Comisiwn Annibynnol ar Ddyfodol Cyfansoddiadol Cymru: adroddiad terfynol - Pennod 6: safbwyntiau dinasyddion a senarios amgen

Mae rhan gyntaf y bennod hon yn trin ac yn trafod y safbwyntiau a fynegwyd gan ddinasyddion am yr opsiynau cyfansoddiadol ar gyfer Cymru. Mae’r rhain yn adlewyrchu canfyddiadau ar adeg benodol. Mae’r ail ran yn ystyried sut gallai newidiadau posibl i’r ffordd caiff y DU ei llywodraethu yn y dyfodol effeithio ar y safbwyntiau hyn.

Gallai unrhyw newid sylweddol i statws Cymru yn y DU effeithio ar rannau eraill o’r wladwriaeth. Yn yr un modd, byddai newidiadau cyfansoddiadol mewn rhannau eraill o’r DU yn effeithio ar ganfyddiadau o’r opsiynau ar gyfer Cymru. Byddai’r datblygiadau hyn y tu hwnt i reolaeth Cymru, ond drwy gynllunio ymlaen gallai ein dinasyddion a’n gwleidyddion ymgysylltu’n adeiladol ag effaith bosibl y datblygiadau hyn ar Gymru.

Y setliad datganoli presennol

Roedd ein gwaith ymgysylltu a’n gwaith ymchwil wedi datgelu lefelau cymysg o fodlonrwydd o ran sut mae Cymru’n cael ei rhedeg ar hyn o bryd, er bod rhai pobl yn ei chael hi’n anodd rhoi sylwadau oherwydd nad oeddent yn deall rhyw lawer am y pwnc.

Ar y paneli dinasyddion, roedd rhai cyfranogwyr wedi addasu eu safbwyntiau ar ôl cael gwybod pa bwerau sydd wedi’u datganoli. Roedd gwybod hyd a lled a chyfyngiadau pwerau datganoledig, a lle’r oedd y cyfrifoldeb dros gyflawni, yn effeithio ar eu hasesiad. Yn aml, nid oedd y cyfranogwyr yn deall sut mae llywodraeth ddatganoledig yn cael ei hariannu. Roedd hi’n ymddangos bod gwella dealltwriaeth yn allwedd i farn rhai cyfranogwyr ynghylch beth fyddai orau i ddyfodol Cymru.

Roedd safbwyntiau ar berfformiad Llywodraeth Cymru yn ddylanwad trwm ar gyfranogwyr yn y paneli dinasyddion. Roeddent yn ei chael hi’n anodd gwahanu’r canfyddiadau hyn oddi wrth eu barn am y strwythurau sydd mewn lle i redeg Cymru. Cafodd hyn ei ategu yn yr ymatebion i’r arolwg ar-lein, lle soniwyd yn aml am y canfyddiad o berfformiad llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU fel rhesymau dros geisio newid cyfansoddiadol. Er hynny, yn ôl yr ymchwil ansoddol a gynhaliwyd gan Beaufort Research, cefnogwyd yr egwyddor y dylai Cymru gael ei sefydliadau llywodraethu ei hun i raddau helaeth, ar y sail y byddai llywodraeth Cymru yn adnabod Cymru’n well ac y gallai wneud penderfyniadau er budd y genedl (Casglu safbwyntiau’r cyhoedd ar opsiynau posibl ar gyfer dyfodol cyfansoddiadol Cymru: Canfyddiadau Cam 1, Crynodeb a Chynnydd y Prosiect, Beaufort Research). Beth bynnag eu safbwynt ar fwy o ddatganoli, soniodd y cyfranogwyr eu bod yn poeni am y berthynas rhwng Llywodraeth Cymru a llywodraeth y DU.

Roedd lleiafrif sylweddol o’r ymatebwyr a ddewisodd gymryd rhan o’u gwirfodd yn ein harolygon ar-lein yn gwrthwynebu datganoli yn gryf. Mae ymchwil gynrychioliadol Cyflwr yr Undeb yn dangos bod cefnogaeth yn gyffredinol i brif egwyddorion datganoli, gan gynnwys yn Lloegr, fel y nodir yn fanylach isod.

Atgyfnerthu datganoli

Ar draws gwahanol elfennau’r sgwrs genedlaethol a ddisgrifir ym mhennod 2, ystyriwyd mai mwy o ddatganoli oedd yr opsiwn â’r risg isaf i Gymru. Byddai’n esblygu’r model presennol, yn hytrach na’n newid radical. Nid dyma farn y rheini a oedd eisiau gweld diwedd datganoli. I’r grŵp hwn, byddai mwy o ddatganoli yn gwreiddio Llywodraeth Cymru a Senedd Cymru yn ddyfnach yn y dirwedd gyfansoddiadol.

Ehangu ar y pwerau sydd wedi’u datganoli i Gymru

I ddinasyddion Cymru, mwy o bwerau i’r sefydliadau datganoledig yn yr Undeb yw’r opsiwn mwyaf poblogaidd ar hyn o bryd, er bod cefnogaeth yn amrywio yn ôl oedran ac ymlyniad gwleidyddol (gweler pennod 4). Mae’r ymchwil a gynhaliwyd ar ran y Comisiwn gan Beaufort Research yn dangos bod y gefnogaeth i’r opsiwn hwn yn llai nag yr oedd 10 mlynedd yn ôl, ond mae’r gefnogaeth i annibyniaeth ac i ddiddymu’r Senedd wedi cynyddu (Casglu safbwyntiau’r cyhoedd ar opsiynau posibl ar gyfer dyfodol cyfansoddiadol Cymru: Crynodeb o ganfyddiadau’r arolwg meintiol, Beaufort Research, 2023).

