Rheoliadau Addysg (Trefniadau Apelau Derbyn) (Cymru) (Diwygio) 2023: asesiad effaith integredig

Mae gan rieni hawl i fynegi dewis o ran yr ysgol yr hoffent i’w plentyn ei mynychu, a phan fo lle ar gael, rhaid i’r awdurdod derbyn (yr awdurdod lleol neu’r corff llywodraethu yn dibynnu ar y math o ysgol) gydymffurfio â’r dewis hwnnw fel arfer. Mae gan rieni hawl i apelio yn erbyn penderfyniad gan awdurdod derbyn i beidio â chynnig lle i’w plentyn yn yr ysgol sydd orau ganddynt. 

Ymdrinnir â dau gategori ar wahân o apelau derbyn o dan y Cod Apelau Derbyn i Ysgolion (“y Cod Apelau”):

• apelau yn erbyn penderfyniad awdurdod derbyn i wrthod derbyn i ysgol a gynhelir
• apelau gan gyrff llywodraethu ysgolion cymunedol neu ysgolion gwirfoddol a reolir yn erbyn penderfyniad gan yr awdurdod lleol (sef yr awdurdod derbyn ar eu cyfer) i dderbyn plentyn i’w hysgol sydd wedi’i wahardd yn barhaol o ddwy ysgol neu fwy cyn hynny

Mae paneli apelau derbyn yn annibynnol ar yr awdurdod derbyn. Fel rhan o’i drafodaethau, dylai’r panel ystyried a yw’r awdurdod derbyn wedi gweithredu ei drefniadau derbyn yn gywir wrth ddod i’w benderfyniad.

Mae Rheoliadau Addysg (Trefniadau Apelau Derbyn) (Cymru) 2005 (“Rheoliadau 2005”) yn rhagnodi materion sy’n ymwneud ag apelau sy’n cael eu dwyn o dan adrannau 94 a 95 o Ddeddf Safonau a Fframwaith Ysgolion 1998. Mae’r Cod Apelau Derbyn i Ysgolion yn gosod gofynion gorfodol ar awdurdodau derbyn er mwyn sicrhau bod y broses apelio yn deg ac yn dryloyw.

Wrth ymgymryd â’u swyddogaethau derbyn i ysgolion, rhaid i awdurdodau derbyn, awdurdodau lleol, cyrff llywodraethu ysgolion (pan nad ydynt yn gweithredu fel awdurdodau derbyn) a phaneli apêl gydymffurfio â Rheoliadau 2005, y Cod Derbyn i Ysgolion a’r Cod Apelau.

Mae Rheoliadau 2005 a’r Cod Apelau ar hyn o bryd yn darparu ar gyfer cynnal gwrandawiadau apêl yn bersonol (wyneb yn wyneb). 

Diwygiadau dros dro i drefniadau apelio yng Nghymru

Oherwydd y cyfyngiadau a osodwyd mewn ymateb i bandemig COVID-19, nid oedd bob amser yn bosibl nac yn briodol cydymffurfio â’r Cod Apelau a Rheoliadau 2005. Er enghraifft, roedd cyfyngiadau ymbellhau cymdeithasol yn ei gwneud yn amhosibl cynnal gwrandawiadau wyneb yn wyneb.

Felly cyflwynodd Llywodraeth Cymru Reoliadau Addysg (Trefniadau Apelau Derbyn) (Cymru) (Coronafeirws) (Diwygio) 2020. Diwygiodd Rheoliadau 2020 Reoliadau 2005 a’r Cod Apelau dros dro i roi rhywfaint o hyblygrwydd ychwanegol i awdurdodau derbyn, awdurdodau lleol a phaneli apêl wrth ymdrin ag apelau yn ystod yr argyfwng.

Roedd y newidiadau dros dro yn darparu pan nad oedd yn rhesymol ymarferol i banel apêl derbyn gydymffurfio â’r gofynion gweithdrefnol yn y Cod Apelau neu yn Atodlen 2 i Reoliadau 2005 ynghylch bod yn bresennol mewn apelau am reswm yn ymwneud â mynychder neu drosglwyddiad y coronafeirws, roeddent yn gallu cynnal gwrandawiadau drwy fynediad o bell neu benderfynu apelau ar sail yr wybodaeth ysgrifenedig a ddarparwyd.

