Diwygio’r Senedd

Ein bwriad yw cryfhau democratiaeth drwy greu Senedd Cymru fwy effeithiol a chynrychiadol:

• Deddf Senedd Cymru (Aelodau ac Etholiadau)
• Bil Senedd Cymru (Rhestrau Ymgeiswyr Etholiadol)

Mae Deddf Senedd Cymru (Aelodau ac Etholiadau) yn nodi ein cynlluniau i greu Senedd Cymru sy’n gallu gwasanaethu pobl Cymru yn well. Mae’r Ddeddf, a gafodd ei phasio yn gyfraith yn swyddogol ar 24 Mehefin 2024, yn adlewyrchu sut y mae rôl a chyfrifoldebau’r Senedd wedi newid ers i Gynulliad Cenedlaethol Cymru agor ei ddrysau am y tro cyntaf yn 1999.

Bellach, gall y Senedd wneud deddfau a gosod trethi Cymreig – dyma benderfyniadau sy’n effeithio ar fywydau pawb yng Nghymru.

Ond er i'r Senedd ennill cyfrifoldebau, mae ei maint wedi parhau yr un fath, gan ei gwneud y ddeddfwrfa leiaf yn y DU ag iddi 60 o aelodau o'i gymharu â 129 yn Senedd yr Alban, a 90 yng Nghynulliad Gogledd Iwerddon.

Newidiadau a ddaeth yn sgil Deddf Senedd Cymru (Aelodau ac Etholiadau)

Ar 8 Mai 2024, pleidleisiodd Aelodau o'r Senedd o blaid y canlynol:

• cynyddu maint y Senedd i 96 o Aelodau.
• newid y system etholiadol yn un sydd wedi’i seilio’n llwyr ar yr egwyddor o gynrychiolaeth gyfrannol, gan gynnwys enwau’r holl ymgeiswyr ar y papur pleidleisio. O etholiad y Senedd yn 2026 ymlaen, bydd fformiwla D’Hondt yn cael ei defnyddio (y fformiwla hon sydd wedi bod yn cael ei defnyddio i bennu’r Aelodau ar restr ranbarthol y Senedd Diwygio'r Senedd: geirfa).
• creu 16 o etholaethau newydd ar gyfer y Senedd, a fydd yn cael eu creu drwy baru’r 32 o etholaethau ar gyfer Senedd y DU, mewn da bryd ar gyfer etholiad y Senedd yn 2026. Bydd adolygiad ffiniau llawn yn cael ei gynnal ar ôl etholiad y Senedd yn 2026.
• ethol chwe Aelod o’r Senedd ym mhob un o’r 16 o etholaethau, o restrau caeedig.
• cynyddu’r terfyn ar nifer y Gweinidogion Cymru y gellir eu penodi o 12 i 17 (ynghyd â’r Prif Weinidog a’r Cwnsler Cyffredinol), a chyflwyno’r gallu i gynyddu’r nifer ymhellach i 18 neu 19 gyda chymeradwyaeth y Senedd.
• rhoi’r hyblygrwydd i Aelodau o’r Senedd ethol ail Ddirprwy Lywydd.
• ei gwneud yn gyfraith bod pob ymgeisydd ar gyfer etholiadau’r Senedd ac Aelodau o’r Senedd yn preswylio yng Nghymru.
• cynnal etholiadau’r Senedd bob pedair blynedd o 2026 ymlaen.

Mae’r Ddeddf yn seiliedig ar argymhellion y Pwyllgor Diben Arbennig ar Ddiwygio’r Senedd (Diwygio ein Senedd: Llais cryfach i bobl Cymru). Cafodd yr argymhellion hyn eu cefnogi gan fwyafrif o’r Aelodau o’r Senedd ym mis Mehefin 2022.

Y camau nesaf

• Mae gwaith ar y gweill yn awr i sicrhau y bydd y newidiadau a ddaw yn sgil Deddf Senedd Cymru (Aelodau ac Etholiadau) ar waith ar gyfer etholiad y Senedd yn 2026.
• Mae Bil Senedd Cymru (Rhestrau Ymgeiswyr Etholiadol) yn destun craffu ar hyn o bryd, a bydd angen cefnogaeth uwchfwyafrif o Aelodau o’r Senedd (40 o’r 60 o Aelodau o’r Senedd) i’w basio.

