Pecyn cymorth ar gyfer mewnoli yng Nghymru - 3. Mae’r potensial i fewnoli

Negeseuon allweddol

Dylid archwilio’n rheolaidd y potensial i fewnoli ac nid yn unig fel ymateb adweithiol i bryderon am gost neu ansawdd y ddarpariaeth bresennol, er enghraifft. Mae hyn yn golygu sefydlu dull systematig a rhagweithiol o ystyried goblygiadau dewisiadau mewn perthynas â modelau a’r ymdriniaeth o wasanaethau.

Mae hyn yn golygu cynnwys cyfleoedd i archwilio mewnoli: 

• fel rhan o gylch rheolaidd adolygu a chynllunio gwasanaethau
• fel rhan o fecanweithiau llywodraethu mewnol, megis prosesau adolygu neu graffu
• wrth ragweld diwedd cyfnod contract caffael a chyn ystyried adnewyddu contract

I gefnogi’r broses hon, mae’n bwysig cael dull cadarn a thryloyw o ymdrin â data, er mwyn gwneud gwerth contractau a gaiff eu hallanoli a graddfa’r gwaith a gaiff ei allanoli yn weladwy fesul maes gwasanaeth.

Gwybodaeth bellach

Ar lefel ymarferol, mae ymgorffori dull mwy systematig a rhagweithiol o ystyried  goblygiadau dewisiadau mewn perthynas â modelau a dulliau cyflenwi gwasanaethau yn gofyn am ystyried:

• Strategaeth a llywodraethu
• Prosesau cynllunio ac adolygu gwasanaethau
• Y cylch comisiynu a chaffael

Ar lefel strategol, mae hyn yn golygu cydnabod y cyfraniad y gall y dewis o fodel cyflenwi gwasanaethau ei wneud mewn perthynas â’r agenda gwaith teg a blaenoriaethau strategol eraill a, lle bo hynny’n briodol, gwneud hyn yn glir. Gallai fod angen newid pwyslais o ystyried y cyfrifoldeb am gynllunio gwasanaethau fel cwestiwn syml o ddewis gweithredol lle mai manylebau’r gwasanaeth, cost ac effeithlonrwydd yw’r ffactorau arweiniol i gydnabod ei berthnasedd ar lefel strategol a’i gyfraniad tuag at nodau a ffyrdd o weithio Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol.

Gall y pwyslais amrywio ar draws gwahanol fathau o sefydliad sector cyhoeddus, ond gallai gynnwys:

• Ystyried mewnoli yn nhermau ei gyfraniad posibl i flaenoriaethau a nodwyd yng Nghynlluniau Llesiant Bwrdd Gwasanaethau Cyhoeddus – er enghraifft, yr argyfwng hinsawdd a natur, yr agenda gwaith teg a datblygiad economaidd lleol
• Cydnabod cyfraniad gwaith da fel penderfynydd cymdeithasol o iechyd

Ceir amryw fannau cyswllt yn nhrefniadau llywodraethu a chylchau penderfynu sefydliadau sector cyhoeddus lle gellir ysgogi neu annog ystyried mewnoli. Yn nhermau cylchau gwleidyddol a chylchau llywodraethu gallai hyn gynnwys:

• Ymrwymiadau maniffesto gwleidyddion lleol – lle mae gwleidyddion etholedig wedi mynegi’n glir i’r etholwyr bod ystyried mewnoli yn flaenoriaeth wleidyddol.
• Cynlluniau Llesiant Bwrdd Gwasanaethau Cyhoeddus – mae’r broses o gytuno, adnewyddu a gweithredu Cynlluniau Llesiant yn cynnig cyfle am drafodaethau traws-bartneriaid ar sut y gallai ymdrin â mewnoli gyfrannu tuag at flaenoriaethau llesiant lleol.
• Cyfarfodydd llywodraethu – maent yn cynnig cyfle i aelodau pwyllgor neu aelodau bwrdd gwestiynu neu herio i ba raddau y mae mewnoli wedi cael ei ystyried. Gallai hyn gynnwys trafodaethau traws-bartneriaid yn y Bwrdd Gwasanaethau Cyhoeddus yn ogystal â thrwy strwythurau llywodraethu sefydliadau unigol (e.e., cabinet, trosolwg a chraffu, pwyllgorau, neu gyfarfodydd bwrdd)

