Arolwg o Gyfranogwyr Gronfa Gymdeithasol Ewrop: 2015 i 2022 (crynodeb)

Mae Cronfeydd Strwythurol Ewropeaidd yn offer ariannol sy'n cefnogi gweithrediad polisi rhanbarthol yr Undeb Ewropeaidd. Mae Cronfeydd Strwythurol Ewropeaidd yn cynnwys Cronfa Datblygu Rhanbarthol Ewrop (ERDF) a Chronfa Gymdeithasol Ewrop (ESF). Nod y cronfeydd hyn yw lleihau gwahaniaethau rhanbarthol mewn incwm, cyfoeth a chyfleoedd. 

Swyddfa Cyllid Ewropeaidd Cymru (WEFO) yw'r 'Awdurdod Rheoli' dynodedig ar gyfer Rhaglenni Cronfeydd Strwythurol yr Undeb Ewropeaidd yng Nghymru. Mae WEFO yn gyfrifol am gynllunio, darparu, monitro a gwerthuso mentrau a gefnogir gan y cronfeydd hyn. 

Yng Nghymru, aethpwyd i’r afael â chamau i fynd i’r afael â thlodi, anfantais ac allgau cymdeithasol drwy raglenni ESF a oedd yn cefnogi gweithrediadau cysylltiedig â chyflogaeth y disgwyliwyd yn benodol iddynt dargedu diweithdra, bod heb waith a rhwystrau i gael mynediad at gyflogaeth gynaliadwy.

Penododd WEFO IFF Research Limited i ddylunio a chyflwyno arolygon o gyfranogwyr ESF yn ystod cyfnod Rhaglen 2014-2020. Diben yr arolygon hyn oedd darparu gwybodaeth amserol a chadarn am ganlyniadau ac effeithiau tymor hwy gweithrediadau ESF ledled Cymru. Mae’r adroddiad hwn yn crynhoi canfyddiadau Arolygon Cyfranogwyr ESF 2014-2020.

Cynhaliwyd Arolygon Cyfranogwyr ESF 2014-2020 yn ystod dwy rownd o waith maes arolwg.

• Cynhaliwyd y rownd gyntaf o waith maes rhwng Ionawr 2018 a Gorffennaf 2019. Cyfeirir ato fel Arolwg Cyfranogwyr ESF 2015/18, ac roedd yr astudiaeth hon yn cynnwys cyfweliadau â phobl a oedd wedi gadael eu cwrs ESF rhwng Ionawr 2015 ac Ebrill 2018. 
• Cynhaliwyd ail rownd y gwaith maes rhwng Awst 2022 a Mai 2023. Roedd y cyfweliadau’n ymdrin yn bennaf â chyfranogwyr a oedd wedi cwblhau eu rhaglen a gefnogir gan ESF rhwng Ebrill 2018 (ac na chawsant eu samplu ar gyfer yr arolwg cyntaf) a Mai 2022.

Datblygwyd holiadur Arolwg Cyfranogwyr ESF a ddefnyddiwyd ar gyfer y ffenestr gwaith maes cyntaf (2018-19) o holiadur cynharach Arolwg Ymadawyr ESF (yn cwmpasu Rhaglen 2007-2013) er mwyn sicrhau cysondeb â data a gasglwyd yn flaenorol. Ychwanegwyd cwestiynau newydd ynghylch sefyllfa cyfranogwyr chwe mis ar ôl gadael eu prosiect ESF at yr arolwg i fodloni gofynion adrodd y Comisiwn Ewropeaidd. 

Cadwyd yr holiadur a ddefnyddiwyd ar gyfer yr ail rownd o waith maes i raddau helaeth yr un fath â'r cyntaf er mwyn gallu cyfuno data o'r ddwy rownd yn un set ddata. Y newidiadau mwyaf nodedig yn ystod yr ail rownd oedd cyflwyno cwestiynau am effaith COVID-19 ar y cymorth a dderbyniwyd, ac a gafodd COVID-19 unrhyw effaith ar ddilyniant ers y cwrs.

