Llesiant Cymru, 2024 - Cymru â diwylliant bywiog lle mae’r Gymraeg yn ffynnu

Awdur: Stephanie Howarth

Cymru â diwylliant bywiog lle mae'r Gymraeg yn ffynnu: Cymdeithas sy’n hyrwyddo ac yn gwarchod diwylliant, treftadaeth a’r Gymraeg ac sy’n annog pobl i gyfranogi yn y celfyddydau, chwaraeon a gweithgareddau hamdden.

Nid yw llawer o’r dangosyddion ar gyfer y nod hwn yn cael eu diweddaru’n flynyddol. Gan nad oes data newydd gan Arolwg Cenedlaethol Cymru eleni, mae hyn yn golygu nad ydym yn cael cipolwg newydd ar ddangosyddion cenedlaethol sy’n ymwneud â’r celfyddydau i oedolion nac ar gyfer chwaraeon yn 2024. 

Mae’r data cyntaf ar ôl y pandemig ar bresenoldeb a chyfranogiad plant mewn gweithgareddau celfyddydol yn dangos bod y ddau wedi gostwng ers 2019. Yn 2023, mynychodd 82% o blant 7i18 oed ddigwyddiad celfyddydol yn ystod y flwyddyn ddiwethaf a chymerodd 84% ohonynt ran yn y celfyddydau.

Nid yw data ar y dangosyddion cenedlaethol sy’n ymwneud â nifer y siaradwyr Cymraeg a’r defnydd o’r Gymraeg yn cael eu diweddaru eleni. Fodd bynnag, mae dadansoddiad newydd o’r defnydd o’r Gymraeg yn dangos bod dros hanner y siaradwyr Cymraeg 16 oed a hŷn yn siarad Cymraeg â’u cydweithwyr o leiaf peth o’r amser, a bod ychydig o dan 1 o bob 5 bob amser yn siarad Cymraeg â chydweithwyr. 

Aseswyd bod cyflwr 76% o adeiladau rhestredig yn “sefydlog neu’n gwella” eleni, o’i gymharu â 58% ar gyfer henebion rhestredig. Mae’r cyfraddau hyn ychydig yn is na’r flwyddyn flaenorol ar gyfer y ddau fath o asedau hanesyddol.

Roedd un amgueddfa’n llai yn bodloni’r safonau achredu eleni, gan ddod â chanran yr amgueddfeydd sy’n cyrraedd y safonau i 61%. Er nad oedd nifer y gwasanaethau archifau a oedd yn bodloni safonau achredu wedi newid o 14, disgynnodd y ganran o 93% i 82%.

Bu cynnydd nodedig yn yr hirdymor mewn amrywiaeth o feysydd o dan y nod hwn, fel cyfranogiad a phresenoldeb plant yn y celfyddydau, cyfranogiad rheolaidd oedolion mewn chwaraeon, ac amgueddfeydd ac archifau sy’n ennill achrediad. Fodd bynnag, mae nifer fach o ddangosyddion cenedlaethol wedi dangos gostyngiad amlwg dros y tymor hir, yn fwyaf arbennig nifer y siaradwyr Cymraeg. Efallai fod cyfnod y pandemig wedi cyfrannu at hyn, gan gynnwys o ran cyfranogiad plant mewn chwaraeon. Mae gwahaniaethau mawr yn parhau ar draws nifer o ddangosyddion ar gyfer y nod hwn.

Mae’r dangosydd cenedlaethol ar y celfyddydau, diwylliant a threftadaeth wedi cael ei gasglu dair gwaith, a’r tro cyntaf yn 2017-18. Nid yw canran yr oedolion sy’n mynychu ac yn cymryd rhan yn rheolaidd mewn gweithgareddau celfyddydol, diwylliannol a threftadaeth yn sylweddol wahanol eleni i’r hyn a gafodd ei fesur yn flaenorol yn 2019-20 a 2017-18. Mae gwahaniaethau eang o hyd yn dibynnu ar oedran, iechyd, amddifadedd a chymwysterau, ond nid ar gyfer rhyw na grwpiau ethnig. 