Cafodd y newidiadau dros dro eu hymestyn ddwywaith. Daeth Rheoliadau Addysg (Trefniadau Apelau Derbyn) (Cymru) (Coronafeirws) (Diwygio) (Diwygio) 2021 i ben ar 30 Medi 2022 (yn amodol ar ddarpariaethau trosiannol penodol ar gyfer apelau a oedd eisoes yn yr arfaeth ar y dyddiad hwnnw).

Adolygiad o effeithiolrwydd y trefniadau dros dro

Yn ystod haf 2022, cynhaliodd swyddogion adolygiad o effeithiolrwydd y trefniadau dros dro ar ffurf arolwg o Grŵp Swyddogion Derbyn i Ysgolion Cymdeithas Cyfarwyddwyr Addysg Cymru, sydd â chynrychiolaeth o bob un o’r 22 awdurdod lleol ac awdurdodau esgobaethol. Ymatebodd 18 awdurdod lleol, ynghyd ag un awdurdod esgobaethol a ymatebodd ar ran ysgolion y mae’r corff llywodraethu yn awdurdod derbyn iddynt mewn un ardal awdurdod lleol.

Dangosodd dadansoddiad o’r ymatebion i’r arolwg, ers i’r trefniadau dros dro ddod i rym, bod cyfanswm o 3,543 o apelau gan ymatebwyr wedi’u clywed, a bod 2,937 (83%) ohonynt wedi’u cynnal o bell. Roedd 943 o apelau yn llwyddiannus. Roedd yr adborth gan yr ymatebwyr yn gadarnhaol, gan awgrymu bod y trefniadau dros dro yn gweithio’n dda ac yn cynnig buddion i awdurdodau lleol, awdurdodau derbyn, ysgolion a phaneli apêl o ran lleihau amser a chostau.

Rhannodd nifer o awdurdodau lleol adborth cadarnhaol roeddent wedi’i gael gan rieni. Roedd hyn yn cynnwys rhieni yn peidio â gorfod cymryd amser i ffwrdd o’r gwaith, peidio â gorfod trefnu gofal plant a pheidio â gorfod teithio i leoliadau i fod yn bresennol mewn gwrandawiadau. Adroddodd awdurdodau lleol hefyd y canfyddiad bod teuluoedd i weld yn fwy cyfforddus yn delio â’u hapêl gartref yn eu hamgylchedd eu hunain. Rydym yn gobeithio casglu mwy o dystiolaeth ynghylch barn uniongyrchol rhieni am y trefniadau hyn drwy’r ymgynghoriad ffurfiol.

Cafwyd rhai problemau cychwynnol gyda TG, a oedd fel arfer yn cael eu datrys yn gyflym. Dros gyfnod y trefniadau dros dro, mae awdurdodau derbyn a phaneli apêl wedi dod i arfer â chynnal apelau o bell ac wedi rhoi’r dechnoleg a’r gefnogaeth angenrheidiol ar waith i’w hwyluso.

Codwyd rhai pryderon ynghylch defnyddio apelau ysgrifenedig fel dewis cyntaf, gydag un awdurdod yn gofyn am benderfynu apelau ar sail gwybodaeth ysgrifenedig yn unig pan na fo gwrandawiadau wyneb yn wyneb nac o bell yn bosibl.

Mae pob un o’r 22 awdurdod lleol wedi gofyn am gadw’r hyblygrwydd a ddarperir gan apelau o bell a’i wneud yn barhaol. 

Rydym felly yn ymgynghori ar newidiadau i’r Cod Apelau a Rheoliadau 2005 i ychwanegu opsiwn ar gyfer cynnal gwrandawiadau apêl o bell yn ogystal ag wyneb yn wyneb. 

Sut mae’r bobl sy’n fwyaf tebygol o gael eu heffeithio gan y cynnig wedi cael eu cynnwys wrth ei ddatblygu?