Tynnwyd y cyfranogwyr a gynhwyswyd yn sampl yr arolwg mewn tonnau ar draws pob cyfnod gwaith maes i sicrhau bod o leiaf 12 mis wedi mynd heibio ers i gyfranogwyr adael eu cwrs ESF ar yr adeg y cawsant eu cyfweld. Roedd hyn yn adlewyrchu dull arolygon cynharach  ESF, gan ganiatáu i ganlyniadau cyfranogwyr gael eu dilyn i fyny dros gyfnod hwy.

Cyfweliadau ffôn oedd y prif ddull cyfweld. Fodd bynnag, yn ail rownd y gwaith maes ategwyd y rhain gan gyfweliadau ar-lein ar gyfer cyfranogwyr nad oedd ganddynt rif ffôn neu a oedd yn well ganddynt wneud arolwg ar-lein byrrach. Ar draws y ddwy rownd o waith maes gallai cyfranogwyr hefyd ddewis gwneud fersiwn fyrrach o'r arolwg yn cwmpasu'r wybodaeth sydd ei hangen ar gyfer gofynion adrodd y Comisiwn Ewropeaidd. At ei gilydd, cynhaliwyd 23,228 o gyfweliadau ar draws y ddwy rownd o waith maes.

Cyfunwyd data o'r ddwy rownd o waith maes yn un set ddata i gwmpasu Rhaglen gyfan 2014-2020. Er mwyn sicrhau bod y dadansoddiad yn gynrychioliadol o’r boblogaeth ehangach o gyfranogwyr ESF, cyfrifwyd ‘pwysau rhaglen’ gan ddefnyddio’r boblogaeth lawn o gyfranogwyr ESF a oedd wedi gadael eu cyrsiau rhwng Ionawr 2015 a Mai 2022. 

Mae'r set ddata gyfunol hon yn sail i'r dadansoddiad a gynhwysir yn yr adroddiad hwn. Mae'r dadansoddiad yn aml yn gwahaniaethu rhwng gweithrediadau a dargedwyd at gefnogi cyfranogiad y rhai a oedd yn ddi-waith cyn ESF a'r rhai a anelwyd at gefnogi dilyniant y rhai a oedd mewn gwaith ar yr adeg yr oeddent yn cael eu cefnogi gan ESF.

Cymryd rhan yn ESF

Y prif reswm dros gynnal prosiect ESF ymhlith cyfranogwyr ar weithrediadau a anelwyd at gefnogi cyfranogiad oedd eu helpu i gael swydd (54%). Ymhlith y rhai ar weithrediadau a oedd yn ceisio cefnogi dilyniant, y prif reswm a roddwyd oedd datblygu sgiliau a gwybodaeth (46%).

Roedd hyd y cymorth gan ESF yn hwy ymhlith y rhai a gafodd gymorth gan brosiectau a oedd yn anelu at gefnogi dilyniant (15 mis) o gymharu â'r rheini ar brosiectau a anelwyd at gefnogi cyfranogiad (8 mis).

Roedd 59% o’r cyfranogwyr yn ymwybodol bod eu prosiect yn cael ei ariannu gan ESF, gyda lefelau ymwybyddiaeth yn uwch ymhlith y rhai a gynorthwywyd gan brosiectau gyda’r nod o gefnogi dilyniant mewn cyflogaeth (66%) o gymharu â’r rhai a anelwyd at gefnogi cyfranogiad (50%).

Dim ond 7% o gyfranogwyr ESF a ddywedodd mai Cymraeg oedd eu hiaith gyntaf. Roedd cyflawni gweithrediadau ESF yn gymesur â hyn, gyda 6% yn dweud bod eu cymorth yn cael ei ddarparu naill ai’n gyfan gwbl neu’n rhannol drwy gyfrwng y Gymraeg. Dywedodd 95% fod eu rhaglen yn cael ei chyflwyno trwy eu dewis iaith.