Yn weithredol, bydd cyfleoedd i ystyried mewnoli yn codi fel rhan o’r broses adolygu gwasanaethau flynyddol a’r cylch comisiynu a chaffael, a gellir ymgorffori hyn yn y broses gynllunio gwasanaethau a’r broses barhaus o reoli ac adolygu contractau.

Rhestr wirio

• Mae’r rhai sy’n llunio polisi ac yn gwneud penderfyniadau yn fy sefydliad yn ymwybodol o’r ymrwymiad i archwilio mewnoli ac o sut y mae hyn yn gysylltiedig ag ymrwymiadau eraill yn y Rhaglen Lywodraethu.
• Mae yna ymwybyddiaeth, ar lefel strategol, o’r cyfraniad posibl y gall mewnoli ei wneud tuag at 7 Nod Llesiant a 5 Ffordd o Weithio Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol.
• Mae mecanweithiau wedi’u sefydlu, ar lefel sefydliadol ac ar lefel Bwrdd Gwasanaethau Cyhoeddus, i ystyried yn rheolaidd yr achos strategol dros archwilio mewnoli (buddion sy’n seiliedig ar le a manteision sefydliadol).

O’i gymharu â’r sefyllfa yn Lloegr, nid yw cyrff cyhoeddus Cymru yn hanesyddol wedi croesawu allanoli i’r un radd â’u cyfoedion yn Lloegr. Felly mae Cymru’n dechrau gyda gwaelodlin â llai o wasanaethau wedi’u hallanoli y gellir eu dychwelyd o bosib i sector cyhoeddus cryfach yng Nghymru. Mae hyn yn rhannol yn adlewyrchiad o’r ffaith bod Cymru, er gwaethaf y newidiadau ledled y DU ers y 1980au a welodd rôl gynyddol i’r farchnad a mwy o hollti gwasanaethau cyhoeddus, wedi cadw ffocws cryfach ar werth cyhoeddus a phwysigrwydd yr ethos gwasanaeth cyhoeddus.

Oherwydd natur dameidiog adrodd a dosbarthiad mae’n anodd cyflwyno meintoliad cywir o raddfa allanoli fesul maes gwasanaeth. Mae’r adroddiadau a gyhoeddwyd (Government outsourcing. Institute for Government, 2020) ar ddata ledled y DU yn awgrymu bod ychydig dros chwarter o’r arian sy’n cael ei wario ar ofal cymdeithasol oedolion yn mynd i ddarparwyr mewnol, gyda ffigwr sy’n sylweddol uwch ar gyfer gofal cymdeithasol plant.

Gwariwyd 42% o gyllidebau casglu gwastraff ledled y DU gyda darparwyr allanol yn 2018/19.

Nododd adroddiad 2013 y Swyddfa Archwilio Genedlaethol (The role of major contractors in the delivery of public services. National Audit Office, 2013) fod pedwar contractwr mawr (Atos, Capita, G4S a Serco) yn cyfrif am gyfran sylweddol o allanoli yn y DU ar draws yr holl wasanaethau cyhoeddus. Mae archwilio data gwariant Atamis ar gyfer sector cyhoeddus Cymru yn datgelu y bu gwariant o £43m gyda’r cwmnïau hyn yng Nghymru yn 2018/19 a £30m yn 2019/21 (noder fod y dadansoddiad hwn yn seiliedig ar baru enwau’r cyflenwyr, ac nid yw’n ddadansoddiad cyflawn o berchnogaeth fuddiol ar draws yr holl gyflenwyr).