Mae gan awdurdodau lleol ac ysgolion sy’n gweithredu fel eu hawdurdodau derbyn eu hunain brofiad o gynnal apelau o bell yn ystod pandemig y Coronafeirws. Mae’r cynigion yn gwneud rhai o’r trefniadau dros dro a roddwyd yn eu lle ar y pryd yn barhaol, gyda rhai addasiadau. Rydym wedi ymgysylltu â Chymdeithas Cyfarwyddwyr Addysg Cymru a grŵp y Swyddogion Derbyniadau Ysgolion, sydd â chynrychiolaeth o’r 22 o awdurdodau lleol yng Nghymru, a hefyd awdurdodau esgobaethol drwy arolwg i adolygu’r trefniadau hyn. Cafwyd safbwyntiau rhai rhieni a fu’n rhan o apelau o bell yn yr arolwg hefyd. Gofynnodd pob un o'r 22 awdurdod lleol am wneud y newidiadau dros dro o ran apeliadau o bell yn barhaol.

Ers hynny, cynhaliwyd ymgynghoriad cyhoeddus rhwng 18 Ionawr a 22 Mawrth 2023 ynglŷn â newidiadau i drefniadau apelio er mwyn caniatáu i apelau ddigwydd o bell. Cafwyd 50 ymateb gan awdurdodau lleol, awdurdodau esgobaethol, aelodau'r panel apêl a sefydliadau fel Estyn, undebau ysgolion, y Gymdeithas Addysg Gatholig, y Lleng Brydeinig Frenhinol a'r Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol. Roedd cefnogaeth eang i'r cynigion.

Beth yw'r effeithiau cadarnhaol a negyddol mwyaf arwyddocaol?

Effeithiau cadarnhaol

• Hyblygrwydd i awdurdodau derbyn benderfynu a yw apeliadau'n cael eu cynnal o bell, wyneb yn wyneb neu drwy gymysgedd o'r ddau, a sicrhau bod y broses yn parhau’n deg. Mae hyn yn caniatáu i awdurdodau derbyn ymateb i faterion lleol a materion cenedlaethol.
• Gostyngiad mewn amser a chostau i awdurdodau lleol o ran dod o hyd i leoliadau a’u hariannu ar gyfer apelau, costau teithio ac amser i ffwrdd o’r gwaith gan staff. 
• Gostyngiad mewn amser a chostau i rieni/pobl ifanc gan gynnwys o ran amser i ffwrdd o'r gwaith, peidio â gorfod trefnu ac ariannu gofal plant, costau trafnidiaeth i leoliadau a'r ddau riant yn gallu cymryd rhan o leoliadau ar wahân os oes angen.
• Mae tystiolaeth anecdotaidd yn awgrymu bod rhieni'n teimlo'n fwy cyfforddus yn cynnal apelau o'u cartref eu hunain. Yn yr un modd, mae aelodau'r panel, y mae llawer ohonynt yn hŷn, yn teimlo’n fwy cyfforddus yn cymryd rhan mewn apelau o bell, gan eu bod yn teimlo ei fod yn lleihau’r posibilrwydd o ddal COVID-19 ac afiechydon tymhorol eraill
• Pan fo apelau'n cael eu cynnal o bell bydd y gostyngiad o ran teithio yn cael effaith fach ond cadarnhaol ar yr amgylchedd.

Effeithiau negyddol

• Materion cysylltedd posibl mewn rhai ardaloedd mwy gwledig. 
• Efallai nad oes gan rai teuluoedd y dechnoleg angenrheidiol i gynnal apelau o bell.
• Mae'n bosibl na fydd rhai pobl anabl sydd ag anabledd penodol yn gallu cyflwyno eu hachos yn effeithiol drwy gynhadledd fideo.

Yn sgil yr effeithiau a nodwyd, sut bydd y cynnig:

• yn sicrhau'r cyfraniad mwyaf posibl at ein hamcanion llesiant a'r saith nod llesiant; a/neu

• yn osgoi, lleihau neu liniaru unrhyw effeithiau negyddol?