Cofnodwyd bod 17% o gyfranogwyr wedi gadael eu cwrs yn gynnar. Roedd cyfraddau tynnu'n ôl yn uwch ymhlith y rhai 16 i 24 oed (21%), y rhai â chyflyrau iechyd sy'n cyfyngu ar eu gallu i weithio (23%) a'r rhai â lefelau cyrhaeddiad addysgol ar Lefel 2 NQF neu'n is (20%).

Sgiliau a Chymwysterau

Dywedodd bron i dri chwarter y cyfranogwyr (72%) eu bod naill ai wedi ennill cymhwyster neu unedau/credydau tuag at gymhwyster trwy ESF. Roedd hyn yn uwch ymhlith y rhai a gynorthwywyd gan brosiectau a anelwyd at gefnogi dilyniant mewn cyflogaeth (84%) o gymharu â'r rhai a anelwyd at gefnogi cyfranogiad yn y farchnad lafur (55%).

Cyfrannodd ESF at gynyddu lefelau cyrhaeddiad cyfranogwyr. Cyn ESF, dywedodd 45% o gyfranogwyr fod eu cyrhaeddiad addysgol ar Lefel 2 NQF neu’n is. Yn dilyn ESF, gostyngodd y ffigur hwn i 36%.

Rhwystrau i Ganfod Gwaith

Ymhlith y rhai a oedd yn ddi-waith cyn ESF, y rhwystr a nodwyd amlaf i ddod o hyd i waith oedd diffyg profiad perthnasol (51%). Roedd menywod, gofalwyr, a’r rhai â phlant dibynnol yn rhoi pwyslais cynyddol ar anawsterau sy’n gysylltiedig â bod eisiau gweithio’n rhan amser yn unig, bod â chyfrifoldebau gofalu a methu â fforddio gofal plant.

Mynd i Gyflogaeth yn dilyn ESF

Dengys Tabl 52, ymhlith y rhai a oedd yn ddi-waith neu'n economaidd anweithgar cyn cael eu cefnogi gan ESF, fod ychydig dros hanner (52%) yn gyflogedig 6 mis ar ôl iddynt adael eu gweithrediadau. Ymhlith y rhai a gynorthwywyd gan weithrediadau a oedd yn cefnogi cyflogadwyedd y rhai a oedd mewn perygl o dlodi, roedd bron i 8 o bob 10 (79%) mewn cyflogaeth 6 mis ar ôl iddynt adael eu rhaglenni.

Ymhlith y rhai a oedd yn ddi-waith yn flaenorol, roedd cyfranogiad mewn cyflogaeth ar ôl 6 mis yn dilyn ESF yn gymharol isel ymhlith y rhai dros 55 oed (40%), y rhai â chyflyrau iechyd sy’n cyfyngu ar eu gallu i weithio (32%) a’r rhai â lefelau cyrhaeddiad addysgol ar neu islaw Lefel 2 NQF cyn iddynt gymryd rhan yn ESF (47%).

Effaith Ganfyddedig Prosiectau sy'n Cefnogi Cyfranogiad

Ymhlith y rhai a oedd yn ddi-waith neu’n economaidd anweithgar yn flaenorol ond a oedd mewn cyflogaeth erbyn adeg yr arolwg, dywedodd dwy ran o dair (66%) bod eu cwrs ESF naill ai wedi eu helpu i gael eu swydd bresennol (52%) neu eu bod wedi cael eu swydd bresennol yn uniongyrchol oherwydd y cwrs (14%). Fodd bynnag, dywedodd traean o Gyfranogwyr ESF (33%) nad oedd eu cwrs wedi gwneud unrhyw wahaniaeth.