Dewisiadau cyfansoddiadol

Image

Cwestiwn: Ar hyn o bryd, ar y cyfan, pa un o’r datganiadau hyn sydd agosaf at eich barn chi ynglŷn â Chymru? (%)

Graff o adroddiad 2023 Beaufort Research (Casglu safbwyntiau’r cyhoedd ar opsiynau posibl ar gyfer dyfodol cyfansoddiadol Cymru: Crynodeb o ganfyddiadau’r arolwg meintiol, Beaufort Research, 2023)

Mae nifer o ffactorau a allai esbonio’r newid hwn. Yn ystod y deng mlynedd diwethaf, mae rhagor o bwerau wedi cael eu datganoli mewn meysydd fel trafnidiaeth, ynni a threth. Mae polisi a deddfwriaeth unigryw wedi gwneud rôl Llywodraeth Cymru yn fwy amlwg i ddinasyddion. Roedd profiad pandemig Covid wedi tynnu sylw at sut gall pwerau Llywodraeth Cymru a Senedd Cymru effeithio ar fywydau pobl o ddydd i ddydd. Gallai’r gostyngiad yn y gefnogaeth i ddatganoli rhagor o bwerau ddeillio o’r ffaith bod pobl yn teimlo bod cwmpas presennol (wedi’i ehangu) datganoli yn foddhaol, neu efallai fod pobl yn anfodlon â sut mae’r pwerau hyn yn cael eu defnyddio, neu gallai’r ddau ffactor gael dylanwad. Byddai angen rhagor o ymchwil i ddeall hyn.

At ei gilydd roedd yr ymatebion o grwpiau’r Gronfa Ymgysylltu â’r Gymuned o blaid rhagor o ymreolaeth a phwerau estynedig, fel ffordd o ddod â phenderfyniadau’n nes at y rheini sy’n derbyn y gwasanaethau. Fodd bynnag, yn gyffredinol roedd yr adroddiadau hyn yn dangos lefel isel o ddealltwriaeth o’r pwerau datganoledig a lle’r oedd penderfyniadau am wasanaethau cyhoeddus yn cael eu gwneud ar hyn o bryd.

Diogelu a chryfhau datganoli

Er mai anaml y byddai pobl yn defnyddio termau technegol fel ‘confensiwn Sewel’ neu ‘weithdrefnau datrys anghydfod annibynnol’ [^{Troednodyn 1}] yn eu hymatebion, roedd cefnogaeth gref a thrawsbleidiol ar y cyfan i fecanweithiau cyfansoddiadol i sicrhau bod pwerau’r llywodraethau a’r Seneddau perthnasol yn cael eu parchu (rydym yn edrych ar y dystiolaeth ar gyfer hyn ym mhennod 4, lle rydym yn trafod agweddau dinasyddion at gysylltiadau rhynglywodraethol).

Roedd ymchwil Cyflwr yr Undeb yn dangos lluosogrwydd, a mwyafrif o’r rheini sydd â barn, ar draws pob rhan o’r DU, o blaid cyfansoddiad ysgrifenedig, a gafodd ei efelychu yn yr ymatebion i’n harolygon ar-lein.

Mae ffafrio cyfansoddiad ysgrifenedig yn ymwneud â hunaniaeth genedlaethol ond nid oedd yn ymddangos ei fod yn ymwneud â dewisiadau cyfansoddiadol eraill; roedd llawer o’r ymatebwyr yn gweld cyfansoddiad ysgrifenedig fel ffordd o ddiogelu pwerau pa bynnag lywodraeth oedd bwysicaf yn eu barn nhw ac i atal yr un arall rhag mynd yn rhy bell.

Datrys anghydfodau

Image

Cwestiwn: Pan fydd pobl yn son am newid y ffordd mae’r DU yn cael ei llywodraethu, mae hyn weithiau’n cynnwys corff sy’n gallu datrys anghydfodau rhwng lefelau llywodraeth. Gan feddwl am y trefniadau posibl i reoli anghydfodau rhwng gwahanol lefelau o lywodraeth yn y DU, pwy ddylai gael y gair olaf yn eich barn chi? Llywodraeth y DU; Corff annibynnol yn y DU sydd a chynrychiolaeth gyfartal o Gymru, Lloegr, yr Alban a Gogledd Iwerddon; Corff rhyngwladol annibynnol; Rhywbeth arall; Ddim yn gwybod.

Graff o adroddiad Cyflwr yr 2023 Undeb (Henderson, A., Wyn Jones, R., 2023, Public attitudes towards the constitutional future of the UK: Analysis from the 2023 State of the Union Survey, Canolfan Llywodraethiant Cymru a Phrifysgol Caeredin)

Cyfansoddiad ysgrifenedig

Image

Cwestiwn: Pan fydd pobl yn sôn am newid y ffordd y caiff y DU ei llywodraethu, mae hyn weithiau’n cynnwys cyfansoddiad ysgrifenedig sy’n nodi hawliau a chyfrifoldebau dinasyddion yn ogystal â phwerau gwahanol lefelau o lywodraeth. I ba raddau, os o gwbl, ydych chi’n cytuno neu’n anghytuno y byddai hyn yn gwella trefn lywodraethu’r DU? Cytuno’n gryf; Tueddu i gytuno; Ddim yn cytuno nac yn anghytuno; Tueddu i anghytuno; Anghytuno’n gryf; Ddim yn gwybod.

Mae'r graff yn dangos canran yn cytuno, gan bawb ac yn ôl hunaniaeth genedlaethol

Graff o adroddiad Cyflwr yr Undeb 2023 (Henderson, A., Wyn Jones, R., 2023, Public attitudes towards the constitutional future of the UK: Analysis from the 2023 State of the Union Survey, Canolfan Llywodraethiant Cymru a Phrifysgol Caeredin)

Yr angen am refferendwm cyn diddymu’r deddfwrfeydd datganoledig

Image

Cwestiwn: Gan fod y deddfwrfeydd datganoledig yng Nghymru, yr Alban a Gogledd Iwerddon wedi’u sefydlu drwy refferenda, yr unig ffordd o gael gwared arnynt ddylai fod drwy refferendwm arall: Cytuno’n gryf; Tueddu i gytuno; Ddim yn cytuno nac yn anghytuno; Tueddu i anghytuno; Anghytuno’n gryf; Ddim yn gwybod.

Graff o adroddiad Cyflwr yr Undeb 2023 (Henderson, A., Wyn Jones, R., 2023, Public attitudes towards the constitutional future of the UK: Analysis from the 2023 State of the Union Survey, Canolfan Llywodraethiant Cymru a Phrifysgol Caeredin)

Mae’r graff yn dangos canran yn cytuno, gan bawb ac yn ol hunaniaeth genedlaethol.

Mae ffafrio cyfansoddiad ysgrifenedig yn ymwneud â hunaniaeth genedlaethol ond nid oedd yn ymddangos ei fod yn ymwneud â dewisiadau cyfansoddiadol eraill; roedd llawer o’r ymatebwyr yn gweld cyfansoddiad ysgrifenedig fel ffordd o ddiogelu pwerau pa bynnag lywodraeth oedd bwysicaf yn eu barn nhw ac i atal yr un arall rhag mynd yn rhy bell.

