System dribiwnlysoedd newydd i Gymru: Papur gwyn - Pennod 8: Cwynion a disgyblu

Rydym yn cynnig:

• gweithdrefn unffurf ar gyfer cwynion a disgyblu mewn cysylltiad ag ymddygiad holl aelodau tribiwnlysoedd y tribiwnlysoedd newydd
• gweithdrefn unffurf ar gyfer cwynion am weinyddiaeth y gwasanaeth tribiwnlys newydd.

159. Yn yr un modd ag y mae dull cydlynol o benodi i’r system dribiwnlysoedd newydd yn cyfrannu at y cydbwysedd rhwng annibyniaeth farnwrol ac atebolrwydd barnwrol, felly hefyd mae system gwyno a disgyblu sy’n deg, yn gadarn ac yn dryloyw, gan fodloni disgwyliadau defnyddwyr tribiwnlysoedd a diogelu annibyniaeth farnwrol.

160. Mae’r gweithdrefnau cwyno a disgyblu presennol ar draws y tribiwnlysoedd datganoledig yn anghyson. Mae gan rai tribiwnlysoedd bolisïau sy’n ymdrin â chwynion am ymddygiad aelodau tribiwnlysoedd, mae gan rai bolisïau sydd hefyd yn cynnwys cwynion am weinyddiaeth tribiwnlysoedd, ac nid oes gan rai bolisïau i fynd i’r afael â’r naill fater na’r llall.

161. Mae ein hamcan wrth gynnig gweithdrefnau diwygiedig i’w cymhwyso i’r system dribiwnlysoedd newydd yng Nghymru yn ddeublyg: yn gyntaf, gweithdrefn unffurf ar gyfer cwynion am ymddygiad holl aelodau’r tribiwnlys; ac yn ail, gweithdrefn unffurf ar gyfer cwynion am weinyddiaeth y gwasanaeth tribiwnlysoedd newydd, a weinyddir gan Dribiwnlysoedd Cymru (“Tribiwnlysoedd Cymru” yw’r corff statudol hyd braich oddi wrth Lywodraeth Cymru yr ydym yn cynnig sy’n gyfrifol am weinyddiaeth weithredol y system dribiwnlysoedd newydd. Gweler Pennod 5: Annibyniaeth, ar gyfer ein cynigion manwl).

162. Rydym yn cynnig gweithdrefn gyson ar draws holl siambrau Tribiwnlys Haen Gyntaf Cymru ac ar gyfer Tribiwnlys Apêl Cymru ar sail argymhellion Comisiwn y Gyfraith (gweler Atodiad 2, argymhellion 39 i 50 Comisiwn y Gyfraith).

163. Ar gyfer Tribiwnlys Haen Gyntaf Cymru, rydym yn cynnig:

1. y dylai Llywyddion Siambr fod yn gyfrifol am ymchwilio i gwynion am ymddygiad aelodau cyfreithiol ac aelodau cyffredinol eu siambrau, ac y dylai corff neu unigolyn annibynnol fod yn gyfrifol am ymchwilio i gwynion am Lywyddion a Dirprwy Lywyddion Siambrau
2. Ar ôl cael adroddiad ac argymhellion ymchwiliad, y dylai Llywydd Tribiwnlysoedd Cymru fod yn gyfrifol am ddisgyblu a diswyddo, os oes angen, aelodau Tribiwnlys Haen Gyntaf Cymru. Rydym yn cynnig y dylid cael cydsyniad Gweinidogion Cymru i ddiswyddo Llywyddion a Dirprwy Lywyddion Siambrau.

164. O ran Tribiwnlys Apêl Cymru, rydym yn cynnig bod corff neu unigolyn annibynnol yn ymchwilio i gwynion am aelodau. Rydym yn cytuno â dadansoddiad Comisiwn y Gyfraith o’r dull o sancsiynu aelodau’r Tribiwnlys Apêl, sef ar sail adroddiad ac argymhellion yr ymchwilydd annibynnol, sancsiynau nad ydynt yn cynnwys diswyddo i’w gosod gan y Prif Weinidog gyda chydsyniad Llywydd Tribiwnlysoedd Cymru; pwerau diswyddo wedi’u breinio yn y Prif Weinidog yn unig i osgoi’r posibilrwydd o sefyllfa ddiddatrys rhwng y weithrediaeth a’r farnwriaeth yn yr achosion mwyaf difrifol.