Roedd canfyddiadau cyfranogwyr o effaith ESF yn uwch ymhlith y rhai a enillodd gymwysterau o ganlyniad i gael eu cefnogi gan ESF. At hynny, cynyddodd y canfyddiadau hyn o ran lefel y cymhwyster a enillwyd.

Effaith Dybiedig Prosiectau sy'n Cefnogi Cyfranogiad

Mae effaith prosiectau a gefnogodd gyfranogiad wedi’i hamcangyfrif drwy gymharu’r trawsnewidiadau i gyflogaeth, addysg a hyfforddiant a wnaed gan gyfranogwyr ESF â’r rhai a wnaed gan bobl anghyflogedig tebyg o’r boblogaeth ehangach sy’n ymddangos yn yr Arolwg Blynyddol o’r Boblogaeth (APS) a gynhaliwyd gan y Swyddfa Ystadegau Gwladol.

Yn seiliedig ar dechnegau paru ystadegol, amcangyfrifwyd bod gweithrediadau a oedd yn cefnogi cyflogadwyedd pobl sydd wedi bod yn ddi-waith yn yr hirdymor a’r rhai sy’n economaidd anweithgar yn gysylltiedig â chynnydd o 7 pwynt canran mewn cyflogaeth 12 mis ar ôl cymryd rhan yn ESF (29% o gymharu â 22%).

Drwy gymhwyso technegau paru i wahanol grwpiau o gyfranogwyr datgelwyd fod effaith gweithrediadau a oedd yn cefnogi cyflogadwyedd pobl sydd wedi bod yn ddi-waith yn yr hirdymor ac sy’n economaidd anweithgar yn is ar gyfer dynion (gwelliant o 4 pwynt canran mewn canlyniadau cyflogaeth), y rhai â lefelau cyrhaeddiad addysgol ar neu'n is na'r NQF Lefel 2 cyn iddynt gymryd rhan yn ESF (gwelliant o 4 pwynt canran), a'r rhai â chyflyrau afiechyd sy'n cyfyngu ar eu gallu i weithio (gwelliant o 3 phwynt canran).

Ymhlith grŵp mwy cyflogadwy o fuddiolwyr ESF a oedd wedi’u gwneud yn ddi-waith a/neu a oedd wedi colli eu gwaith yn ddiweddar, amcangyfrifwyd bod cyfranogiad mewn gweithrediadau a oedd yn cefnogi cyflogadwyedd y rhai sydd mewn perygl o dlodi yn gysylltiedig â chynnydd o 13 pwynt canran mewn canlyniadau cyflogaeth ar ôl 12 mis yn dilyn ESF (82% o gymharu â 69%).

Roedd cyfranogiad mewn gweithrediadau a geisiodd leihau lefelau NEET ymhlith pobl ifanc 16 i 24 oed yn gysylltiedig â chynnydd o 16 pwynt canran yng nghyfran y rhai mewn cyflogaeth, addysg neu hyfforddiant 12 mis yn dilyn ESF o gymharu â sampl cyfatebol o gyfranogwyr nad oeddent yn rhan o ESF (59% o gymharu â 43%).

Effaith Ganfyddedig Prosiectau sy'n Cefnogi Dilyniant

Ar ôl 6 mis yn dilyn ESF, roedd tua 4 o bob 10 (39%) o'r rhai a gynorthwywyd gan brosiectau a oedd yn cefnogi dilyniant yn gweithio mewn rôl wahanol o gymharu â'r un cyn ESF. Roedd bron i 3 o bob 10 (27%) yn gweithio i gyflogwr gwahanol ar ôl cymryd rhan yn ESF.

Dywedodd pum deg pedwar o gyfranogwyr ESF a gynorthwywyd gan brosiectau a oedd yn cefnogi dilyniant naill ai bod y cwrs wedi eu helpu i gael eu swydd bresennol (45%) neu eu bod wedi cael eu swydd bresennol yn uniongyrchol oherwydd y cwrs (9%). Dywedodd y 46% arall nad oedd eu cwrs 'yn gwneud unrhyw wahaniaeth'.