Wrth edrych yn ôl dros y degawd diwethaf, cafwyd cynnydd o ran presenoldeb a chyfranogiad plant yn y celfyddydau i ddechrau. Ond mae’r ddau bellach yn disgyn ac maent naill ai ar yr un lefel â deng mlynedd yn ôl neu’n is na’r lefel honno.

Mae mwy o amgueddfeydd a gwasanaethau archifau yn cyrraedd y safonau achrededig. Rhwng 2017 a 2023, bu cynnydd mwy yng nghanran y gwasanaethau archifau sy’n cyrraedd safonau achrededig (o 57% i 82%) nag amgueddfeydd (o 59% i 61%). 

Ers 2016-17, gwelwyd cynnydd cymharol fawr yn yr oedolion sy’n cymryd rhan mewn chwaraeon yn rheolaidd, er gwaethaf y ffaith bod y sefyllfa wedi aros ar yr un lefel rhwng 2017-18 a 2019-20. Roedd cyfranogiad mewn chwaraeon ymysg disgyblion ysgol wedi cynyddu ond erbyn hyn mae wedi gostwng i lefelau tebyg a welwyd yn 2013. 

Gostyngodd nifer a chanran y bobl sy’n gallu siarad Cymraeg yn ôl Cyfrifiad 2021, gyda’r ganran bellach yr isaf i'w chofnodi erioed mewn cyfrifiad. Mae carreg filltir genedlaethol i gael miliwn o siaradwyr Cymraeg erbyn 2050. Yn ôl y cyfrifiad, roedd 538,000 o bobl yn gallu siarad Cymraeg yn 2021, i lawr o bron i filiwn yn 1911. 

Mae data arolwg yn awgrymu cynnydd yn nifer y siaradwyr Cymraeg nad ydynt yn rhugl yn yr hirdymor. Mae canran y siaradwyr Cymraeg sy’n defnyddio’r iaith bob dydd wedi bod yn weddol sefydlog. 

Mae cyflwr adeiladau rhestredig yng Nghymru wedi gwella ychydig ers 2015, ond mae cyflwr henebion rhestredig wedi dirywio.

Nid oes data newydd eleni gan Arolwg Cenedlaethol Cymru, sy’n golygu bod y data diweddaraf sydd ar gael ar gyfer y dangosydd cenedlaethol ar y celfyddydau, diwylliant a threftadaeth yn dod o 2022-23. 

Mae presenoldeb a chymryd rhan mewn gweithgareddau sy’n ymwneud â’r celfyddydau, diwylliant a threftadaeth wedi bod yn gymharol sefydlog dros y blynyddoedd diwethaf. Yn 2022-23, roedd 72% o oedolion yn mynychu neu’n cymryd rhan mewn gweithgareddau sy’n ymwneud â’r celfyddydau, diwylliant neu dreftadaeth o leiaf dair gwaith y flwyddyn. Mae hyn yn cymharu â 71% yn 2019-20 a 75% yn 2017-18. Er bod gostyngiad mewn presenoldeb a chymryd rhan rhwng 2017-18 a 2019-20, nid oedd y newid hwn yn arwyddocaol yn ystadegol.

Mae gwahaniaethau mawr o hyd o ran presenoldeb a chyfranogiad rhwng grwpiau. Mae oedolion iau, pobl â chymwysterau uwch, pobl sy’n fwy bodlon â bywyd neu bobl sy’n byw yn yr ardaloedd â lleiaf o amddifadedd yng Nghymru yn fwy tebygol o fynychu neu gymryd rhan yn y gweithgareddau hyn. 