Ym mhob un o bedair cenedl y DU, nid oedd llawer o gefnogaeth i Lywodraeth y DU yn atal llywodraethau datganoledig rhag gweithredu o fewn eu pwerau, gyda mwyafrif cymharol (mae ‘mwyafrif cymharol’ yn derm penodol mewn dadansoddi ystadegol – mae’n golygu’r gyfran fwyaf, ond nid mwyafrif) o’r ymatebwyr yn ffafrio ymyrraeth dim ond pan roedd y sefydliadau datganoledig yn gweithredu y tu allan i’w pwerau (gweler pennod 4). Daeth patrwm tebyg i’r amlwg mewn perthynas â phwerau Senedd a Llywodraeth y DU i wario ar faterion datganoledig, gyda llai nag un rhan o bump o’r ymatebwyr yng Nghymru, Lloegr a’r Alban yn credu y dylai Llywodraeth y DU allu gwario mewn meysydd datganoledig pryd bynnag y dymunant (Henderson, A., Wyn Jones, R., 2023, Public attitudes towards the constitutional future of the UK: Analysis from the 2023 State of the Union Survey, Canolfan Llywodraethiant Cymru a Phrifysgol Caeredin). Mae hyn yn awgrymu bod y rhan fwyaf o bobl eisiau gweld system lle mae pob llywodraeth yn parchu’r paramedrau a’r confensiynau sefydledig sy’n rheoli eu gweithredoedd.

Yn olaf, roedd cefnogaeth i’r syniad na ddylai datganoli ddod i ben yn unochrog yn Senedd y DU. Roedd mwyafrif cymharol o’r ymatebwyr ar draws y pedair gwlad yn cytuno mai dim ond ar ôl refferendwm y dylid diddymu sefydliadau datganoledig yn ôl ymchwil Cyflwr yr Undeb, er bod cyfran uchel o atebion ‘ddim yn gwybod’ yn Lloegr.

Cymru mewn DU ffederal

Roedd yr opsiwn hwn yn denu rhai cefnogwyr cryf, ond yn gyffredinol dyma oedd yr opsiwn lleiaf deniadol i ddinasyddion ar draws ein gwaith ymgysylltu. Roedd llawer yn meddwl nad oedd hyn y naill beth na’r llall, ac yn rhy gymhleth a drud. Roedd strwythur y DU yn aml yn cael ei weld fel rhwystr, yn enwedig y risg o ddominyddiaeth gan Loegr oherwydd maint ei phoblogaeth mewn perthynas â’r gwledydd eraill.

Ar gyfer y paneli dinasyddion, roedd hwn yn fodel poblogaidd yn y cam cyntaf ond daeth yn llai poblogaidd o lawer yn y trydydd cam ar ôl i bobl gael amser i feddwl am ei oblygiadau posibl (gweler pennod 2).

Yr ystod eang o fodelau ffederal sydd ar gael

Gallai’r amrywiaeth o fodelau ffederal posibl y gallai’r DU eu mabwysiadu hefyd fod wedi bod yn ffactor yn ymatebion pobl; efallai eu bod wedi teimlo’n ansicr am y goblygiadau posibl gan fod cynifer o newidynnau i’w hystyried. Cawsom gwynion drwy’r platfform ymgysylltu ar-lein nad oedd modd ateb y cwestiynau ffederal gan fod cynifer o fodelau ar gael.

Mae’n werth nodi nad oedd consensws wedi dod i’r amlwg yn ein harolygon ar-lein ynghylch sut gallai’r DU ffederal weithio, neu hyd yn oed a fyddai’n gweithio. Roedd gan yr ymatebwyr syniadau gwahanol iawn ynghylch sut gellid rhannu pwerau mewn model ffederal: ar un pen roedd rhai yn credu mai dim ond amddiffyn a/neu bolisi tramor allai fod yn fater ffederal; ar y pen arall roedd rhai ymatebwyr yn credu y dylid cyfyngu cyfrifoldebau gwledydd is-wladwriaethol i un neu ddau o feysydd polisi fel iechyd, neu lywodraeth leol.

Pe bai ffederaleiddio’n dod yn syniad pendant i’r DU, mae’n debygol y byddai mwy o eglurder am y cynigion a’u goblygiadau, ond ar hyn o bryd mae’n ymddangos yn gysyniad anghyfarwydd i ddinasyddion.

Agweddau at yr Undeb, llywodraethu cenedlaethol, a'r goblygiadau ar gyfer y DU ffederal

Mae rhai sylwebyddion wedi dadlau y byddai DU ffederal yn caniatáu i’r Undeb barhau tra’n rhoi mwy o ymreolaeth i’r gwledydd. Mae barn dinasyddion am yr Undeb yn ffactor pwysig wrth ystyried ymarferoldeb ffederaleiddio fel opsiwn i’r DU.

Mae ein hymchwil yn dangos, ar draws y DU, nad yw llawer o bobl yn poeni am newid sylweddol yng nghyfansoddiad yr Undeb. Er bod ganddynt efallai farn gref am sefyllfa eu rhan nhw o’r DU, ar y cyfan nid yw pobl yn teimlo’n gryf ynghylch newidiadau i statws rhannau eraill. Ar gyfartaledd, mae dinasyddion ym mhob rhan o blaid ailuno Iwerddon, ac felly ymadawiad Gogledd Iwerddon o’r Undeb, gyda’r Albanwyr o blaid gan mwyaf ac ymatebwyr yng Ngogledd Iwerddon ychydig yn uwch na chanol y raddfa. O ran annibyniaeth yr Alban, mae’r farn yn yr Alban ac yng Ngogledd Iwerddon hefyd yn gytbwys iawn.

Newid cyfansoddiadol ar draws y DU

Image

Cwestiwn: Ar raddfa rhwng -10 a +10, lle mae -10 yn Bendant yn Nac ydw ac mae +10 yn Bendant yn Ydw, ydych chi’n meddwl y dylai [x] fod yn wlad annibynnol?

Graff o adroddiad Cyflwr yr Undeb 2023 (Henderson, A., Wyn Jones, R., (2023), Public attitudes towards the constitutional future of the UK: Analysis from the 2023 State of the Union Survey, Canolfan Llywodraethiant Cymru a Phrifysgol Caeredin)

O’r gwaith ymchwil hwn, mae’n ymddangos ar draws y DU bod pobl â’r diddordeb mwyaf yn y berthynas rhwng eu gwlad nhw a’r DU. Byddai angen safbwynt pedair gwlad ar gyfer DU ffederal, a byddai pob gwlad yn newid ei pherthynas â’i gilydd. Mae cyflawni hyn yn golygu bod angen i bobl ar draws y DU ddatblygu cysyniad gwahanol o’r hyn yw’r Undeb, a lle eu gwlad ynddo. Ar hyn o bryd, nid yw barn y cyhoedd yn mynd i’r cyfeiriad hwnnw.