Nod y cynnig yw sicrhau bod apeliadau derbyn i ysgolion yn cael eu cynnal yn y ffordd fwyaf effeithlon, gan sicrhau bod yr holl apeliadau ar gyfer ysgolion a gynhelir yn parhau i gael eu cynnal yn deg ac yn unol â'r gyfraith cydraddoldeb a dyletswydd cydraddoldeb y sector cyhoeddus. Wrth wneud hynny, mae'r cynigion yn osgoi unrhyw effaith negyddol ar amcan llesiant Llywodraeth Cymru i barhau â'n rhaglen hirdymor o ddiwygio addysg, a sicrhau bod anghydraddoldebau addysgol yn lleihau a bod safonau’n codi. Mae’r cynigion hefyd yn cyfrannu at ein hamcan llesiant o ran y newid hinsawdd.

Nid ydym yn gosod unrhyw ofynion newydd ar awdurdodau derbyn. Bydd ganddynt yr hyblygrwydd i benderfynu a ddylid cynnal apeliadau o bell, wyneb yn wyneb neu drwy gymysgedd o'r ddau. 

Mae’r rheoliadau newydd, sef Rheoliadau Addysg (Trefniadau Apelau Derbyn) (Cymru) (Diwygio) 2023 yn darparu y gall awdurdod derbyn ond penderfynu cynnal gwrandawiad apêl o bell, neu'n rhannol o bell ac yn rhannol o bell ac yn rhannol wyneb yn wyneb (hybrid), ar yr amod bod apelwyr ac awdurdodau derbyn yn gallu cyflwyno eu hachos yn llawn a bod gan bob cyfranogwr fynediad at dull electronig i ganiatáu i hyn ddigwydd.

Anogir Clerc y Panel Apelau i ymgysylltu ag apelwyr cyn y gwrandawiad i sicrhau eu bod yn deall eu gofynion a’u bod yn gallu cymryd rhan mor llawn â phosibl. Mae hyn yn cynnwys, wrth ystyried presenoldeb a chynrychiolaeth apelydd yn y gwrandawiad, mynediad o bell a'r ddyletswydd i ystyried unrhyw addasiadau rhesymol y gall fod eu hangen. Bydd y clerc yn gyfrifol am sicrhau bod unrhyw benderfyniadau a wneir mewn perthynas â cheisiadau am addasiadau rhesymol yn cael eu cofnodi fel rhan o'r cofnod o’r apêl a'u cadarnhau gyda'r apelydd yn ysgrifenedig cyn y gwrandawiad yr apêl.

Mae awdurdodau derbyn yn gyfarwydd iawn â deall a darparu ar gyfer anghenion teuluoedd yn eu hardal leol, gan gynnwys darparu Iaith Arwyddion Prydain, cyfieithwyr a phapurau’r apêl mewn ffurfiau amgen.

Mae'r Cod Apeliadau yn darparu y gallai'r apelydd fod yng nghwmni neu gael ei gynrychioli gan ffrind, cynghorydd, cyfieithydd neu arwyddwr a all siarad ar ran yr apelydd. Gellid defnyddio gwasanaeth eirioli annibynnol pe bai angen. Y Clerc i'r Panel Apeliadau sy'n gyfrifol am sicrhau cydymffurfiaeth â Deddf Cydraddoldeb 2010 a Dyletswydd Cydraddoldeb y Sector Cyhoeddus.

Sut bydd effaith y cynnig yn cael ei monitro a’i gwerthuso wrth iddo ddatblygu a phan ddaw i ben? 

Mae’r Cod Apelau yn destun adolygu parhaus. Byddwn yn parhau i drafod ag awdurdodau lleol ac awdurdodau derbyn ynghylch gweithredu’r Cod diwygiedig ac yn monitro unrhyw adborth a ddaw i law gan rieni a gofalwyr.

