Mae’r clefyd gwaedlifol episöotig (EHD) yn glefyd feirysol hysbysadwy sy’n heintus ond nad yw’n gallu cael ei drosglwyddo rhwng pobl. Yn bennaf, mae’n effeithio ar geirw, gwartheg ac anifeiliaid cnoi cil eraill (gan gynnwys geifr, defaid a chamelidau).
Nid oes achos o glefyd gwaedlifol episŵtig wedi'i gofnodi erioed ym Mhrydain Fawr. Ond adroddwyd am achosion o EHD mewn gwartheg (Gov.UK) am y tro cyntaf yn ne Ewrop ym mis Tachwedd 2022. Ar hyn o bryd maent yn effeithio ar Ffrainc, Sbaen, Portiwgal a'r Eidal.
Nid yw EHD yn effeithio ar bobl na diogelwch bwyd. Fodd bynnag, gall achosi achosion mawr mewn anifeiliaid sy'n agored i niwed. Gall hyn gael effaith sylweddol ar fasnach.
Amheuaeth a chadarnhau
Mae clefyd gwaedlifol episŵtig yn glefyd anifeiliaid hysbysadwy (Gov.UK). Os ydych yn amau bod achos ohono, rhaid i chi roi gwybod amdano ar unwaith. Bydd methu â gwneud hyn yn drosedd.
Os oes gennych unrhyw amheuon bod achos o'r clefyd cysylltwch â'ch swyddfa Asiantaeth Iechyd Anifeiliaid a Phlanhigion leol ar 0300 303 8268 ar unwaith.
Bydd milfeddygon yr Asiantaeth yn archwilio'r achosion hyn.
Arwyddion clinigol
Mae arwyddion clinigol yn digwydd yn bennaf mewn gwartheg a cerfidau. Mewn gwartheg, mae'r rhain yn cynnwys:
- anorecsia, gwrthodiad
- cloffni, anhawster i gerdded
- caethni, wlserau ar wefusau/yn y geg, prolaps yn y geg (tafod yn hongian allan fel ci)
- conjunctiva, llygaid dyfrllyd, llygaid wedi chwyddo
- oedema periocwlaidd, hylif o’r trwyn
- caethni, petechiae, erydiadau, wlserau, scabiau ar y genau
- oedema a/neu caethni o fewn y rhannau coronaidd sy'n gysylltiedig â chloffni
- oedema Porfeydd, egwyd, gwaell y goes, esgair
- erydiadau, wlserau, scabiau, petechiae yn y pwrs
Gall anifeiliaid cnoi cil gwyllt fel ceirw hefyd:
- cael wyneb chwyddedig
- cael cochni yn eu llygaid a'u ceg
- cael gwaedu gormodol (mewn dolur rhydd ac wrin)
- fod wedi dadhydradu
Mae defaid, geifr a chamelod hefyd yn agored i haint EHDV, ond anaml y maent yn datblygu arwyddion clinigol amlwg o'r clefyd.
Trosglwyddo
Caiff EHDV ei drosglwyddo trwy fectorau arthropod, yn bennaf gwybed Culicoides sy’n brathu. Mae o leiaf wyth gwahanol seroteip firaol wedi'u cydnabod.
Mae haint gyda EHD fel arfer yn digwydd pan fydd gwybed yn cario'r clefyd, yn brathu anifeiliaid sy'n agored i niwed. Mae'r tywydd (yn enwedig tymheredd a chyfeiriad y gwynt) yn effeithio ar sut y gall y clefyd ledaenu. Gallai EHD hefyd ledaenu i'r DU os caiff anifeiliaid byw heintiedig eu mewnforio o wledydd lle mae EHD yn cylchredeg.
Ni wyddom beth yw’r posibilrwydd o drosglwyddo trwy gynhyrchion cenhedlol fel semen neu embryonau, neu drosglwyddo iatrogenig (ee nodwyddau halogedig) ond ni ellir ei eithrio.
Atal a rheoli
Nid oes brechlyn ar gael yn fasnachol i amddiffyn rhag EHD.
Gallwch helpu i atal y clefyd trwy gadw at fesurau bioddiogelwch da ar eich fferm.
Mae rheoli ac yn y pen draw ddileu EHDV yn heriol unwaith y mae ar led, oherwydd natur fector-gludedig y clefyd. Os cadarnheir EHD, bydd yr achos yn cael ei reoli yn unol â'r cynllun wrth gefn ar gyfer clefydau hysbysadwy egsotig (Gov.UK).
Mae angen diagnosis gwahaniaethol ar EHDV gan ddefnyddio profion serolegol neu PCR i wahaniaethu rhwng EHDV â Feirws y Tafod Glas (BTV).
Dylai ceidwaid sy'n ystyried mewnforio anifeiliaid agored i niwed o wledydd y mae EHD wedi effeithio arnynt ymgynghori â'u milfeddyg ar risgiau a statws iechyd anifeiliaid cyn penderfynu mewnforio.