System dribiwnlysoedd newydd i Gymru: Papur gwyn - Pennod 2: Hyd a lled ein diwygiadau

Rydym yn cynnig bod hyd a lled ein cynigion i greu system dribiwnlysoedd unedig a chydlynol i Gymru yn ymestyn i’r “tribiwnlysoedd datganoledig” yng Nghymru fel y’u diffinnir gan adolygiad Comisiwn y Gyfraith o dribiwnlysoedd datganoledig yng Nghymru.

18. Nod ein cynigion yw gwella a safoni strwythur a gweithrediad tribiwnlysoedd datganoledig yng Nghymru. Mae hyn yn berthnasol nid yn unig i'r tribiwnlysoedd hynny y cyfeirir atynt yn y gyfraith fel “Tribiwnlysoedd Cymru” ar hyn o bryd, ond i dribiwnlysoedd datganoledig eraill yng Nghymru hefyd. Bydd hyn yn cryfhau system y tribiwnlysoedd datganoledig o dan arweinyddiaeth Llywydd Tribiwnlysoedd Cymru.

19. Mae bod yn glir o ran beth sydd yn dribiwnlys a beth nad yw’n dribiwnlys yn gam cyntaf tuag at nodi pa swyddogaethau dylai fod yng nghwmpas system dribiwnlysoedd fodern. Yn y dyfodol, bydd rhai swyddogaethau sy’n cael eu cyflawni rywle arall ar hyn o bryd yn symud i’r system dribiwnlysoedd, ac efallai y bydd rhai swyddogaethau sy'n cael eu cyflawni gan dribiwnlysoedd ar hyn o bryd yn symud i fforymau eraill er mwyn datrys anghydfodau; ond ein man cychwyn yw edrych ar swyddogaethau tribiwnlysoedd datganoledig ar hyn o bryd a sicrhau eu bod yn cael eu cyflawni mor effeithiol â phosibl.

20. Nid oes un diffiniad o “dribiwnlys” sy’n cael ei dderbyn yn gyffredinol. Nododd Comisiwn y Gyfraith nodweddion cyffredinol “tribiwnlysoedd”, sef eu bod yn gyrff sy’n gwrando ar anghydfodau rhwng partïon ac yn dyfarnu arnynt drwy wneud penderfyniadau sy’n rhwymo. Daeth Comisiwn y Gyfraith i’r casgliad mai tribiwnlysoedd datganoledig yw’r rhai sy’n cyd-fynd â’r diffiniad o “dribiwnlys datganoledig” fel y nodir ym mharagraff 9(2) o Atodlen 7A i Ddeddf Llywodraeth Cymru 2006, sef tribiwnlys y mae ei swyddogaethau i gyd yn arferadwy mewn perthynas â Chymru yn unig ac nad yw’n ymwneud â materion a gedwir yn ôl.

21. Ar sail ei ddadansoddiad, ystyriodd Comisiwn y Gyfraith y cyrff hynny sy’n rhan o gwmpas ei adolygiad o dribiwnlysoedd datganoledig yng Nghymru, a’r rhai nad oedd felly yn rhan o’r cwmpas hwnnw.

22. Rydym yn cytuno’n gyffredinol â Chomisiwn y Gyfraith ar y cyrff hynny sy’n dribiwnlysoedd datganoledig ac felly yn rhan o’r cwmpas fel tribiwnlysoedd datganoledig sy’n bodoli eisoes, sef:

1. Tribiwnlys Tir Amaethyddol Cymru
2. Tribiwnlys Adolygu Iechyd Meddwl Cymru
3. Tribiwnlys Eiddo Preswyl Cymru (gyda thri thribiwnlys cyfansoddol: eiddo preswyl, prisio lesddaliadau; a phwyllgorau asesu rhenti)
4. Tribiwnlys Addysg Cymru (sydd hefyd yn rheoli awdurdodaethau tribiwnlysoedd sydd wedi’u cyfansoddi i wrando ar apeliadau sy’n ymwneud â chofrestru arolygwyr ysgolion ac arolygwyr addysg feithrin)
5. Panel Dyfarnu Cymru
6. Tribiwnlys y Gymraeg
7. Tribiwnlys Prisio Cymru
8. paneli apêl derbyniadau i ysgolion
9. paneli apêl gwaharddiadau o ysgolion

23. Caiff y tribiwnlysoedd yn is-baragraffau (a) i (f) uchod eu diffinio at ei gilydd fel “Tribiwnlysoedd Cymru” gan adran 59 o Ddeddf Cymru 2017 o dan oruchwyliaeth Llywydd Tribiwnlysoedd Cymru, sydd a phwerau’n ymwneud â hyfforddiant, canllawiau a lles. Mae’r tribiwnlysoedd yn is-baragraffau (g) i (i) uchod yn dribiwnlysoedd datganoledig sydd y tu allan i oruchwyliaeth y Llywydd. Mae Atodiad 3 yn cynnwys rhagor o fanylion am gyfansoddiad a hanes yr holl dribiwnlysoedd datganoledig hyn sy’n rhan o gwmpas y prosiect diwygio tribiwnlysoedd hwn.

24. Rydym yn cytuno â Chomisiwn y Gyfraith ar y cyrff hynny nad ydynt yn dribiwnlysoedd datganoledig oherwydd eu bod yn gwneud argymhellion yn hytrach na phenderfyniadau sy’n rhwymo, nid ydynt yn dilyn proses ddyfarnu, a/neu nid yw eu swyddogaethau’n arferadwy mewn perthynas â Chymru’n unig. Nododd Comisiwn y Gyfraith ombwdsmyn (gan gynnwys Ombwdsmon Gwasanaethau Cyhoeddus Cymru), yr Arolygiaeth Gynllunio (cafodd ei swyddogaethau yng Nghymru eu trosglwyddo i Lywodraeth Cymru ar 1 Hydref 2021 ac mae adran o’r enw Penderfyniadau Cynllunio ac Amgylchedd Cymru yn eu cyflawni bellach), paneli adolygu gofal iechyd parhaus y GIG, a Phwyllgorau Coedwigaeth Cymru.

25. Yr unig wahaniaeth barn rhyngom ni a Chomisiwn y Gyfraith yw ei gasgliad bod paneli Gofal Cymdeithasol Cymru yn “dribiwnlysoedd datganoledig” at ddibenion y prosiect diwygio tribiwnlysoedd. Yn ein barn ni, mae’r paneli hyn yn rhan o’r mecanweithiau mewnol sydd yn eu lle i sicrhau bod Gofal Cymdeithasol Cymru’n gwneud penderfyniadau teg a chytbwys ynghylch materion sy’n ymwneud â chofrestru – materion sydd â llwybr apelio i Dribiwnlys Haen Gyntaf y DU
(Rhan 8 o Ddeddf Rheoleiddio ac Arolygu Gofal Cymdeithasol (Cymru) 2016).

26. Yn ogystal â thribiwnlysoedd datganoledig sy’n bodoli eisoes ac sy’n rhan o'r cwmpas yn ein barn ni, ein bwriad yw sicrhau bod y system dribiwnlysoedd newydd yn hyblyg ac yn gallu darparu ar gyfer awdurdodaethau yn y dyfodol a allai neu a ddylid fod yn gyfrifoldeb tribiwnlys. Rydym yn ystyried strwythur arfaethedig y system dribiwnlysoedd newydd ym Mhennod 3, a’r awdurdodaethau sy’n trosglwyddo i’r system newydd ym Mhennod 4.