Mae hefyd yn dangos efallai na fydd dinasyddion gweld ffederasiwn yn gam angenrheidiol i gadw’r Undeb os nad ydynt yn ystyried bod aelodaeth bresennol o’r Undeb yn hanfodol i’w syniad o’r DU. Fodd bynnag, efallai y byddant yn gweld gwerth mewn strwythur ffederal ar seiliau eraill.

Mae ymchwil Cyflwr yr Undeb yn dangos nad yw dinasyddion yn frwd dros newid trefn llywodraethiant Lloegr, sef rhywbeth y byddai ei angen i sefydlu DU ffederal. Canfu’r gwaith ymchwil hwn nad oes llawer o gefnogaeth i’r syniad bod Lloegr yn cael ei llywodraethu gan Senedd yn Lloegr, a llai byth o gefnogaeth ar gyfer trefniadau llywodraethu rhanbarthol.

Llywodraethiant Lloegr

Image

Cefnogaeth ar draws gwledydd y DU ar gyfer newidiadau i’r ffordd y mae Lloegr yn cael ei llywodraethu

Cwestiwn: Yn ystod y pum mlynedd diwethaf, mae’r syniadau canlynol i newid y ffordd caiff Lloegr ei llywodraethu wedi cael eu cynnig. Nodwch i ba raddau, os o gwbl, ydych chi’n cytuno neu’n anghytuno â phob syniad: Gweinidog llywodraeth y DU dros Loegr; gweinidogion llywodraeth y DU ar gyfer pob un o ranbarthau Lloegr; Senedd i Loegr; Awdurdodau rhanbarthol sy’n seiliedig ar y prif ddinasoedd yn Lloegr (a elwir weithiau’n ddinas-ranbarthau o dan arweiniad meiri metro); Newid y rheolau yn senedd y DU fel mai dim ond Aelodau Seneddol Lloegr sy’n cael pleidleisio ar gyfreithiau a fyddai ond yn berthnasol yn Lloegr (a elwir weithiau’n bleidleisiau Lloegr dros ddeddfau Lloegr).

Cytuno’n gryf; Tueddu i gytuno; Ddim yn cytuno nac yn anghytuno; Tueddu i anghytuno; Anghytuno’n gryf; Ddim yn gwybod. Yn dangos cytuno’n gryf a tueddu i gytuno wedi’u cyfuno.

Graff o adroddiad Cyflwr yr Undeb 2023 (Henderson, A., Wyn Jones, R., (2023), Public attitudes towards the constitutional future of the UK: Analysis from the 2023 State of the Union Survey, Canolfan Llywodraethiant Cymru a Phrifysgol Caeredin)

Llywodraethiant rhanbarthol yn Lloegr

Image

Cwestiwn: Gan feddwl am y trefniadau posibl ar gyfer deddfu ar gyfer Lloegr, sonnir yn aml am ddau opsiwn. Pe bai’n rhaid i chi ddewis, pa UN fyddai orau gennych chi? Trin Lloegr gyfan fel un uned; Trin pob un o ranbarthau Lloegr fel uned wahanol; Arall; Ddim yn gwybod.

Graff o adroddiad Cyflwr yr Undeb 2023 (Henderson, A., Wyn Jones, R., (2023), Public attitudes towards the constitutional future of the UK: Analysis from the 2023 State of the Union Survey, Canolfan Llywodraethiant Cymru a Phrifysgol Caeredin).

O’r gwaith ymchwil hwn, mae’n ymddangos ar draws y DU bod pobl â’r diddordeb mwyaf yn y berthynas rhwng eu gwlad nhw a’r DU. Byddai angen safbwynt pedair gwlad ar gyfer DU ffederal, a byddai pob gwlad yn newid ei pherthynas â’i gilydd. Byddai hyn yn golygu bod angen i bobl ar draws y DU ddatblygu cysyniad gwahanol o’r hyn yw’r Undeb, a lle eu gwlad ynddo. Ar hyn o bryd, nid yw barn y cyhoedd yn mynd i’r cyfeiriad hwnnw. Mae hefyd yn dangos efallai na fydd dinasyddion yn gweld ffederasiwn yn gam angenrheidiol i gadw’r Undeb os nad ydynt yn ystyried bod aelodaeth bresennol yr Undeb yn hanfodol i’w syniad o’r DU.

Mae ymchwil Cyflwr yr Undeb yn dangos nad yw dinasyddion yn frwd dros newid trefn llywodraethiant Lloegr, sef rhywbeth y byddai ei angen i sefydlu DU ffederal. Canfu’r gwaith ymchwil hwn nad oes llawer o gefnogaeth i’r syniad bod Lloegr yn cael ei llywodraethu gan Senedd yn Lloegr, a llai byth o gefnogaeth ar gyfer trefniadau llywodraethu rhanbarthol. 

Mae maint cymharol Lloegr wrth gymharu â gwledydd eraill y DU yn ffactor o ran sut y gallai’r DU ffederal weithio, ac felly mae agweddau at lywodraethu Lloegr fel un is-wladwriaeth neu fel nifer o ranbarthau llai yn dylanwadu ar y posibilrwydd o ffedereiddio yn y dyfodol. Mae dinasyddion ar draws y DU yn tueddu i ffafrio’r opsiwn o Loegr yn aros fel un uned o ran llywodraethiant.

Annibyniaeth

Annibyniaeth oedd yr opsiwn roedd ymatebwyr yr arolwg ar-lein yn fwyaf cyfforddus yn ei drafod, ar sail y parodrwydd cymharol i ymhelaethu ar eu safbwyntiau yn eu hatebion ysgrifenedig. Roeddent yn ymddangos yn fwy cyfarwydd â chysyniad a goblygiadau annibyniaeth na rhai ffederaliaeth neu atgyfnerthu datganoli. Roedd hyn yn cynnwys ymatebwyr a oedd yn gwrthwynebu annibyniaeth yn ogystal â’r rheini a oedd yn ei chefnogi.

