Darparu gofal iechyd cynaliadwy: datganiad sefyllfa

Mae'r datganiad sefyllfa hwn gan benaethiaid proffesiwn Llywodraeth Cymru yn disgrifio lefel yr ymrwymiad a'r ymarfer a ddisgwylir gan yr holl staff gofal iechyd sy'n darparu gofal, er mwyn hyrwyddo cynaliadwyedd amgylcheddol.

Mae'n darparu meincnod i gleifion, gofalwyr, ymarferwyr gofal iechyd, rheolwyr, cyflogwyr, comisiynwyr a rhanddeiliaid eraill ei ddefnyddio i wneud penderfyniadau gwybodus ynghylch mentrau ailddefnyddio, lleihau ac ailgylchu.

Mae'r datganiad sefyllfa hwn yn cael ei lywio gan y prosiect cynaliadwyedd nyrsio ardderchog a gynhelir gan Swyddfa'r Prif Swyddog Nyrsio gyda mewnbwn gan fyrddau iechyd, ymddiriedolaethau a chyrff eraill sy'n gweithio i gyflawni cynllun cyflenwi strategol datgarboneiddio GIG Cymru.

Mae'r gwaith hwn wedi cael ei ystyried gan grwpiau ffocws sy'n cynnwys ymarferwyr arbenigol sydd wedi cytuno ar yr argymhellion a geir yn y papur hwn.

Yn 2019, Cymru oedd y genedl gyntaf i ddatgan argyfwng hinsawdd cenedlaethol er mwyn sicrhau mwy o ffocws a chamau gweithredu i gwrdd â'r heriau a ddaw yn sgil y newid yn yr hinsawdd. GIG Cymru yw un o brif allyrwyr carbon y sector cyhoeddus, gan gyfrannu tua 2.6% o gyfanswm allyriadau Cymru. Er mwyn sicrhau bod y GIG yng Nghymru yn chwarae ei ran i wella cynaliadwyedd amgylcheddol, amlinellodd Cynllun cyflenwi strategol datgarboneiddio GIG Cymru a gyhoeddwyd ym mis Mawrth 2021 nifer o fentrau i leihau allyriadau i gefnogi'r uchelgais o gyflawni sector cyhoeddus sero-net yng Nghymru.

Yn unol â'r blaenoriaethau allweddol a nodwyd, mae ymdrechion cychwynnol y rhaglen genedlaethol iechyd a gofal cymdeithasol i daclo’r argyfwng hinsawdd wedi canolbwyntio ar ddatgarboneiddio ystâd y GIG trwy roi pwyslais ar leihau effaith amgylcheddol ei hadeiladau, trefniadau teithio a chaffael. Er bod hyn wedi arwain at ganlyniadau cadarnhaol, gellir cyflawni mwy drwy ymarfer clinigol a darpariaeth gofal iechyd gwyrddach. Ein huchelgais gyffredin yw parhau i ddarparu gofal o ansawdd uchel, sy'n ddiogel, yn effeithlon ac yn effeithiol ac yn cael ei gyflawni mewn ffyrdd sydd o fudd i'r amgylchedd.

Staff iechyd a gofal cymdeithasol yw curiad calon teulu GIG Cymru. Gall sgiliau a rhinweddau unigryw staff clinigol wella'r ymateb i’r argyfwng hinsawdd ledled GIG Cymru. Gellir defnyddio'r gallu i resymoli materion cymhleth, datrys problemau amlweddog, rheoli llwybrau gofal iechyd cymhleth, a dylunio gwell prosesau a pholisïau er mwyn cael effaith gadarnhaol ar weithredu ar y newid yn yr hinsawdd.

Mae'r rhaglen genedlaethol iechyd a gofal cymdeithasol i daclo’r argyfwng hinsawdd wedi cymryd camau cadarnhaol tuag at ddarparu arferion gofal iechyd cynaliadwy ledled Cymru, gan gynnwys defnyddio llai o nwyon meddygol sy'n niweidiol i'r amgylchedd a anadlyddion dos mesuredig dan wasgedd. Dyma enghreifftiau pendant o sut y gallwn gyflawni ein huchelgais ar gyfer gofal iechyd effaith isel.