Dywedodd dros draean (36%) fod y swyddi a oedd ganddynt 6 mis ar ôl cwblhau ESF yn gofyn am lefel uwch o sgil a chymhwysedd na'r hyn y disgwylid iddynt ei wneud yn eu swydd cyn ESF. Dywedodd chwarter (25%) yn yr un modd eu bod mewn rôl a oedd yn gofyn am lefel uwch o gymhwyster a dywedodd 41% fod eu lefelau cyfrifoldeb wedi cynyddu.

Effaith y pandemig

Ymhlith y rhai nad oeddent mewn gwaith cyn ESF ac a gafodd gymorth gan weithrediadau a oedd yn cefnogi cyfranogiad, dywedodd bron i 6 o bob 10 (57%) nad oedd y pandemig COVID wedi effeithio ar eu dilyniant dilynol. Fodd bynnag, dywedodd dros draean (38%) fod y pandemig wedi gwneud pethau'n anoddach. Priodolodd hanner (50%) y grŵp hwn eu hymateb i amodau anoddach yn y farchnad lafur.

Ymhlith y rhai a oedd yn flaenorol mewn gwaith ac yn cael eu cynorthwyo gan weithrediadau a oedd yn cefnogi dilyniant, dywedodd dros 7 o bob 10 (71%) nad oedd y pandemig COVID wedi dylanwadu ar eu cynnydd dilynol. Fodd bynnag, dywedodd dros un rhan o bump (21%) fod y pandemig wedi gwneud pethau'n anoddach. Ymhlith y grŵp hwn, dywedodd 24% fod y pandemig wedi effeithio ar y diwydiant yr oeddent am weithio ynddo a dywedodd 22% fod llai o swyddi ar gael.

 Mae'r dadansoddiad hwn o ddata Arolwg Cyfranogwyr ESF wedi dangos bod yr ymyriadau hyn wedi'u targedu at y rhai a brofodd anfantais gymharol yn y farchnad lafur. Fel y cyfryw, cyfrannodd y rhaglenni hyn at fynd i’r afael â thlodi ac allgáu cymdeithasol a hyrwyddo cyfle cyfartal, a thrwy hynny fynd i’r afael â’r ddwy egwyddor a oedd yn llywio gweithrediad Rhaglenni’r Cronfeydd Strwythurol a’r nod o “Gymru fwy cyfartal” fel y nodir yn Neddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol Llywodraeth Cymru.

Dywedodd bron i dri chwarter y cyfranogwyr eu bod naill ai wedi ennill cymhwyster neu wedi ennill unedau/credydau tuag at gymhwyster a bod y rhain yn gysylltiedig â lefelau cyrhaeddiad cynyddol ymhlith cyfranogwyr. Felly cefnogodd gweithrediadau a ariannwyd gan ESF nod Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol Llywodraeth Cymru ar gyfer Cymru fwy ffyniannus a chydnerth drwy ddatblygu poblogaeth fwy addysgedig sy’n gallu addasu yn wyneb anghenion sgiliau newidiol.

Fodd bynnag, nododd Arolygon Cyfranogwyr ESF hefyd na ellir mynd i'r afael â'r holl rwystrau a wynebir gan gyfranogwyr wrth ddod o hyd i waith ar lefel yr unigolyn. Dywedodd cyfranogwyr ESF fod diffygion yn y farchnad lafur yn cyfrannu at ddiffyg cyfle. Er y gall Rhaglenni ESF helpu i wella gallu cyfranogwyr, roedd y cyfranogwyr yn aml yn gweld y cyfleoedd a ddarperir gan farchnadoedd llafur lleol yn gyfyngedig.

