Pecyn cymorth ar gyfer mewnoli yng Nghymru: adroddiad interim - 6. Ysgogiadau i fodloni amcanion

Drwy gydol ein proses ymgynghori bu rhai rhanddeiliaid (yn enwedig y rhai sydd wedi prynu mewn yn llai i’r agenda mewnoli) yn mynegi barn gref na ddylai mewnoli gael ei fandadu gan Lywodraeth Cymru. Fel yr ydym yn ei ddeall, nid dyma yw bwriad y polisi ac, fel y trafodwyd uchod, gallai mandad i fewnoli redeg yn groes i’r angen am synergedd strategol ar draws amcanion y Rhaglen Lywodraethu. Fodd bynnag, nid yw hynny’n golygu na ellid mandadu ystyried mewnoli. Yn wir, gellid dadlau bod yr ystyriaeth hon eisoes yn fandadol o dan werth gorau. Mae lleoli’r agenda hwn yn fwy cadarn o fewn fframio’r Ddeddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol yn ffordd ymarferol o gyflawni hyn, ac yn fwy tebygol o ennyn pobl i brynu mewn iddo ac o drwytho dealltwriaeth ym mhob rhan o’r sector cyhoeddus yng Nghymru. Felly dylai’r pecyn cymorth geisio normaleiddio arfarniad rhagweithiol, trefn arferol o effaith bosibl y gwahanol fodelau o gyflenwi, (gan gynnwys mewnoli) yn erbyn y Nodau Llesiant a’r Ffyrdd o Weithio.

Dylai’r pecyn cymorth a’r strategaeth fewnoli ddechrau drwy ddadlau achos cryf dros fewnoli tra’n siarad ag awdurdodau contractio a’u cyd-destunau, cyfleoedd a heriau penodol. Efallai y bydd angen i’r pwyslais yma fod yn wahanol ar gyfer gwahanol rannau o sector cyhoeddus Cymru.

Er enghraifft:

• Ar y lefel genedlaethol, siarad am yr angen i Lywodraeth Cymru gael ei weld yn arwain drwy esiampl a sicrhau synergedd traws-lywodraethol gwirioneddol.
• Ar gyfer iechyd, lleoli’r agenda hwn yn fwy pendant yn unol â’r model cymdeithasol ar gyfer iechyd, gan wneud y cysylltiadau rhwng gwaith teg a phenderfynyddion cymdeithasol iechyd.
• Ar gyfer Addysg Uwch, siarad am eu sefyllfa fwy cynnil fel sector lled-gyhoeddus a’u heriau ynghylch swyddogaethau gwneud elw ynghyd â’r cyfleoedd sydd ar gael iddynt integreiddio eu hunain fel asiantau allweddol mewn cyflawni agenda polisi Llywodraeth Cymru.

Mae angen trwytho’r ddealltwriaeth nad oes sicrwydd adennill arian yn y tymor byr wrth fewnoli. Yn hytrach, mae manteision posibl mewnoli yn ymwneud â nodau cymdeithasol ac economaidd tymor hwy a gwelliant yn llesiant y boblogaeth, yn ogystal ag effeithlonrwydd ac ansawdd gwasanaethau, a all hefyd effeithio ar gostau yn y tymor hir.

Yn ogystal dylai cyfarwyddyd a chefnogaeth adlewyrchu bod angen i ddatblygu dull mewnoli fod yn ymdrech hirdymor a fydd yn gofyn i rai sefydliadau sector cyhoeddus newid eu diwylliant, eu sgiliau a’u gallu i alluogi eu trawsnewid o ffocws comisiynu i ffocws cyflenwi.

Ni ellir ystyried y pecyn cymorth mewnoli fel rhywbeth sy’n sefyll ar ei ben ei hun ac nid yw’n cynnig atebion diamodol. Mae angen iddo gael ei fframio fel un elfen mewn cyfres ehangach o gyfarwyddyd, megis adroddiad gwerth cymdeithasol Cwmpas (Dros Newid Economaidd a Chymdeithasol: Adolygiad gwerth cymdeithasol Llywodraeth Cymru. Cwmpas, 2022), i arwain pŵer cyrff cyhoeddus tuag at wireddu amcanion polisi Llywodraeth Cymru.