Ni all unrhyw grŵp fynd i'r afael â'r newid yn yr hinsawdd ar ei ben ei hun ac mae angen canolbwyntio ar gamau gweithredu clinigol eang. Rhaid i staff iechyd ar draws sectorau ac arbenigeddau ddod ynghyd i nodi arferion gofal iechyd gwyrddach, lobïo amdanynt a'u cyd-ddylunio, a datblygu ffyrdd newydd ac arloesol o leihau ein hôl troed carbon. Mae hyn yn cynnwys arferion fel:

• mabwysiadu dull iechyd ataliol ym mhopeth a wnawn
• grymuso unigolion i reoli eu cyflyrau iechyd eu hunain lle bynnag y bo modd
• sicrhau bod ein llwybrau iechyd a gofal mor effeithlon a di-dor â phosibl
• cynnal ymagwedd iechyd a gofal darbodus
• caffael cyflenwadau iechyd yn ddarbodus
• archwilio ffyrdd o leihau'r gwastraff clinigol rydym yn ei gynhyrchu
• gwneud y mwyaf o arferion ailddefnyddio neu ailgylchu gwarged a/neu wastraff clinigol lle bo'n ddiogel gwneud hynny

Rhaid i’r egwyddorion gofal iechyd cynaliadwy hyn fod yn ganolog i ymarfer clinigol. Trwy sicrhau bod cynaliadwyedd amgylcheddol yn flaenllaw mewn sgyrsiau clinigol, gallwn gyflawni newidiadau pwerus.

Er mwyn cefnogi hyn, mae amryw o becynnau cymorth, adnoddau a phapurau cynghori yn cael eu datblygu gan nifer o grwpiau a sefydliadau proffesiynol sy’n cynnig camau ymarferol a chyraeddadwy sy'n arwain pob gweithiwr iechyd proffesiynol i ymarfer yn gynaliadwy. Enghreifftiau o hyn yw’r pecyn cymorth cynaliadwyedd ar gyfer gweithwyr proffesiynol perthynol i iechyd Cymru, y prosiect cynaliadwyedd nyrsio uchod a'r pecyn cymorth adnoddau ar gyfer iechyd cynaliadwy.

Gall ymarferwyr iechyd gefnogi gweithredu ar y newid yn yr hinsawdd yn eu sefydliad a'u lleoliad drwy:

• eirioli dros ymarfer cynaliadwy ar bob lefel o ddarpariaeth gofal
• cefnogi cydweithwyr i fod yn ymwybodol o effaith eu gwaith ar yr hinsawdd
• cysylltu ag arweinydd datgarboneiddio eu bwrdd iechyd lleol neu eu hyrwyddwr cynaliadwyedd lleol
• sicrhau bod eu proffesiwn yn cael ei gynrychioli ar grŵp gwyrdd y bwrdd iechyd lleol, ymddiriedolaeth neu glwstwr gofal sylfaenol
• cael mynediad at addysg gofal iechyd cynaliadwy drwy eu bwrdd iechyd lleol, ymddiriedolaeth neu glwstwr gofal sylfaenol
• gyda thimau clinigol neu gydweithwyr, edrych ar sut y gall eu gofal cyfunol fod yn fwy ecogyfeillgar
• defnyddio adnoddau perthnasol i helpu i ddarparu gofal iechyd cynaliadwy a fydd yn dylanwadu ar newid mewn ymarfer
• adeiladu a hwyluso mentrau gofal iechyd sy'n gynaliadwy yn amgylcheddol yn eu hamcanion ymarfer eu hunain ac eraill
• datblygu athroniaeth gynaliadwyedd weladwy fel esiampl i gleifion a'r cyhoedd

Trwy flaenoriaethu cynaliadwyedd amgylcheddol, gall staff gofal iechyd greu dyfodol iachach i gleifion a'r blaned, gan sicrhau bod ein cenhadaeth yn cyd-fynd ag ymdrechion y sector cyhoeddus i fynd i'r afael â’r newid yn yr hinsawdd gyda’n gilydd. Nawr yn fwy nag erioed, mae arnom angen ymateb darbodus a chydweithredol i fynd i'r afael â'r heriau lleol, cenedlaethol a byd-eang y mae ein systemau iechyd a gofal yn eu hwynebu.

Cymeradwywyd y datganiad hwn gan:

• Sue Tranka, Prif Swyddog Nyrsio
• David O’Sullivan, Prif Gynghorydd Optometrig
• Ruth Crowder, Prif Gynghorydd Proffesiynau Perthynol i Iechyd
• Andrew Dickenson, Prif Swyddog Deintyddol
• Andrew Evans, Prif Swyddog Fferyllol
• Frank Atherton, Prif Swyddog Meddygol
• Delia Ripley, Dirprwy Brif Gynghorydd Gwyddonol
• Alex Slade, Cyfarwyddwr Gofal Sylfaenol ac Iechyd Meddwl