Yn arolwg meintiol Beaufort Research, pan ofynnwyd pa fath o newidiadau cyfansoddiadol y byddai’r ymatebwyr am eu gweld, dim ond 6% soniodd am annibyniaeth heb eu cymell (Casglu safbwyntiau’r cyhoedd ar opsiynau posibl ar gyfer dyfodol cyfansoddiadol Cymru: Crynodeb o ganfyddiadau’r arolwg meintiol, Beaufort Research, 2023). Fodd bynnag, ar ôl eu cymell, mae pethau’n newid – yn enwedig ymysg yr ifanc.

Dewisiadau cyfansoddiadol yn ôl oedran

Image

Cwestiwn: Ar hyn o bryd, ar y cyfan, pa un o’r datganiadau hyn sydd agosaf at eich barn chi ynglŷn â Chymru?

Graff o adroddiad Beaufort 2023 (Casglu safbwyntiau’r cyhoedd ar opsiynau posibl ar gyfer dyfodol cyfansoddiadol Cymru: Crynodeb o ganfyddiadau’r arolwg meintiol, Beaufort Research, 2023)

Mae’r posibilrwydd o adael y DU yn fater sy’n hollti barn, fel y dangosir yn y graffiau isod. Yn yr Alban a Gogledd Iwerddon, mae safbwyntiau ynghylch a ddylid aros yn y DU neu ddod yn annibynnol/ailuno ag Iwerddon yn cael eu dal yn gadarn ar y naill ben neu’r llall i’r sbectrwm. Yng Nghymru a Lloegr, nid oes gan lawer o’r ymatebwyr ffafriaeth mor amlwg y naill ffordd na’r llall. Ar y cyfan, mae ymatebwyr o Gymru yn fwy amheus ynghylch annibyniaeth i Gymru nag ymatebwyr mewn unrhyw ran arall o’r DU am eu gwlad yn gadael y DU.

Diwygio cyfansoddiadol ar draws y DU

Image

Cwestiynnau: Alban – Ar raddfa o -10 i +10, lle mae -10 yn bendant Na’ a +10 yn ‘Bendant Oes’, a ydych chi’n credu y dylai’r Alban ddod yn wlad annibynnol? Gogledd Iwerddon –A defnyddio graddfa ychydig yn wahanol beth am Ogledd Iwerddon? Os yw -10 yn bendant yn aros mewn undeb gyda’r Deyrnas Unedig a + 10 yn bendant dylai ddod yn rhan o Iwerddon unedig, beth ydych chi’n meddwl ddylai ddigwydd yng Ngogledd Iwerddon? Lloegr – A defnyddio’r un raddfa, beth am Loegr? Ydych chi’n meddwl y dylai Lloegr ddod yn wlad annibynnol? Cymru – A defnyddio’r un raddfa, beth am Gymru? Ydych chi’n credu y dylai Cymru ddod yn wlad annibynnol?”

Graffiau o adroddiad Cyflwr yr Undeb 2023 (Henderson, A., Wyn Jones, R., 2023, Public attitudes towards the constitutional future of the UK: Analysis from the 2023 State of the Union Survey, Canolfan Llywodraethiant Cymru a Phrifysgol Caeredin).

Agweddau yng Nghymru at annibyniaeth

Mae’r ymatebion i’r arolwg ar-lein yn rhoi rhywfaint o ddealltwriaeth o gymhellion y rheini sy’n cefnogi annibyniaeth. Mae’r ymatebion i Dweud eich Dweud: Have your Say yn datgelu bod cefnogaeth i annibyniaeth yn aml yn cael ei gyrru gan agweddau at Lywodraeth y DU a chwynion (hanesyddol a chyfredol) ynghylch i ba raddau mae Cymru’n llwyddo yn y DU. Ychydig iawn o ymatebion o blaid annibyniaeth a fynegodd gymhelliant gwahanol. Cafodd yr arolwg hwn ei gynnal yn ystod cyfnod o ansefydlogrwydd penodol yn Llywodraeth y DU gyda thri Phrif Weinidog mewn cyfnod o 6 wythnos, a mini-gyllideb gyda chanlyniadau economaidd ar raddfa fawr. Efallai fod hyn wedi dylanwadu ar gefnogaeth i annibyniaeth ar y pryd.

Roedd yr ymatebion i arolwg y platfform ymgysylltu ar-lein, a oedd yn cynnwys cwestiynau manwl am ymarferoldeb annibyniaeth, yn dangos nad oedd llawer o’r ymatebwyr sy’n cefnogi annibyniaeth wedi ystyried y materion hyn yn fanwl. Pan ofynnwyd iddynt am faterion fel ffiniau, arian cyfred, neu gysylltiadau yn y dyfodol â Lloegr/ gweddill y DU er enghraifft, roedd cefnogwyr annibyniaeth yn aml yn rhoi atebion amwys, ar ffurf ‘yr un ffordd ag y mae gwledydd eraill o faint tebyg yn ei wneud’, ac ‘mae llawer o lefydd eraill yn gwneud yn dda yn y sefyllfa hon’. Roedd rhai wedi defnyddio enghreifftiau rhyngwladol, fel profiad Iwerddon, un o gyn-drefedigaethau’r DU, gwahanu Tsiecoslofacia, neu cyn wledydd yr Undeb Sofietaidd fel Estonia, heb ystyried a oedd modd cymharu’r rhain â chyd-destun Cymru.

Roedd gan y rheini a oedd yn cefnogi annibyniaeth farn gadarnhaol am sefyllfa ariannol Cymru annibynnol, gyda rhai’n credu y byddai annibyniaeth yn ei wella yn awtomatig – naill ai oherwydd eu bod yn credu bod Cymru’n cyfrannu mwy at drethi’r DU nag y mae’n ei chael mewn gwariant cyhoeddus (mae hyn yn ffeithiol anghywir; mae Cymru’n codi llai o drethi nag y mae’n ei chael mewn arian cyhoeddus), neu oherwydd na fyddai’n rhaid i Gymru gyfrannu mwyach at ariannu lluoedd amddiffyn y DU neu brosiectau seilwaith mawr yn y DU. Roedd rhai o’r farn y byddai trethi a benthyca gan y llywodraeth yn codi ond roeddent yn fodlon â hyn gan y byddai bywyd yng Nghymru yn gwella’n gyffredinol.