165. Mae ein cynigion a amlinellir uchod yn rhag-weld rôl ymchwilio i gorff neu unigolyn annibynnol. Rydym wedi ystyried cyfrifoldeb yr Arglwydd Ganghellor dros ddisgyblaeth farnwrol fel y rhoddir gan statud a’r pŵer i wneud rheoliadau ynghylch y weithdrefn y gellir ei dilyn wrth ddelio â materion disgyblu (Adran 115 a 116 o Ddeddf Diwygio Cyfansoddiadol 2005). Mae’r Arglwydd Ganghellor, gyda chytundeb yr Arglwydd Brif Ustus, Arglwydd Lywydd Llys y Sesiwn ac Arglwydd Brif Ustus Gogledd Iwerddon, wedi penodi swyddogion er mwyn arfer swyddogaethau sy’n ymwneud â disgyblaeth farnwrol. Y Swyddfa Ymchwiliadau Ymddygiad Barnwrol yw’r enw ar gyfer y swyddogion a ddynodir felly gyda’i gilydd. Yn dechnegol, mae’n un o adrannau’r Weinyddiaeth Gyfiawnder.

166. Yn ymarferol, mae’r Swyddfa’n cael ei thrin fel corff hyd braich ac mae’n gweithredu fel swydd annibynnol sy’n helpu’r Arglwydd Ganghellor a’r Arglwydd Brif Ustus i reoli cwynion am ddeiliaid swyddi barnwrol. Mae hyn yn ymestyn i aelodau Tribiwnlysoedd Cymru lle mai’r Arglwydd Ganghellor yw’r awdurdod penodi ar hyn o bryd, ond nid lle mai Gweinidogion Cymru yw’r awdurdod penodi. Nid oes trefniant ffurfiol ar waith ar hyn o bryd i’r Swyddfa helpu Gweinidogion Cymru i reoli cwynion am ddeiliaid swyddi barnwrol y mae Gweinidogion Cymru yn eu penodi, os bydd unrhyw gwynion o’r fath yn codi (mae hyn yn cyferbynnu’r prosesau ar gyfer dewis ac argymell unigolyn i’w benodi lle mae trefniant o dan adran 83 o Ddeddf Llywodraeth Cymru 2006 ar waith rhwng Gweinidogion Cymru a’r Comisiwn Penodiadau Barnwrol er mwyn i’r Comisiwn arfer y swyddogaethau hynny ar ran Gweinidogion Cymru - gweler paragraff 137).  Rydym yn archwilio, gyda’r Swyddfa a Llywodraeth y DU, y materion ymarferol sy’n ymwneud â’r Swyddfa’n cefnogi’r broses gwyno ac yn enwebu unigolyn neu unigolion i gyflawni’r rôl ymchwilio yr ydym yn ei chynnig. Rydym hefyd yn edrych ar opsiynau eraill o ran y corff neu’r unigolyn fyddai orau i ymgymryd â’r rôl hon.

167. Rydym yn cytuno â Chomisiwn y Gyfraith y dylid cael gweithdrefn unffurf ar gyfer cwynion am weinyddiaeth y system dribiwnlysoedd newydd gan Dribiwnlysoedd Cymru (gweler Atodiad 2, argymhelliad 40 Comisiwn y Gyfraith). 

168. Fel y trafodir ym Mhennod 5, rydym yn cynnig creu corff corfforedig, hyd braich oddi wrth Lywodraeth Cymru, gyda chyfrifoldeb gweithredol dros weinyddu’r system dribiwnlysoedd newydd (gweler Pennod 5: Annibyniaeth, tudalennau 36-49 ar “Annibyniaeth statudol”, lle rydym yn cynnig bod corff hyd braich o’r fath yn cael ei greu naill ai fel Corff a Noddir gan Lywodraeth Cymru neu fel Adran Anweinidogol). Rydym yn cynnig y dylai Tribiwnlysoedd Cymru ddelio yn y lle cyntaf â chwynion am weinyddiaeth y system dribiwnlysoedd newydd, gan gynnwys cwynion am Aelodau Bwrdd a staff Tribiwnlysoedd Cymru. Mae mecanweithiau cwyno mewnol priodol yn rhan allweddol o system effeithiol ar gyfer gwneud iawn a goruchwylio, a dylai Tribiwnlysoedd Cymru allu arloesi i sefydlu polisi cwynion unffurf a ddylai fod ar gael yn rhwydd i ddefnyddwyr tribiwnlysoedd ac sy’n nodi’n glir y weithdrefn y mae’n rhaid i achwynydd ei dilyn (gweler Public Administration and a Just Wales).

169. Rydym hefyd yn cynnig y dylai Tribiwnlysoedd Cymru, wrth arfer ei swyddogaethau i weinyddu’r system dribiwnlysoedd yng Nghymru, fod yn ddarostyngedig i awdurdodaeth Ombwdsmon Gwasanaethau Cyhoeddus Cymru. Nid ydym yn cynnig y dylai awdurdodaeth yr Ombwdsmon ymestyn i gynnwys cwynion am aelodau barnwrol neu aelodau cyffredinol Tribiwnlys Haen Gyntaf Cymru neu Dribiwnlys Apêl Cymru.