadau GIG Cymru yn adrodd am allyriadau bob blwyddyn i'r canllaw adrodd sero net.

Mae data ac argymhellion sero-net y sector cyhoeddus yn darparu'r amcangyfrifon diweddaraf ar gyfer allyriadau carbon.

Mae gan bob un o gyrff y GIG gynlluniau gweithredu ar gyfer datgarboneiddio, sy'n nodi:

• sut y byddant yn lleihau allyriadau
• sut y byddant yn cyfrannu at gyflawni'r cynllun cyflenwi strategol ar gyfer datgarboneiddio

Caiff allyriadau gofal sylfaenol eu cynnwys yn adroddiadau allyriadau'r GIG pan fônt wedi'u cydleoli.

Yn ogystal, mae’r adroddiad ôl troed carbon o ran gofal sylfaenol wedi'i lunio i roi amcangyfrif o allyriadau contractwyr gofal sylfaenol.

Caiff amcangyfrifon ar gyfer allyriadau gofal cymdeithasol eu cynnwys yn y map trywydd ar gyfer datgarboneiddio gofal cymdeithasol yng Nghymru.

Mae ein cynlluniau addasu neu gadernid a'n camau gweithredu yn canolbwyntio ar ddeall, rhag-weld ac ymateb i effeithiau newid hinsawdd ar iechyd y boblogaeth ac ar ddarparu gwasanaethau iechyd a gofal cymdeithasol.

Mae asesiad Iechyd Cyhoeddus Cymru o effeithiau newid hinsawdd ar iechyd yng Nghymru yn arfarniad strategol a chynhwysfawr o oblygiadau posibl newid hinsawdd ar iechyd poblogaeth Cymru. Ei nod yw llywio a gwella cynlluniau addasu ar draws y sector iechyd a gofal cymdeithasol a'r sector cyhoeddus ehangach.

Er mwyn helpu sefydliadau iechyd a gofal cymdeithasol i gyflawni cynlluniau addasu yn ymarferol, mae pecyn cymorth addasu i'r hinsawdd wedi'i lunio.

Mae'r pecyn cymorth hwn wedi'i ddylunio i'w ddefnyddio ar lefel timau, lefel gwasanaethau neu lefel sefydliadau unigol. O ddefnyddio'r pecyn cymorth, byddwch yn deall termau a chysyniadau allweddol a sut i gael gafael ar yr wybodaeth er mwyn ystyried sut y bydd newid hinsawdd yn effeithio ar eich sefydliad a'ch gwasanaethau.

Mae'r pecyn cymorth yn cael ei ategu gan adnodd risg a chyfleoedd iechyd a gofal cymdeithasol. I gael copi ohono, anfonwch e-bost i IGC.ArgyfwngHinsawdd@llyw.cymru.

I gael rhagor o wybodaeth am y rhaglen genedlaethol iechyd a gofal cymdeithasol i daclo’r argyfwng hinsawdd a'r gwaith rydym wedi bod yn ei gefnogi:

• gwyliwch ein fideo esboniadol i ddarganfod mwy am ein nodau a'n hamcanion
• cofrestrwch i dderbyn ein newyddlen
• cysylltwch â thîm y rhaglen yn IGC.ArgyfwngHinsawdd@llyw.cymru
• gwyliwch ein fideos am y fenter hyrwyddwyr gofal sylfaenol gwyrddach: dyma gynllun peilot a ariannwyd gan y rhaglen rhwng mis Hydref 2023 a mis Mawrth 2024, a reolwyd gan yr is-adran gofal sylfaenol yn Iechyd Cyhoeddus Cymru
  • trosolwg o gynllun i wneud gofal sylfaenol yn wyrddach
  • tips gorau ar gyfer gofal sylfaenol gwyrddach
• mae arferion gorau ac astudiaethau achos o gyrff y GIG i’w gweld ar wefan Conffederasiwn y GIG
• mae canolfan adnoddau Sefydliad Calon y Ddraig yn cynnwys astudiaethau achos o 12 prosiect a gafodd eu cyflwyno yn niwrnod arweinyddiaeth rhaglen genedlaethol iechyd a gofal cymdeithasol i daclo’r argyfwng hinsawdd ym mis Chwefror 2025

Llywodraeth Cymru'n mynd i'r afael â'r newid yn yr hinsawdd

Mae llawer o waith ar y gweill ar draws Llywodraeth Cymru i frwydro yn erbyn effeithiau'r newid yn yr hinsawdd.

Ewch i Gweithredu ar Hinsawdd Cymru i weld sut y gallwch chi gymryd rhan.