Data am y Gymraeg o'r Arolwg Blynyddol o'r Boblogaeth: 2020

Y Cyfrifiad o’r Boblogaeth yw’r ffynhonnell allweddol sy’n cael ei defnyddio i fesur nifer y siaradwyr Cymraeg yng Nghymru. Ond gan fod yr Arolwg Blynyddol o’r Boblogaeth yn darparu canlyniadau bob chwarter, mae’n ddefnyddiol er mwyn edrych ar dueddiadau’r Gymraeg rhwng cyfrifiadau.

Image

Dylid trin niferoedd ac unrhyw wahaniaethau yn y niferoedd â gofal. Mae'r Swyddfa Ystadegau Gwladol (SYG) yn bwriadu addasu amcangyfrifon o'r Arolwg Blynyddol o’r Boblogaeth, lle bo hynny'n briodol, yn sgil y tueddiadau demograffig sy'n dod i'r amlwg ers pandemig COVID-19. Gweler 'Newidiadau i'r arolwg' isod i gael mwy o wybodaeth.

Prif bwyntiau

Ar gyfer y flwyddyn yn dod i ben ar 31 Rhagfyr 2020, yn ôl yr Arolwg Blynyddol roedd 29.1% o bobl tair oed a throsodd yn gallu siarad Cymraeg. Mae’r ffigur hwn yn cyfateb i 883,600 o bobl.

Mae hyn 0.7 pwynt canran yn uwch na'r flwyddyn flaenorol (y flwyddyn yn dod i ben 31 Rhagfyr 2020).

Mae’r siart yn dangos sut mae’r ffigurau hyn wedi bod yn cynyddu’n raddol bob blwyddyn ers Mawrth 2010 (25.2%, 731,000), wedi iddynt fod yn gostwng yn raddol o 2001 i 2007. Gostyngodd nifer y bobl sy'n adrodd eu bod yn gallu siarad Cymraeg rhwng mis Rhagfyr 2018 a mis Mawrth 2020, cyn cynyddu eto yn y tri chwarter fwyaf diweddar. Fodd bynnag, dylid trin y cynnydd hwn â gofal oherwydd newid yn sut gafodd yr arolwg ei gynnal o ganol mis Mawrth 2020 ymlaen oherwydd pandemig y coronafeirws. Gweler 'Newidiadau i'r arolwg' isod.

Yng Ngwynedd (77%) ac Ynys Môn (67%) y mae’r canrannau uchaf o siaradwyr Cymraeg.

Yn Sir Fynwy (16%), Blaenau Gwent (17%) a Phen-y-bont ar Ogwr (17%)y mae’r canrannau isaf.

Yn Sir Gâr (92,900) a Gwynedd (91,400) y mae’r niferoedd uchaf o siaradwyr Cymraeg. Ym Mlaenau Gwent (11,600) a Merthyr Tudful (12,600) a y mae’r niferoedd isaf (noder yr angen i drin amcangyfrifon o niferoedd â gofal)

Adroddodd 16.3% (496,300) o bobl tair oed a throsodd eu bod yn siarad Cymraeg yn ddyddiol, 5.0% (150,300) yn wythnosol a 6.2% (189,400) yn llai aml. Dywedodd 1.6% (47,500) eu bod byth yn siarad Cymraeg er eu bod yn gallu ei siarad. Nid oedd 70.9% yn gallu siarad Cymraeg.

Dywedodd 33.4% (1,014,600) y gallent ddeall Cymraeg llafar, gallai 26.0% (790,600) ddarllen yn Gymraeg a 23.8% (721,300) ysgrifennu’n Gymraeg.

Nodyn

Mae canlyniadau’r Cyfrifiad ar gyfer 2001 a 2011 wedi’u plotio ar y siart uchod hefyd, er mwyn dangos y gwahaniaethau rhwng y Cyfrifiad a’r Arolwg Blynyddol yn yr un cyfnod. Mae nifer o resymau posibl pam y byddai canlyniadau’r Cyfrifiad yn is na rhai’r arolwg. Er enghraifft, mae’r cyfrifiad yn holiadur statudol sy’n cael ei gwblhau gan yr unigolion eu hunain, ond arolwg gwirfoddol yw’r Arolwg Blynyddol sy’n cael ei gynnal ar ffurf cyfweliadau wyneb yn wyneb a thros y ffôn.