Ffigur 6.1: Oedolion sy’n mynychu neu’n cymryd rhan mewn gweithgareddau sy’n ymwneud â'r celfyddydau, diwylliant a threftadaeth dair gwaith y flwyddyn neu fwy, 2017-18 i 2022-23

Image

Disgrifiad o Ffigur 6.1: Siart far yn dangos tair blynedd o ddata ar gyfer y dangosydd cenedlaethol ar fynychu neu gymryd rhan mewn gweithgareddau sy’n ymwneud â’r celfyddydau, diwylliant neu dreftadaeth yn rheolaidd. Nid oes unrhyw wahaniaethau sylweddol rhwng 2022-23 a’r blynyddoedd blaenorol y cafodd y dangosydd hwn ei fesur.

Ffynhonnell: Arolwg Cenedlaethol Cymru

Wrth edrych ar y celfyddydau yn benodol, mae’n ymddangos bod cyfnod y pandemig wedi cael effaith negyddol ar bresenoldeb mewn gweithgareddau sy’n ymwneud â’r celfyddydau. Yn 2022-23, mynychodd 64% o bobl ddigwyddiad celfyddydol dros y flwyddyn ddiwethaf, i lawr o 70% cyn y pandemig. Mae cymryd rhan yn y celfyddydau yn dal yn llawer is na phresenoldeb yn y celfyddydau, gyda 18% o oedolion yn cymryd rhan yn y celfyddydau yn 2022-23. Yn wahanol i bresenoldeb yn y celfyddydau, nid yw’n ymddangos bod y pandemig wedi effeithio’n sylweddol ar gyfranogiad yn y celfyddydau, gyda chyfran gweddol debyg o bobl yn cymryd rhan yn y celfyddydau yn 2022-23 o’i gymharu â 2019-20. 

Mae presenoldeb a chyfranogiad plant yn y celfyddydau wedi gostwng ers y pandemig. Yn 2023, mynychodd 82% o blant rhwng 7 a 18 oed ddigwyddiad celfyddydol yn ystod y flwyddyn ddiwethaf a chymerodd 84% ohonynt ran yn y celfyddydau. Er gwaethaf y gostyngiadau cyffredinol, gwelwyd cynnydd mawr yn nifer y plant a oedd yn bresennol ac yn cymryd rhan mewn rhai ffurfiau ar gelfyddyd, gan gynnwys mynd i sioeau cerdd a chymryd rhan mewn dawnsio.

Wrth edrych yn ôl dros y degawd diwethaf, cafwyd cynnydd o ran presenoldeb a chyfranogiad plant i ddechrau. Ond mae cyfranogiad plant yn y celfyddydau wedi bod yn gostwng yn raddol ers 2015 ac mae bellach wedi dychwelyd i lefelau tebyg a welwyd ddegawd yn ôl. Mae’r gostyngiad mewn presenoldeb wedi digwydd yn fwy diweddar, i lawr o uchafbwynt o 89% yn 2019 ac erbyn hyn yn is na’r lefel a welwyd yn 2013.

Mae presenoldeb a chyfranogiad yn y celfyddydau yn parhau i fod yn uwch ymysg merched, plant iau (7 i 10 oed) a phlant o raddau cymdeithasol uwch.

Ffigur 6.2: Plant sy’n mynychu neu’n cymryd rhan mewn gweithgareddau sy’n ymwneud â’r celfyddydau o leiaf unwaith y flwyddyn, 2013 i 2023

Image

Disgrifiad o Ffigur 6.2: Siart linell yn dangos gwerth deng mlynedd o ddata am bresenoldeb a chyfranogiad plant yn y celfyddydau. Mae presenoldeb a chyfranogiad wedi bod yn gostwng yn ystod y blynyddoedd diwethaf.

Ffynhonnell: Cyngor Celfyddydau Cymru

Roedd data o Arolwg Cenedlaethol Cymru yn 2022-23 yn dangos bod 31% o bobl wedi ymweld ag amgueddfa yn ystod y flwyddyn ddiwethaf. Mae'r nifer wedi bod yn gostwng ers y cyfnod cyn y pandemig.