Yn seiliedig ar ein hymgysylltiad â rhanddeiliaid, ar hyn o bryd y gwasanaethau sydd wedi’u hallanoli sydd â’r potensial mwyaf i gael eu mewnoli yw:

• Rheoli cyfleusterau
• Arlwyo
• TGCh
• Hamdden
• Gofal Cymdeithasol

Cydnabyddir bod materion a gwahaniaethau main penodol yn bodoli y bydd angen  eu hystyried fesul achos.

Mewn perthynas ag arlwyo, er enghraifft, rhwystr allweddol i fewnoli yw’r pryder ynghylch gallu mewnol sefydliadau unigol sector cyhoeddus i lywio’r cyfundrefnau rheoleiddio a gofynion archwilio cymhleth sy’n berthnasol i baratoi bwyd ac i’r gwasanaeth bwyd. Fodd bynnag, mae’r gallu hwn yn debygol o fodoli, yn enwedig o fewn awdurdodau lleol, sy’n awgrymu y gallai dull partneriaeth fwy creadigol ar draws partneriaid Bwrdd Gwasanaethau Cyhoeddus ddatgloi cyfleoedd i fewnoli.

Mae arlwyo hefyd yn enghraifft dda o le mae rhai penderfyniadau i allanoli yn cael eu gwneud oherwydd bod y ddarpariaeth sydd wedi’i allanoli yn cynnig cyfle gwerthfawr a pharhaus i greu incwm. Er enghraifft, gall cyfleusterau caffi masnachfraint ar ystadau cyhoeddus gynnig ffrydiau refeniw parhaus heb y risgiau sy’n gysylltiedig â darpariaeth sydd wedi’i mewnoli. Mae hyn yn awgrymu’r angen i ystyried sut y gall y cyfundrefnau cyllido ar gyfer gwahanol rannau o sector cyhoeddus Cymru daro cydbwysedd a chymell gweithgarwch sy’n cyflwyno budd cymdeithasol ehangach ond sydd ar draul mantolenni cyrff unigol lle mae achos cymhelliol dros wneud hynny.

Mae darpariaeth gofal cymdeithasol yn gofyn am ystyriaeth fwy cynnil. Mae yna achos cymhelliol dros gael gwared ar elw o ddarpariaeth gofal cymdeithasol ac mae ymrwymiad eisoes yn bodoli yn y Rhaglen Lywodraethu i wneud hyn mewn perthynas â gwasanaethau i blant sy’n derbyn gofal. Mae yna achos cymhelliol i leihau presenoldeb darparwyr echdynnol ym marchnadoedd gofal lleol. Fodd bynnag, gall mewnoli ar raddfa fawr danseilio cyfraniad gwerthfawr y trydydd sector a darpariaeth sydd dan berchnogaeth ddemocrataidd, sy’n cynnig cyrhaeddiad a chilyddiaeth ehangach mewn cymunedau ac sy’n tanategu dull yr economi sylfaenol. Yn adroddiad CLES 2020 (A progressive approach to adult social care. CLES, 2020) rydym yn awgrymu y byddai dull blaengar o ymdrin â gofal cymdeithasol oedolion yn cynrychioli cyfuniad o ddarpariaeth sy’n cwmpasu:

• Cyflenwi yn fewnol – lle mae’r gwasanaeth yn cael ei gyflenwi gan y wladwriaeth leol.
• Menter drefol – sefydliadau rheoli hyd braich a chwmnïau dan berchnogaeth gydfuddiannol.
• Perchnogaeth gan y gweithwyr – cwmnïau cydweithredol.
• Perchnogaeth gan y gymuned – busnes cymunedol, menter gymdeithasol a Chwmnïau Buddiannau Cymunedol.
• Perchnogaeth breifat leol sy’n cefnogi sylfaen driphlyg – sef ystyried y gymuned ehangach, yr amgylchedd a’r gweithwyr ochr yn ochr â cheisio gwneud elw.