Roedd yr ymatebion a oedd yn gwrthwynebu annibyniaeth yn cyfeirio at ystyriaethau ymarferol fel ffiniau, arian cyfred a chyllid cyhoeddus. Roeddent o’r farn y byddai trethi uwch, byddai’r llywodraeth yn benthyca llawer a byddai llai o wasanaethau cyhoeddus yn cael eu darparu, ac roeddent yn amharod i dderbyn y canlyniadau hyn yn gyfnewid am fwy o sofraniaeth. Roedd eraill yn dadlau y byddai annibyniaeth yn ‘drychineb economaidd’.

Gwrthwynebiad i ddatganoli

Fel y nodir yn yr adroddiad interim, nid oedd diddymu’r Senedd yn un o’r opsiynau a wnaethom ei ddadansoddi yn yr adroddiad hwn. Cawsom nifer o ymatebion i’n hymgynghoriad ar-lein a oedd yn galw am roi diwedd ar ddatganoli (yn Dweud eich Dweud: Have your Say roedd 20% o’r ymatebwyr wedi mynegi eu bod yn ffafrio diddymu datganoli. Yn arolwg y platfform ymgysylltu ar-lein, a oedd yn gofyn cwestiynau penodol am agweddau ar newid cyfansoddiadol yn hytrach na dewisiadau cyfansoddiadol cyffredinol, roedd yr ymatebion a oedd yn ffafrio diddymu datganoli yn amrywio o 2% o’r ymatebion i 29% o’r ymatebion fesul cwestiwn). Roedd y rhain yn rhoi cipolwg i ni ar eu canfyddiadau a’u pryderon.

Roedd yr ymatebion hyn yn dangos bod eiriolaeth i ddiddymu’r sefydliadau datganoledig yn aml yn seiliedig ar anghytuno â phenderfyniadau Llywodraeth bresennol Cymru. Roedd nifer o ymatebion yn sôn am bolisïau penodol, yn fwyaf aml pleidleisio yn 16, ail gartrefi, hyrwyddo’r Gymraeg, a’r terfyn cyflymder 20mya, yn ogystal â chanfyddiadau negyddol mwy cyffredinol o gymhwysedd mewn gwasanaethau cyhoeddus, yn enwedig iechyd, addysg a seilwaith trafnidiaeth.

Dywedodd rhai eu bod yn cefnogi diddymu’r sefydliadau datganoli oherwydd eu bod yn credu nad oedd gan Lywodraeth Cymru ddiddordeb yn eu hardal leol nhw. Roedd rhai o’r farn hon oherwydd nad yw’r blaid wleidyddol o’u dewis erioed wedi cael ei chynrychioli mewn llywodraeth yng Nghymru. Roedd eraill wedi dweud eu bod yn cefnogi’r Undeb ac yn credu bod datganoli yn tanseilio hynny, ond roedd llawer mwy wedi sôn am weithredoedd y llywodraeth (Cymru) sydd mewn grym fel rheswm dros wrthod y system lywodraethu ddatganoledig.

Mae’n ymddangos bod Cymru’n anarferol oherwydd bod ei dinasyddion sy’n anfodlon â gweithredoedd eu llywodraeth a’u senedd yn ymateb i hynny drwy alw am eu diddymu. Nid ydym wedi gweld tystiolaeth sy’n awgrymu bod hyn yn wir mewn rhannau eraill o’r DU.

Nid ydym wedi derbyn cynnig rhesymegol i wrthdroi datganoli a sut y byddai’n cael ei gyflawni, yn hytrach na beirniadu’r ffordd mae datganoli’n gweithio ar hyn o bryd. Roedd y rheini a fynegodd farn yn aml yn awgrymu dychwelyd i’r sefyllfa yn y 1990au pan oedd Cymru’n cael ei llywodraethu gan Lywodraeth y DU, heb ystyried ymarferoldeb gwneud hynny yng nghyd-destun 25 mlynedd o ddatganoli i wledydd, a bwriad Llywodraeth y DU i ddirprwyo rhagor o bwerau i ranbarthau Lloegr.

Ychydig o dystiolaeth a gawsom am yr hyn a allai ddisodli datganoli, naill ai o’n hymgysylltiad â dinasyddion neu gan eiriolwyr gwleidyddol/arbenigol. Fe wnaethom geisio ymgysylltu â Reform UK, ni wnaethant ymateb i’n gwahoddiadau i roi tystiolaeth. O ganlyniad, ymatebion i’r arolwg ar-lein lle’r oedd pobl yn dewis cymryd rhan o’u gwirfodd oedd ein prif ffynhonnell dystiolaeth o gefnogaeth i ddiddymu datganoli.

Yn yr adran hon rydym yn edrych ar effaith bosibl newidiadau yng nghyfansoddiad y DU ar agweddau at newid cyfansoddiadol yng Nghymru. Mae’r dadansoddiad isod yn adlewyrchu ein hystyriaeth o gyngor ein Panel Arbenigol ar effaith y senarios a drafodwyd.

Newid cyfansoddiadol mawr yn yr Alban neu Ogledd Iwerddon

Mae Llywodraeth yr Alban wedi ymrwymo i gynnal refferendwm arall ar annibyniaeth. Yng Ngogledd Iwerddon, mae’r weithdrefn ar gyfer cynnal refferendwm ar ailuno ag Iwerddon wedi’i nodi mewn statud. Er nad yw’n ymddangos bod y naill senario na’r llall ar fin digwydd, mae posibilrwydd realistig y gallai’r naill neu’r llall ddigwydd yn y dyfodol.

Ailuno ynys Iwerddon

At ei gilydd, byddai’r datblygiad hwn yn cael effaith gymharol fach ar sefyllfa gyfansoddiadol Cymru. Mae daearyddiaeth a hanes Gogledd Iwerddon yn golygu mai effaith gyfyngedig fyddai ailuno yn ei chael ar y ddadl gyfansoddiadol yng Nghymru.

Ni fyddai’r broses ailuno yn berthnasol i Gymru. Ni fyddai Gogledd Iwerddon yn dod yn genedl annibynnol, gyda ffin tir i wlad fwy. Byddai’n gadael i ddod yn rhan o Iwerddon, a Môr Iwerddon fyddai’r ffin â Phrydain Fawr. Felly, pe bai hyn yn digwydd, ni fyddai’r ddadl a’r negodiadau ar adael yr Undeb yn debyg iawn i’r hyn a fyddai’n ddisgwyliedig i Gymru pe bai newid cyfansoddiadol.