Mae’r data diweddaraf yn dangos bod 98 o amgueddfeydd wedi cyrraedd y safon achredu yn 2024. Dim ond ychydig o newid sydd wedi bod yn nifer a chyfran yr amgueddfeydd sydd wedi’u hachredu dros y blynyddoedd diwethaf. Mae 61% o amgueddfeydd wedi eu hachredu erbyn hyn, o’i gymharu â 59% yn 2017 i 2019. Cafodd y cynllun achredu ei ohirio yn 2020 a 2021 oherwydd y pandemig felly nid oes ffigurau ar gael ar gyfer y cyfnod hwn. 

Roedd 14 o wasanaethau archifau yn cyrraedd y safon achredu yn 2024, sy’n cyfateb i 82% o’r holl wasanaethau archifau cymwys. Mae cyfran y gwasanaethau archifau sydd wedi’u hachredu wedi cynyddu o 57% yn 2017. 

Mae mwy o oedolion yn cymryd rhan mewn chwaraeon yn rheolaidd. Mae canlyniadau diweddaraf Arolwg Cenedlaethol Cymru yn dangos bod 39% o oedolion wedi cymryd rhan mewn chwaraeon dair gwaith yr wythnos neu fwy yn 2022-23, y gyfradd uchaf a gofnodwyd gan yr arolwg. Mae hyn yn gynnydd o tua 10 pwynt canran ers 2016-17 pan gasglwyd yr wybodaeth am y tro cyntaf.

Mae cymryd rhan mewn chwaraeon yn rheolaidd yn gostwng gydag oedran. Amcangyfrifir bod 57% o bobl ifanc 16 i 24 oed yn cymryd rhan mewn chwaraeon rheolaidd, sy’n gostwng i 13% o bobl 75 oed a hŷn. 

Mae yna hefyd lefelau uwch o gyfranogiad chwaraeon rheolaidd ymysg:

• dynion
• pobl Dduon, Asiaidd ac Ethnig Leiafrifol
• pobl nad oes ganddynt salwch neu gyflwr hirdymor
• pobl sy’n siarad Cymraeg
• pobl nad ydynt mewn amddifadedd materol.

Gostyngodd canran y bobl nad ydynt yn cymryd rhan mewn chwaraeon na gweithgarwch corfforol o 44% yn 2021-22 i 40% yn 2022-23. Ar wahân i 2021-22, nid yw cyfradd y bobl nad ydynt yn cymryd rhan mewn unrhyw chwaraeon wedi newid rhyw lawer ers i’r data gael ei gasglu am y tro cyntaf yn 2016-17.

Yn gyffredinol, byddai 27% o oedolion yn hoffi cymryd rhan mewn mwy o chwaraeon neu weithgarwch corfforol. Mae hyn wedi cwympo’n sylweddol ers yr arolygon blaenorol lle dywedodd bron i 60% y byddent yn hoffi gwneud mwy.

Ffigur 6.3: Canran yr oedolion sy’n cymryd rhan mewn chwaraeon dair gwaith yr wythnos neu fwy, 2016-17 i 2022-23

Image

Disgrifiad o Ffigur 6.3: Siart linell yn dangos canran yr oedolion sy’n cymryd rhan mewn chwaraeon dair gwaith yr wythnos neu fwy, sydd wedi cynyddu yn yr hirdymor.

Ffynhonnell: Arolwg Cenedlaethol Cymru

Roedd gostyngiad mawr yn nifer y plant sy’n cymryd rhan mewn chwaraeon yn 2022, pan gynhaliwyd yr Arolwg Chwaraeon Ysgolion ddiwethaf.