Mae hyn yn golygu, fel rhan o gyfres o gyfarwyddyd wedi’u halinio ag agenda polisi Llywodraeth Cymru, y dylai pecyn cymorth o’r fath gael ei weithredu ar draws pob portffolio perthnasol y llywodraeth er synergedd strategol a chysondeb. Bydd hyn nid yn unig yn cael yr effaith fwyaf posibl ond bydd hefyd yn osgoi tanseilio a mynd yn groes i agendâu eraill, ac i’r gwrthwyneb. Er enghraifft, gall agenda Llywodraeth Cymru ynghylch cryfhau’r sector BBaCh, a elwir ‘y canol coll’, drwy gontractio strategol ac arfer caffael fod yn symbiotig â pholisi mewnoli. Gall y cydlifiad hwn ond bodoli os caiff y polisïau eu fframio, eu peiriannu a’u paratoi tuag at gefnogi nodau gwaith teg, cyfiawnder cymdeithasol a llesiant Llywodraeth Cymru yn hytrach na’u bod yn sefyll ar wahân. Felly, dylai mewnoli fodoli fel offeryn penodol sydd ar gael i gorff cyhoeddus gyflawni amcanion polisi yn hytrach na’i fod yn bolisi rhagosodedig.

Dylai hyn gael ei gefnogi gan argaeledd cyngor arbenigol ar y cyd-destun polisi cenedlaethol i lywio a rhoi hyder i swyddogion mewn awdurdodau contractio ar sut y gellir gwneud penderfyniadau o fewn y gofod deddfwriaethol presennol yn enwedig yng nghyd-destun cytundebau masnach ôl-Brexit a newidiadau i ddeddfwriaeth gaffael.

Gallai bod angen cymorth hefyd ar awdurdodau contractio pan fyddant yn cymryd cyfrifoldeb am feysydd busnes newydd wrth fewnoli – er enghraifft, ar sut i werthuso a chynyddu effaith cadwyni cyflenwi newydd, o gontractau a fewnolwyd, ar yr economi leol a sut i gasglu data i fesur effaith.

Os yw mewnoli yn offeryn polisi i gyflawni yn erbyn gwerth gorau tymor hwy trwy ystyriaethau o’r nodau gwaith teg, cyfiawnder cymdeithasol a llesiant, yna rhaid mesur llwyddiant yn erbyn y metrigau hynny yn hytrach na bod gwasanaethau yn cael eu harchwilio ar werth am arian tymor byr ac effeithlonrwydd cost yn unig. Bydd angen parhaus i Lywodraeth Cymru gael sgyrsiau gonest â sector cyhoeddus Cymru ac ystyried lle mae’n bosibl esblygu ac ystwytho ei gysylltiadau i atgyfnerthu’r ymrwymiad tymor hwy hwnnw (sy’n cwmpasu, er enghraifft, setliadau cyllido a dulliau archwilio ac arolygu).

Byddem hefyd yn argymell i Lywodraeth Cymru ystyried y ffordd orau o fonitro, hyrwyddo ac ysgogi rhannu gwybodaeth, data ac arferion da ledled sector cyhoeddus Cymru, er mwyn annog ymgysylltiad dyfnach â mewnoli a modelau amgen o ddarpariaeth gwasanaethau.

Gallai hyn fod trwy Gymuned Ymarfer, gyda’r bwriad o sicrhau momentwm parhaus ar ôl lansio’r pecyn cymorth, ar hyd llinellau Cymuned Ymarfer a sefydlwyd fel rhan o Gronfa Her Economi Sylfaenol Llywodraeth Cymru (Cymuned Ymarfer Yr Economi Sylfaenol. Cynnal Cymru, 2022). Gallai hyn ddarparu model ar gyfer cymuned ymarfer wedi’i hwyluso o awdurdodau contractio i gydgyfrannu arbenigedd, rhannu’r heriau maent yn eu hwynebu ac archwilio posibiliadau o ran arferion mewnoli a darpariaeth gwasanaeth amgen yn unol ag amcanion polisi Llywodraeth Cymru.