Mewn theori, mae’n bosibl y gallai ailuno Iwerddon olygu bod Prydain Fawr yn ailystyried ei gyfansoddiad ar hyd llinellau mwy ffederal. Byddai hynny’n dibynnu ar i ba raddau roedd yr Alban yn gweld ei dyfodol yn y DU, a pharodrwydd Lloegr i newid ei strwythurau llywodraethiant.

Pe bai Gogledd Iwerddon yn gadael yr Undeb, ni fyddai Prydain yn rhannu ffin tir â gwlad arall mwyach, a allai olygu bod llywodraeth y DU yn mynd ar drywydd gwahanu ymhellach oddi wrth yr UE. Gallai hyn ei gwneud hi’n anoddach i Gymru annibynnol sefydlu perthynas â’r UE, p’un ai oedd yn ceisio ymuno â’r UE ei hun ai peidio.

Alban annibynnol

Mae llawer o sylwebyddion yn gweld yr Alban annibynnol yn gam cyntaf angenrheidiol ar y daith at annibyniaeth i Gymru. Nid oes rheswm ymarferol pam na allai Cymru adael tra bod yr Alban yn dal yn rhan o’r Undeb, ond mae gan y llwybr at annibyniaeth yn yr Alban fwy o fomentwm a chefnogaeth gyhoeddus. Felly, mae’n ymddangos yn debygol y byddai annibyniaeth yr Alban yn digwydd cyn mandad ar gyfer annibyniaeth i Gymru.

Yn wahanol i ailuno Iwerddon, nid oes proses gyfreithiol ar waith i’r Alban adael y DU. Mae’n bosibl y gallai’r broses a ddilynwyd gyda Brexit – pleidlais refferendwm o blaid ymadael ac yna cyfnod o negodi i gytuno ar oblygiadau ymarferol ymadael – ddarparu cynsail cyffredinol. Fodd bynnag, sefydlwyd proses Brexit i gyflawni nod gwahanol i annibyniaeth yr Alban, ac felly mae terfyn ar y graddau y gellid defnyddio’r cynsail hwn. Byddai negodi rhwng yr Alban a llywodraeth gweddill y DU. Mae’n bosibl y bydd Llywodraeth y DU yn ystyried hyn yn negodi dwyochrog, heb gynnwys llywodraethau Cymru na Gogledd Iwerddon, neu efallai y bydd yn ceisio cynnwys y llywodraethau datganoledig yn y broses.

Pa bynnag broses a ddilynir at annibyniaeth yr Alban, mae’n debygol y byddai hyn yn cael ei weld fel patrwm ar gyfer Cymru, a allai effeithio ar farn y cyhoedd yng Nghymru ar annibyniaeth. Gallai proses o wrthdaro a fyddai’n niweidiol i’r Alban weithio yn erbyn yr achos dros annibyniaeth yng Nghymru. Ar yr un pryd, gallai’r ffaith bod llwybr at annibyniaeth yn bodoli, er ei fod yn un garw, greu mwy o sicrwydd a allai fod yn galonogol i gefnogwyr annibyniaeth.

Pe bai Cymru’r unig wlad ddatganoledig yn y DU

Nid oedd datganoli wedi arwain at newidiadau mawr yn y ffordd mae Llywodraeth a Senedd y DU yn gweithredu wrth lywodraethu’r DU. Efallai na fyddai newid mor fawr ag ymadawiad un neu ddwy wlad, yn arwain yn awtomatig at newid sylfaenol i gyfansoddiad y DU ar unwaith.

Yn ymarferol, mae’n ymddangos yn debygol y byddai ymadawiad yr Alban a Gogledd Iwerddon o’r DU yn effeithio ar weithrediad a hyfywedd datganoli yng Nghymru. Byddai hyn yn dibynnu’n rhannol ar sut roedd Llywodraeth y DU a phleidleiswyr Lloegr yn gweld Cymru yn y sefyllfa honno, a sut roedd pobl Cymru yn gweld eu gwlad a’u sefydliadau datganoledig.

Roedd gan Gymru statws gwlad yn y DU am genedlaethau cyn datganoli. Mae’n anodd rhagweld faint o bobl yng Nghymru neu Loegr fyddai’n gweld bodolaeth llywodraeth ddatganoledig yn ganolog i’r cysyniad o ‘Gymru: y genedl’ yn y senario hwn.

Mae perygl y gallai pobl, mewn DU sy’n cynnwys dwy wlad, un gyda 3 miliwn o bobl ac un gyda 56 miliwn o bobl, gwestiynu ymarferoldeb datganoli parhaus. Ar gyfer materion trawsffiniol fel trafnidiaeth neu ddatblygu economaidd, gallai datganoli ymddangos yn fwy o gymhlethdod na budd gyda dim ond un ffin. Pe bai’r mwyafrif yn credu hynny, yna gallai rhai ddadlau nad oedd datganoli deddfwriaethol yn ymarferol i Gymru mwyach ac y dylai modelau datganoli rhanbarthol Lloegr fod yn berthnasol yn lle hynny.

Neu, gallai Llywodraeth y DU yn y dyfodol weld datblygu neu ddiogelu datganoli i Gymru fel ffordd o rwystro’r wlad ddatganoledig olaf rhag gofyn am annibyniaeth. Mae’n bosibl hefyd, mewn undeb o ddwy wlad, y gallai rhanbarthau Lloegr megis Cernyw, Llundain, Manceinion Fwyaf ac eraill, eiriol dros eu pwerau deddfwriaethol eu hunain. Heb ddylanwad gogleddol yr Alban a Gogledd Iwerddon, gallai economi’r DU ddod hyd yn oed yn fwy canoledig ac wedi'i phwysoli tuag at dde-ddwyrain Lloegr. Gellid ystyried datganoli rhanbarthol, gan gynnwys datganoli deddfwriaethol, fel rhywbeth a fyddai’n gweithio yn erbyn y duedd honno. Yn y senario hwnnw, gallai fod cefnogaeth fwy poblogaidd i ddatganoli fel model llywodraethiant i Gymru a Lloegr.

Os byddai Cymru’n dewis aros mewn undeb â Lloegr, ar ôl i’r Alban a Gogledd Iwerddon adael, mae’n annhebygol y gallai ei fframwaith cyfansoddiadol presennol barhau heb ei ddiwygio yn y tymor canolig i’r tymor hir. Os bydd Cymru’n dewis aros mewn undeb â Lloegr, ar ôl i’r Alban a Gogledd Iwerddon adael, mae’n annhebygol y gallai ei fframwaith cyfansoddiadol presennol barhau heb ei ddiwygio yn y tymor canolig i’r tymor hir.