Cymerodd 39% o ddisgyblion ran mewn chwaraeon wedi’u trefnu y tu allan i’r cwricwlwm dair gwaith yr wythnos neu fwy. Roedd hwn yn ostyngiad o 9 pwynt canran ers 2018 pan gynhaliwyd yr Arolwg Chwaraeon Ysgolion ddiwethaf a dyma’r ffigur isaf erioed a gofnodwyd gan yr arolwg (ychydig yn fwy na'r 40% a adroddwyd yn 2013). Roedd cynnydd mawr hefyd yn y ganran a ddywedodd nad oedd yn cymryd rhan yn aml mewn chwaraeon y tu allan i’r ysgol. Roedd hyn yn 36% yn 2022, i fyny o 28% yn yr arolwg blaenorol. Er gwaethaf y gostyngiad mewn cyfranogiad, roedd mwyafrif helaeth y disgyblion (93%) eisiau gwneud mwy o chwaraeon. Roedd bechgyn yn dal i fod yn fwy tebygol o gymryd rhan mewn chwaraeon. Roedd plant oed ysgol gynradd ychydig yn llai tebygol o gymryd rhan mewn chwaraeon yn rheolaidd o’i gymharu â phlant oed ysgol uwchradd.

Wrth edrych ar grwpiau ethnig eang, disgyblion o grwpiau Cymysg neu Aml-ethnig oedd â’r cyfraddau uchaf o ran cymryd rhan mewn chwaraeon, gyda 43% yn cymryd rhan mewn chwaraeon dair gwaith yr wythnos neu fwy.

Ffigur 6.4: Canran y plant sy’n cymryd rhan mewn chwaraeon dair gwaith yr wythnos neu fwy, 2013 i 2022

Image

Disgrifiad o Ffigur 6.4: Siart llinell yn dangos canran y plant sy’n cymryd rhan mewn chwaraeon yn rheolaidd. Mae cyfranogiad wedi gostwng yn ddiweddar i lefel debyg a welwyd yn 2013.

Ffynhonnell: Arolwg Chwaraeon Ysgolion

Rydym yn ystyried mai’r cyfrifiad yw’r brif ffynhonnell o wybodaeth am nifer y bobl sy’n gallu siarad Cymraeg yng Nghymru. Yn ôl Cyfrifiad 2021, mae 17.8% o bobl tair oed neu hŷn yng Nghymru yn gallu siarad Cymraeg. Mae hyn wedi gostwng o 19.0% yn 2011 a dyma’r ganran isaf erioed a gofnodwyd mewn cyfrifiad. 

Y garreg filltir genedlaethol ar gyfer y Gymraeg yw miliwn o siaradwyr Cymraeg erbyn 2050. Dros yr hirdymor, mae nifer y siaradwyr Cymraeg wedi bod yn gostwng o bron i filiwn o bobl yn 1911 i 538,000 erbyn hyn. Er bod y ffigurau diweddaraf yn dangos gostyngiad yn nifer y siaradwyr Cymraeg, mae’r nifer yn dal yn uwch na’r pwynt isaf yn 1981, pan oedd dros 504,000 o bobl yn siarad Cymraeg.

Roedd y gostyngiad yn nifer a chanran y bobl tair oed neu hŷn sy’n gallu siarad Cymraeg yn 2021 yn cael ei sbarduno’n bennaf gan ostyngiad ymysg plant a phobl ifanc yr adroddwyd eu bod yn gallu siarad Cymraeg. Cynhaliwyd Cyfrifiad 2021 yn ystod pandemig coronafirws (COVID-19) ar 21 Mawrth 2021. Roedd hyn yn dilyn cyfnodau o gyfyngiadau symud, dysgu o bell i blant ac roedd llawer o bobl yn gweithio gartref. Nid yw’n hysbys a oedd y pandemig wedi effeithio ar allu pobl yn y Gymraeg (neu ganfyddiad o allu pobl eraill i siarad Cymraeg).

Rhwng 2011 a 2021, roedd canran y bobl a oedd yn gallu siarad Cymraeg wedi gostwng yn y grwpiau Gwyn a’r grwpiau Cymysg neu Aml-ethnig. I’r gwrthwyneb, roedd cynnydd yng nghanran y bobl sy’n gallu siarad Cymraeg yn y grŵp ethnig Asiaidd, Asiaidd Cymreig neu Asiaidd Prydeinig; yn y grŵp ethnig Du, Du Cymreig, Du Prydeinig, Caribïaidd neu Affricanaidd; ac yn y grŵp ethnig “Arall”.