Disgrifiwch ac esboniwch effaith y cynnig ar blant a phobl ifanc

Rydym yn gwneud newidiadau i Reoliadau Addysg (Trefniadau Apelau Derbyn) (Cymru) 2005 a’r Cod Apelau Derbyn i Ysgolion i gynnwys opsiwn ar gyfer cynnal apelau derbyn o bell yn ogystal ag wyneb yn wyneb. Mae’r cynnig yn gwneud yn barhaol gydag addasiadau priodol drefniadau dros dro a roddwyd ar waith mewn ymateb i bandemig y coronafeirws. Mae arolwg o awdurdodau lleol sef yr awdurdodau derbyn ar gyfer y rhan fwyaf o ysgolion Cymru yn awgrymu bod y trefniadau hyn yn gweithio’n dda ac wedi arwain at arbedion o ran amser a chostau i awdurdodau derbyn, paneli apêl a rhieni fel ei gilydd. Mae’r newidiadau yn seiliedig hefyd ar ymgynghoriad cyhoeddus wyth wythnos. Roedd cefnogaeth gref dros ben i’r cynnig, a 98% o’r ymatebion yn cefnogi’r cynnig i gynnwys opsiwn ar gyfer cynnal apelau o bell.

Esboniwch sut mae’r cynnig yn debygol o effeithio ar hawliau plant

Mae gan rieni hawl i fynegi dewis o ran yr ysgol yr hoffent i’w plentyn ei mynychu, a phan fo lle ar gael, rhaid i’r awdurdod derbyn gynnig lle iddynt fel arfer. Mae gan rieni y gwrthodir lle ysgol i’w plentyn, neu bobl ifanc y gwrthodir lle iddynt mewn chweched dosbarth ysgol, hawl statudol i apelio i banel apêl annibynnol. Mae apelwyr, gan gynnwys pobl ifanc, y gwrthodir lle iddynt mewn chweched dosbarth ysgol, yn cadw’r hawl i wneud sylwadau llafar yn eu hapêl. Nid yw’r newidiadau yr ydym yn eu cynnig yn effeithio ar hyn. 

Mae’r broses apelau derbyn i ysgolion yn seiliedig ar gyfiawnder naturiol a thegwch gweithdrefnol. Pan fo awdurdod derbyn yn penderfynu cynnal apêl o bell, mae Rheoliadau Addysg (Trefniadau Apelau Derbyn) (Cymru) (Diwygio) newydd 2023 yn darparu mai dim ond os bydd apelwyr ac awdurdodau derbyn yn gallu cyflwyno eu hachos yn llawn, ac os bydd gan bob unigolyn fynediad at yr adnoddau electronig gofynnol y gall awdurdod derbyn benderfynu cynnal gwrandawiad apêl o bell neu'n rhannol o bell ac yn rhannol bersonol (hybrid).

Bydd clercod yn parhau i gyflawni rôl allweddol o ran gwrandawiadau apêl, wrth roi cyngor ar y gyfraith dderbyniadau yn ogystal â chadw cofnod cywir o’r trafodion a sicrhau bod y gwrandawiad apêl yn deg. Rhaid bod gan glercod ddealltwriaeth dda o’r gyfraith ar dderbyniadau a rhaid eu bod wedi cael hyfforddiant priodol sy’n cynnwys cyfraith cydraddoldeb. Mae hyn yr un mor gymwys i wrandawiadau apêl a gynhelir o bell neu wyneb yn wyneb.

Bydd y diwygiadau arfaethedig i’r Cod Apelau a Rheoliadau 2005 yn parhau i ddiogelu buddiannau rhieni, plant a phobl ifanc drwy sicrhau bod apelau derbyn i ysgolion yn cael eu gweinyddu yn y ffordd fwyaf teg a chyfartal posibl.

Disgrifiwch ac esboniwch effaith y cynnig ar bobl â nodweddion gwarchodedig fel y disgrifir yn Neddf Cydraddoldeb 2010

Bydd effaith y cynigion ar bobl â nodweddion gwarchodedig fel y disgrifir yn Neddf Cydraddoldeb 2010 yn niwtral. Rhaid i banelau apêl gydymffurfio â’r holl ddeddfwriaeth berthnasol, gan gynnwys Deddf Cydraddoldeb 2010. Rhaid i banelau apêl gydymffurfio â’u dyletswyddau o dan Ddeddf Cydraddoldeb 2010 wrth ystyried y trefniadau i apelydd fod yn bresennol (naill ai yn bersonol neu o bell) ac o ran cynrychiolaeth yn yr apêl.