Cyflwynwyd Bil Senedd Cymru (Rhestrau Ymgeiswyr Etholiadol) ar 11 Mawrth 2024.

Ei nod yw gwneud ein Senedd yn fwy effeithiol drwy gynrychioli cyfansoddiad poblogaeth Cymru o ran rhywedd yn well.

Yn 2003, daeth Cymru y wlad gyntaf yn y byd i ethol menywod i 50% o seddi ei senedd. Yn ystod y 2 ddegawd ers etholiad nodedig 2003, mae'r gyfran honno wedi lleihau.

Mae menywod bellach yn fwyafrif sydd heb gynrychiolaeth ddigonol yng Nghymru. Menywod yw 51% o'r boblogaeth, ond dim ond 43% o ASau sy'n fenywod a dim ond 31% o'r ymgeiswyr yn etholiad diwethaf y Senedd oedd yn fenywod.

Newidiadau arfaethedig

Byddai Bil Senedd Cymru (Rhestrau Ymgeiswyr Etholiadol) yn gosod cyfrifoldebau newydd ar bleidiau gwleidyddol sy’n cyflwyno mwy nag un ymgeisydd, a hynny i sicrhau:

• Mai menywod yw o leiaf hanner eu hymgeiswyr etholiadol ar gyfer pob etholaeth.
• Mai menyw sydd ar frig o leiaf hanner eu rhestrau ymgeiswyr etholaethol.
• Bod pob ymgeisydd ar restr nad yw'n fenyw yn cael ei ddilyn gan fenyw.

Mae diwygio'r Senedd yn un o ymrwymiadau Rhaglen Lywodraethu Llywodraeth Cymru. Mae'r gwaith yn cael ei wneud ar y cyd â Phlaid Cymru ac mae'n rhan o'r Cytundeb Cydweithio.

Roedd argymhellion y Pwyllgor Diben Arbennig ynghylch sut y dylid diwygio’r Senedd, yn seiliedig ar bron i 20 mlynedd o waith manwl, gan gynnwys:

• 2004: Y Comisiwn ar Bwerau a Threfniadau Etholiadol Cynulliad Cenedlaethol Cymru (Comisiwn Richard) 
• 2014: Datganoli yng Nghymru: Comisiwn Silk
• 2017: Creu Senedd sy’n gweithio i Gymru: Adroddiad y Panel Arbenigol ar Ddiwygio Etholiadol y Cynulliad
• 2018: Creu Senedd i Gymru: ymgynghoriad a gynhaliwyd gan Gomisiwn y Senedd
• 2020: Diwygio’r Senedd: Y camau nesaf – Y Pwyllgor ar Ddiwygio Etholiadol y Senedd

• Mae Aelodau o'r Senedd wrthi’n craffu ar y ddau Fil ar wahân.
• Ar ôl y gwaith craffu, bydd Aelodau o'r Senedd yn pleidleisio i benderfynu cefnogi'r ddau Fil ai peidio.
• Bydd angen i uwchfwyafrif o Aelodau o'r Senedd (40 o'r 60 o Aelodau o'r Senedd) gefnogi'r Biliau er mwyn eu pasio.
• Os caiff y ddau Fil eu pasio, rhagwelir y bydd y newidiadau'n dod i rym o etholiadau'r Senedd yn 2026 ymlaen.

• Datganiad Ysgrifenedig: Bil Senedd Cymru (Rhestrau Ymgeiswyr Etholiadol)
• Datganiad Ysgrifenedig: Diweddariad ar Ddiwygio’r Senedd (27 Gorffennaf 2023)
• Datganiad Ysgrifenedig: Bil Senedd Cymru (Aelodau ac Etholiadau)
• Datganiad Ysgrifenedig: Diweddariad ar Ddiwygio’r Senedd (4 Ebrill 2023)
• Datganiad Ysgrifenedig: Diweddariad ar Ddiwygio’r Senedd (16 Rhagfyr 2022)
• Bil Senedd Cymru (Aelodau ac Etholiadau): asesiadau effaith
• Bil Senedd Cymru (Rhestrau Ymgeiswyr Etholiadol): asesiadau effaith
• Y Pwyllgor Biliau Diwygio (senedd.wales)