Ffigur 6.5: Pobl tair oed a hŷn sy’n gallu siarad Cymraeg, 1911 i 2021 [Nodyn 1]

Image

Disgrifiad o Ffigur 6.5: Siart linell yn dangos nifer y bobl sy’n gallu siarad Cymraeg ers 1911. Gostyngodd y niferoedd yn sylweddol yn hanner cyntaf yr 20fed ganrif, gyda newidiadau llai ers hynny.

[Nodyn 1] Ni chynhaliwyd cyfrifiad yn 1941.

Ffynhonnell: Cyfrifiad poblogaeth

Mae canran uwch o fenywod yn gallu siarad Cymraeg na dynion, gyda’r bwlch yn fwy ar gyfer pobl ifanc 16 i 18 oed. Mae’r cyfrifiad yn dangos bod proffil oedran siaradwyr Cymraeg yn iau na phroffil y boblogaeth gyffredinol. 

Mae data Cyfrifiad 2021 yn dangos bod bron i un o bob deg aelwyd yn cynnwys pobl a oedd i gyd yn gallu siarad Cymraeg.

Mae’r gyfradd drosglwyddo yn cyfeirio at ganran y plant tair i bedair oed sy’n gallu siarad Cymraeg lle mae un neu fwy o oedolion ar eu haelwyd yn siarad Cymraeg. Yn ôl Cyfrifiad 2021, roedd y cyfraddau trosglwyddo ar eu huchaf mewn aelwydydd a oedd yn cynnwys cyplau, lle’r oedd dau neu fwy o oedolion yn siarad Cymraeg (80.7%), ac yna aelwydydd unig riant lle’r oedd un oedolyn yn gallu siarad Cymraeg (52.1%). Roedd gan aelwydydd a oedd yn cynnwys cyplau, lle’r oedd un oedolyn yn siarad Cymraeg y cyfraddau trosglwyddo isaf, sef 40.4%. Roedd cyfraddau trosglwyddo mewn aelwydydd a oedd yn cynnwys cyplau yn uwch pan oedd y partner a oedd yn siarad Cymraeg yn fenywaidd.

Mae’r arolwg diweddaraf o ddefnydd o’r Gymraeg yn dangos mai ychydig o newid a fu o ran pa mor aml mae pobl yn siarad Cymraeg. 

Yn 2019-20, roedd 10% o bobl tair oed neu hŷn yn siarad Cymraeg bob dydd ac yn gallu siarad mwy na dim ond ychydig o eiriau Cymraeg. Dyma’r un ganran ag yn yr Arolwg Defnydd o’r Gymraeg blaenorol yn 2013-15. Mae data mwy diweddar o Arolwg Cenedlaethol Cymru ar gyfer pobl 16 oed neu hŷn hefyd yn awgrymu mai prin fu’r newid cyffredinol yng nghyfradd y bobl sy’n defnyddio’r Gymraeg bob dydd. Mae siaradwyr Cymraeg rhugl yn siarad yr iaith yn amlach na’r rhai nad ydynt yn rhugl.

Mae dadansoddiad diweddar o Arolwg Defnydd Iaith 2019-20 wedi ymchwilio i’r defnydd o’r Gymraeg yn y gweithle a chyda darparwyr gwasanaethau. 

Dywedodd dros hanner y siaradwyr Cymraeg 16 oed neu hŷn mewn gwaith eu bod yn siarad Cymraeg â’u cydweithwyr o leiaf rhywfaint o’r amser. Mae ychydig o dan 1 o bob 5 bob amser yn siarad Cymraeg â chydweithwyr.