Mae Deddf Cydraddoldeb 2010 yn cydgrynhoi’r gyfraith sy’n gwahardd gwahaniaethu, aflonyddu ac erlid, ac yn ehangu ar y rhestr o nodweddion gwarchodedig. Rhaid i bob ysgol roi sylw dyledus i’w rhwymedigaethau o dan y Ddeddf. Rhaid i’w polisïau a’u harferion, gan gynnwys trefniadau a phenderfyniadau ynghylch derbyn dysgwyr, fodloni gofynion y Ddeddf, a gallai peidio â gwneud hynny fod yn berthnasol i’r materion y bydd panel apêl yn penderfynu yn eu cylch.

Mae awdurdodau derbyn yn ddarostyngedig hefyd i Ddyletswydd Cydraddoldeb y Sector Cyhoeddus. Rhaid iddynt felly roi sylw dyledus i’r angen i ddileu gwahaniaethu, aflonyddu ac erlid, hyrwyddo cyfle cyfartal, a meithrin cysylltiadau da mewn perthynas ag anabledd, ailbennu rhywedd, beichiogrwydd a mamolaeth, hil, crefydd neu gred, rhyw, a chyfeiriadedd rhywiol.

Rhaid i banelau apêl gydymffurfio â’u dyletswyddau o dan Ddeddf Cydraddoldeb 2010 wrth ystyried y trefniadau i apelydd fod yn bresennol (naill ai yn bersonol neu o bell) ac o ran cynrychiolaeth yn yr apêl.

Mae Dyletswydd Cydraddoldeb y Sector Cyhoeddus yn ei gwneud yn ofynnol i awdurdodau cyhoeddus roi sylw dyledus i’r angen i ddileu gwahaniaethu, hyrwyddo cyfle cyfartal a meithrin cysylltiadau da rhwng gwahanol bobl wrth gyflawni eu gweithgareddau. Mae’n gosod dyletswydd gyfreithiol ar y rhai sy’n gwneud penderfyniadau wrth ystyried sut mae polisi yn effeithio ar unigolion sydd wedi’u gwarchod o dan Ddeddf Cydraddoldeb 2010.

Mae awdurdodau cyhoeddus yn cynnwys Llywodraeth Cymru, awdurdodau derbyn, awdurdodau lleol, a chyrff llywodraethu. Rhaid i banelau apêl gydymffurfio â’u dyletswyddau o dan Ddeddf Cydraddoldeb 2010 wrth gynnal apelau, p’un a ydynt yn rhai wyneb yn wyneb, drwy fynediad o bell, neu drwy gymysgedd o’r ddau. Mae hyn yn cynnwys ystyried unrhyw addasiadau rhesymol y gallai fod eu hangen ar apelydd er mwyn bod yn bresennol.

Yng Nghymru, mae rhai cyrff cyhoeddus hefyd yn ddarostyngedig i ddyletswyddau penodol o dan Reoliadau Deddf Cydraddoldeb 2010 (Dyletswyddau Statudol) (Cymru) 2011, a elwir hefyd yn ddyletswyddau cydraddoldeb penodol i Gymru. Nod y dyletswyddau hyn yw ei gwneud yn bosibl cyflawni Dyletswydd Cydraddoldeb y Sector Cyhoeddus mewn ffordd well, drwy ei gwneud yn ofynnol, er enghraifft, cyhoeddi amcanion cydraddoldeb ynghyd ag asesiadau o’r effaith ar gydraddoldeb, gofynion ymgysylltu, adroddiadau cynnydd, casglu data a mwy.

Pan fydd awdurdod derbyn yn dewis cynnal apelau o bell yn hytrach na wyneb yn wyneb, bydd angen iddo gymryd camau rhesymol i sicrhau bod pob unigolyn yn gallu ymgysylltu’n effeithiol yn y gwrandawiad ar bob adeg, ac ystyried materion hygyrchedd wrth benderfynu sut i gynnal apelau. Gallai hyn gynnwys ystyried p’un a oes gan yr apelydd fynediad at y feddalwedd/ cyfleusterau priodol i allu cymryd rhan yn llawn, darparu unrhyw gymorth angenrheidiol a gwneud addasiadau rhesymol.

Ydych chi’n credu y bydd y polisi hwn yn cael effaith gadarnhaol neu negyddol ar hawliau dynol pobl?