Yn y senario hwnnw, byddai’n hanfodol i ddinasyddion a chynrychiolwyr etholedig Cymru gymryd rhan weithgar mewn trafodaethau am oblygiadau newidiadau posibl i’r ffordd caiff eu gwlad ei llywodraethu.

Llywodraeth y DU gyda rhaglen sylweddol o ddiwygio cyfansoddiadol

Yn y senario hwn, byddai Cymru’n rhan fach o raglen ddiwygio ar draws y DU. Byddai angen amcanion a chynigion clir ar lywodraeth Cymru er mwyn dylanwadu ar y rhaglen hon.

Ceir risg na fyddai diwygio cyfansoddiadol mawr ar lefel y DU yn gadael lle ar gyfer diwygio cyfansoddiadol yng Nghymru. Gallai ail siambr ddiwygiedig neu newidiadau i gynrychiolaeth yn Nhŷ’r Cyffredin newid y fathemateg etholiadol a gwleidyddol yn ddiweddarach mewn ffordd a fyddai’n hwyluso diwygio llywodraethiant Cymru, ond efallai na fyddai hynny’n flaenoriaeth i lywodraeth y DU.

Tanseilio’r setliad datganoli ymhellach

Rydym wedi nodi bod y gefnogaeth yng Nghymru i ddiddymu’r Senedd wedi codi i 15% o tua 9% ddegawd yn ôl (Casglu safbwyntiau’r cyhoedd ar opsiynau posibl ar gyfer dyfodol cyfansoddiadol Cymru: Crynodeb o ganfyddiadau’r arolwg meintiol, Beaufort Research, 2023). Mae ychydig o gefnogaeth i ddatganoli ar gyfer rhanbarthau Lloegr, er ei bod hi’n ymddangos bod hyn yn deillio o ddiffyg diddordeb yn hytrach na gelyniaeth. Fodd bynnag, mae cefnogaeth gref i’r syniad y dylid parchu awdurdod llywodraeth y DU a’r llywodraethau datganoledig, a gweithredu o fewn eu ffiniau.

Mae’n debyg y byddai gwrthwynebiad poblogaidd i unrhyw ymgais i ddiddymu strwythur llywodraethu Cymru ar unwaith, ond mae’n bosibl na sylwir ar erydiad araf nes ei bod yn rhy hwyr i wneud iawn amdano.

Mae rhai yn dadlau bod Deddf y Farchnad Fewnol 2020 mewn gwirionedd eisoes yn tanseilio’r setliad yn sylweddol. Mae pwerau cyllido Gweinidogion y DU mor eang fel y gellid eu defnyddio i danseilio’r gwaith o gyflawni swyddogaethau datganoledig craidd fel addysg, iechyd, trafnidiaeth, llywodraeth leol a thai. Gallai’r gostyngiadau canlyniadol mewn cyllid drwy fformiwla Barnett, i bob pwrpas, amddifadu Llywodraeth Cymru o adnoddau. Yng ngoleuni dirywiad mewn gwasanaethau a’r dewisiadau polisi amhoblogaidd sydd eu hangen i gydbwyso cyllidebau sy’n lleihau, gallai’r galwadau am ddewis amgen i ddatganoli fynd yn gryfach.

Newidiadau yn y berthynas â’r UE

Bydd natur perthynas y DU â’r UE yn effeithio ar hyfywedd ac apêl newid cyfansoddiadol i Gymru.

Gallai Llywodraeth y DU yn y dyfodol ddewis adeiladu cysylltiadau agosach â’r UE neu’r Ardal Economaidd Ewropeaidd, ailymuno â’r undeb tollau neu hyd yn oed ailymuno â’r Farchnad Sengl. Byddai dod yn rhan o fframwaith rheoleiddio ar y cyd yn mynd i’r afael â rhai o anawsterau presennol y setliad datganoli, a byddai’n darparu pwynt cyfeirio a rennir ar gyfer strwythur ffederasiwn neu ar gyfer negodiadau annibyniaeth.

Gallai esblygiad yr UE effeithio ar apêl newid cyfansoddiadol i ddinasyddion Cymru. Byddai gwledydd fel Wcráin yn ymuno â’r UE yn newid ei chanolbwynt. Bydd sut mae’r pedwar rhyddid wedi’u gwreiddio yng nghyfraith yr UE a sut mae uniondeb y ffiniau allanol yn cael ei ddiogelu yn cael effaith sylweddol ar a fyddai Cymru’n elwa o fod yn aelod o’r UE, ac a fyddai’n ddeniadol i ddinasyddion yng Nghymru naill ai fel rhan o’r DU neu fel cenedl annibynnol.

Drwy bwyso a mesur canlyniadau ein gwaith ymgysylltu a’n gwaith ymchwil a’n dadansoddiad o’r senarios posibl, mae hi’n glir na ellir meddwl am newid cyfansoddiadol i Gymru ar wahân i weddill y DU. Bydd newidiadau mewn mannau eraill yn effeithio ar hyfywedd ac apêl yr opsiynau i Gymru. Mae effaith y senarios posibl a drafodir uchod yn dibynnu ar farn y cyhoedd yng Nghymru a rhannau eraill o’r DU.

Mae hi’n hanfodol bod dinasyddion ac arweinwyr gwleidyddol Cymru yn cymryd rhan yn y ddadl am newid cyfansoddiadol yn y DU, oherwydd gallai effeithiau uniongyrchol ac anuniongyrchol y newidiadau hynny arwain at oblygiadau sylweddol i Gymru. Bydd hyn yn sicrhau bod pobl Cymru yn gallu ymateb yn gadarnhaol i realiti cyfansoddiadol sy’n newid, yn hytrach na brwydro i ymateb i newidiadau wedi eu sbarduno gan ddigwyddiadau allanol.

Troednodiadau

1. Fel y nodir ym mhennod 3, mae Confensiwn Sewel yn gytundeb Seneddol nad yw’n rhwymo, sef nad yw Senedd y DU fel arfer yn gwneud deddfwriaeth mewn maes datganoledig heb gydsyniad y ddeddfwrfa ddatganoledig. Byddai gweithdrefn datrys anghydfod annibynnol, er enghraifft, yn broses i gyfeirio penderfyniadau cyllido’r Trysorlys mewn perthynas â llywodraethau datganoledig at gorff annibynnol i ddod i ddyfarniad. (Yn ôl i destun)