Dywedodd dros hanner (53%) o siaradwyr Cymraeg eu bod wedi derbyn gwasanaeth cwsmeriaid yn Gymraeg y tro diwethaf iddynt gysylltu â’r awdurdod lleol, a thros draean y tro diwethaf iddynt gysylltu â’r feddygfa neu’r ysbyty. Siaradwyr Cymraeg hŷn, siaradwyr Cymraeg mwy rhugl, a siaradwyr Cymraeg a oedd wedi dechrau dysgu siarad Cymraeg gartref yn blant ifanc oedd yn fwyaf tebygol o ddweud eu bod wedi derbyn gwasanaeth cwsmeriaid yn Gymraeg y tro diwethaf iddynt gysylltu â’r gwasanaethau hyn. 

Mae arolygon yn darparu gwybodaeth am ruglder yn y Gymraeg nad yw ar gael o’r cyfrifiad. Nid oes modd cymharu data arolygon â’r cyfrifiad gan fod pobl fel arfer yn fwy tebygol o ddweud eu bod yn gallu siarad Cymraeg mewn arolygon. Yn wahanol i ganlyniadau Cyfrifiad 2021, mae arolygon wedi dangos cynnydd diweddar yn nifer y siaradwyr Cymraeg. Mae’r gwahaniaethau hyn yn cael eu harchwilio; cyhoeddwyd erthygl yn edrych ar y gwahaniaethau rhwng amcangyfrifon o allu yn y Gymraeg yn y Cyfrifiad a’r Arolwg o’r Llafurlu ym mis Hydref 2023. 

Yn ôl Arolwg Cenedlaethol Cymru, nid yw cyfran y siaradwyr Cymraeg 16 oed neu hŷn sy’n rhugl wedi newid rhyw lawer dros y 10 mlynedd diwethaf. Fodd bynnag, yn yr hirdymor, bu cynnydd yn nifer y siaradwyr Cymraeg nad ydynt yn rhugl. 

Mae canran y bobl sy’n rhugl yn y Gymraeg wedi aros ar oddeutu 10% neu 11% ers 2012-13, yn ôl Arolwg Cenedlaethol Cymru. 

Dywedodd 23% o bobl eu bod yn gallu siarad rhywfaint o Gymraeg, ond nid yn rhugl yn Arolwg Cenedlaethol 2022-23. Mae hyn wedi cynyddu tua 10 pwynt canran dros y degawd blaenorol.

Bob blwyddyn, mae Cadw yn asesu cyflwr sampl o adeiladau rhestredig a henebion rhestredig yng Nghymru. Mae adeiladau rhestredig yn fannau o ddiddordeb arbennig neu bensaernïol yng Nghymru, ond mae henebion rhestredig yn safleoedd archaeolegol o bwysigrwydd cenedlaethol. Mae cyflwr adeiladau rhestredig yng Nghymru wedi gwella ychydig ar y cyfan ers 2015, ac mae cyflwr henebion rhestredig wedi bod yn gwaethygu’n raddol. 

Ar hyn o bryd mae ychydig dros 30,000 o adeiladau rhestredig yng Nghymru. Mae 76% o’r rhain mewn cyflwr sefydlog neu’n gwella yn 2024, i fyny ychydig o 74% yn 2015. Ystyrir bod 9% o adeiladau rhestredig mewn perygl. 

Mae cyflwr cadwraeth sampl o henebion cofrestredig yn cael ei asesu bob blwyddyn fel rhan o raglen asesu dreigl deng mlynedd. Mae’n ymddangos bod cyflwr y 4,200 o henebion yng Nghymru wedi bod yn dirywio dros y blynyddoedd diwethaf. Yn 2016-17, roedd 66% o henebion mewn cyflwr sefydlog neu’n gwella, a disgynnodd y ffigur i 58% yn 2023-24. 

Mae 41% o henebion cofrestredig yn dangos dirywiad, ac mae 14% ohonynt yn cael eu hystyried yn rhai mewn perygl. Y prif effeithiau yw difrod a dirywiad o ganlyniad i effeithiau’r tywydd, llystyfiant ac erydiad stoc. 