Roedd meysydd hefyd lle y gellir dadlau nad oedd rhaglenni ESF wedi cael y cyfle i ddarparu cymorth i'r graddau y gellid bod wedi'i ddisgwyl. Roedd yr iaith Gymraeg yn allweddol yn hyn o beth. Er ei bod yn ymddangos bod y ddarpariaeth o gymorth yn darparu ar gyfer lefelau isel o siaradwyr Cymraeg ymhlith Cyfranogwyr ESF, mae angen ymchwil pellach i ddeall pam fod cyn lleied o bobl yn ymgysylltu â’r rhaglenni hyn drwy gyfrwng y Gymraeg.

• A yw’r diffyg ymgysylltu drwy gyfrwng y Gymraeg yn adlewyrchu’r lefelau is o siaradwyr Cymraeg ymhlith grwpiau difreintiedig neu a oes amharodrwydd yn y grwpiau hyn i ymgysylltu â gwasanaethau cyhoeddus yn Gymraeg hefyd?

Er bod Rhaglenni ESF wedi'u targedu at y rhai sy'n wynebu anfanteision sylweddol yn y farchnad lafur, cyfeiriodd y dadansoddiad at yr heriau o gefnogi'r grwpiau hyn. Roedd cyfraddau tynnu'n ôl yn gynnar o ddarpariaeth ESF yn uwch ymhlith y grwpiau hynny sy'n wynebu mwy o anawsterau.

• Er nad yw tynnu'n ôl o ESF o reidrwydd yn ganlyniad gwael (efallai bod cyfranogwyr wedi gadael yn gynnar i ddechrau gweithio), dylai ymchwil yn y dyfodol archwilio'r rhesymau dros dynnu'n ôl yn gynnar.

Mae effaith amcangyfrifedig prosiectau ESF ar ganlyniadau cyflogaeth yn gyson â'r rhai sy'n deillio o werthusiad o raglenni'r farchnad lafur. Fodd bynnag, nid oedd effaith ESF yn unffurf ar draws y boblogaeth ac amcangyfrifwyd bod enillion cyflogaeth yn llai ymhlith grwpiau difreintiedig. Gall hyn awgrymu anawsterau wrth gefnogi'r rhai sydd â'r angen mwyaf neu gymhlethdod yr heriau ymhlith y rhai sy'n ceisio cymorth.

Yn olaf, mae anawsterau cynyddol yn gysylltiedig â chynnal arolygon yn sgil y gostyngiad mewn cyfraddau ymateb ers y pandemig. Mae'r anawsterau hyn wedi arwain SYG i drawsnewid y ffordd y mae'n cynnal yr Arolwg o'r Llafurlu, y mae'r APS yn deillio'n rhannol ohono. Efallai y bydd y newidiadau hyn i'r APS yn ei gwneud hi'n anoddach yn y dyfodol i ddata ESF ac APS gael eu cyfuno i archwilio effaith cynlluniau o'r fath yn seiliedig ar y dulliau Asesu Effaith Gwrthffeithiol a ddefnyddir yn yr adroddiad hwn.

Yn wyneb yr anawsterau hyn ac anawsterau eraill wrth gynnal arolygon ymhlith grwpiau anodd eu cyrraedd megis cyfranogwyr ESF, dylai gwerthusiadau yn y dyfodol o raglenni’r farchnad lafur yng Nghymru ddibynnu mwy ar y defnydd o ddata gweinyddol, fel yr hyn a gedwir gan yr Adran ar gyfer Gwaith a Phensiynau.
 

Awduron yr adroddiad: Lorna Adams, Rhys Davies, Guido Miani, Sam Selner

Mae’r safbwyntiau a fynegwyd yn yr adroddiad hwn yn perthyn i’r ymchwilwyr ac nid o reidrwydd Llywodraeth Cymru.

Am ragor o wybodaeth, cysylltwch â:
Richard Self
Ebost: gwerthuso.ymchwil@llyw.cymru

Rhif Ymchwil Gymdeithasol: 38/2024
ISBN digidol 978-1-83625-009-8

Image