Ffigur 6.6: Canran yr henebion cofrestredig sydd mewn cyflwr sefydlog neu sy’n gwella, 2011-12 i 2023-24 

Image

Disgrifiad o Ffigur 6.6: Siart linell yn dangos cyfran yr henebion cofrestredig sydd mewn cyflwr sefydlog neu sy’n gwella. Mae’r ganran wedi gostwng yn raddol dros y deng mlynedd diwethaf.

Ffynhonnell: Cadw

Roedd fersiynau blaenorol o adroddiad Llesiant Cymru yn cynnwys dadansoddiad pellach o’r canlynol:

• gwirfoddoli neu gymryd rhan mewn gweithgareddau celfyddydol neu chwaraeon
• rhwystrau o ran cymryd rhan yn y celfyddydau a gwahaniaethau rhwng grwpiau economaidd-gymdeithasol a phoblogaeth o ran cymryd rhan mewn gweithgareddau celfyddydol a chwaraeon
• y mathau o weithgareddau celfyddydol y mae pobl wedi cymryd rhan ynddynt
• cymryd rhan mewn chwaraeon yn ystod y pandemig
• defnydd o'r Gymraeg ymysg plant a phobl ifanc, a defnyddio'r Gymraeg yn gymdeithasol
• cysylltiadau rhwng y Gymraeg a digwyddiadau celfyddydol a diwylliannol
• ethnigrwydd a’r celfyddydau, diwylliant, chwaraeon a’r iaith Gymraeg
• ymweliadau ag amgueddfeydd ac archifau.

Mae Cyngor Celfyddydau Cymru a Chwaraeon Cymru yn cynhyrchu adroddiadau manwl rheolaidd ar y celfyddydau a chwaraeon. Mae hyn yn cynnwys Arolwg Omnibws y Plant ac Arolwg Chwaraeon Ysgolion. 

Mae amrywiaeth o ddadansoddiadau o’r Gymraeg ar gael hefyd o Gyfrifiad 2021 ac yn adroddiadau’r Arolwg ar y Defnydd o’r Gymraeg ar gyfer 2019-20. Roedd y cyhoeddiadau canlynol yn dadansoddi data arolwg ar y Gymraeg yn fanylach neu’n darparu mwy o wybodaeth am y gwahaniaeth rhwng amcangyfrifon y cyfrifiad ac arolygon:

Cynllun gwaith ar y cyd y Swyddfa Ystadegau Gwladol a Llywodraeth Cymru ar gydlyniant ystadegau'r Gymraeg

Gwahaniaethau rhwng amcangyfrifon o allu yn y Gymraeg yng Nghyfrifiad 2021 ac arolygon aelwydydd

Siarad Cymraeg (Arolwg Cenedlaethol Cymru): Ebrill 2018 i Fawrth 2019

Data am y Gymraeg o'r Arolwg Blynyddol o'r Boblogaeth: 2001 i 2018

Presenoldeb a chyfranogiad yn y celfyddydau

Arolwg Cenedlaethol Cymru

Arolwg Omnibws Plant 2023 (Cyngor Celfyddydau Cymru)

Cymryd rhan mewn chwaraeon

Arolwg Cenedlaethol Cymru

Arolwg Chwaraeon Ysgolion 2022 (Chwaraeon Cymru)

Y Gymraeg

Cyfrifiad 2011

• Y Gymraeg yng Nghymru
• Y Gymraeg yn ôl nodweddion y boblogaeth
• Cyfansoddiad cartrefi o ran y Gymraeg
• Cyfraddau trosglwyddo’r Gymraeg ar yr aelwyd yn ôl rhyw

Arolwg Cenedlaethol Cymru

Arolwg Blynyddol o'r Boblogaeth

Arolwg ar y Defnydd o’r Gymraeg

Adeiladau hanesyddol a henebion

Cadw

Amgueddfeydd ac archifau

CyMAL: Amgueddfeydd, Archifau a Llyfrgelloedd Cymru

Arolwg Cenedlaethol Cymru