Ni ddylai canlyniadau’r Arolwg Blynyddol gael eu cymharu â chanlyniadau’r cyfrifiad na’u defnyddio i fesur cynnydd tuag at darged Llywodraeth Cymru o filiwn o siaradwyr Cymraeg erbyn 2050. Mae strategaeth y Gymraeg, Cymraeg 2050, yn nodi’n glir bod y targed hwn wedi’i seilio ar ddata’r cyfrifiad ac y bydd y cynnydd tuag at y targed yn cael ei fonitro drwy ddefnyddio data cyfrifiadau’r dyfodol.

Roedd blog a gyhoeddwyd gan y Prif Ystadegydd yn 2019 yn trafod yn gryno sut i ddehongli’r data am y Gymraeg o’r Arolwg Blynyddol. Mae rhagor o wybodaeth am y gwahaniaethau rhwng y cyfrifiad â’r Arolwg Blynyddol ar gael mewn bwletin sy’n rhoi canlyniadau manylach ar gyfer y Gymraeg yn yr Arolwg Blynyddol o 2001 i 2018. 

Mae’r Arolwg Blynyddol yn cael ei gynnal gan y Swyddfa Ystadegau Gwladol. Gellir cael manylion am sut mae’r arolwg yn cael ei gynnal ar wefan y Swyddfa Ystadegau Gwladol.

Newidiadau i’r arolwg

Yn dilyn cyngor y llywodraeth ynghylch pandemig y coronafeirws (COVID-19), cafodd Arolwg Blynyddol o'r Boblogaeth, yn ogystal â phob astudiaeth wyneb-yn-wyneb arall sy’n cael eu cynnal gan y Swyddfa Ystadegau Gwladol am bobl, teuluoedd ac aelwydydd, ei atal.

O ganol mis Mawrth 2020, cynhaliwyd yr Arolwg Blynyddol dros y ffôn yn unig. Gall newid yn y ffordd y gweinyddir yr arolwg effeithio ar ganlyniadau'r arolwg. Mae'r canlyniadau hyn yn cwmpasu'r cyfnod rhwng mis Ionawr 2020 a mis Rhagfyr 2020. Hyd at ganol mis Mawrth 2020, cynhaliwyd tua hanner y cyfweliadau wyneb-yn-wyneb a hanner dros y ffôn.

Trwy gymharu'r rhai a gwblhaodd yr arolwg dros y ffôn yn erbyn y rhai a gwblhaodd yr arolwg wyneb-yn-wyneb yn y cyfnod cyn mis Mawrth 2020, roedd yn ymddangos bod ymatebwyr yn fwy tebygol o ddweud y gallent siarad Cymraeg wrth ateb yr arolwg dros y ffôn. Mae'r Swyddfa Ystadegau Gwladol wedi canfod bod y newid hwn wedi arwain at gyfran uwch o berchen-feddianwyr yn cymryd rhan yn yr arolwg a chyfran is o rentwyr yn cymryd rhan yn yr arolwg na chyn y pandemig. O ganlyniad i hyn maent wedi diwygio sut maent yn pwysoli'r data ac wedi ail-bwysoli eu hamcangyfrifon ar gyfer mis Ionawr i fis Mehefin 2020 (h.y. chwarter 1 a 2 2020) i addasu’r amcangyfrifon yn sgil y newid hwn.

Mae'r Swyddfa Ystadegau Gwladol yn parhau i fonitro effaith y newid i’r dull o gynnal yr arolwg ar yr amcangyfrifon ac yn bwriadu gwneud diwygiadau pellach i amcangyfrifon 2020. Un rheswm dros ddiwygio’r amcangyfrifon ymhellach yw bod ymatebion i’r arolwg yn cael eu pwysoli i amcanestyniadau cenedlaethol o’r boblogaeth. Mae’r amcanestyniadau cyfredol yn seiliedig ar dueddiadau demograffig sy'n dyddio cyn pandemig COVID-19.

Mae’r Swyddfa Ystadegau Gwladol wrthi’n dadansoddi cyfansymiau’r boblogaeth a ddefnyddir i bwysoli’r ymatebion ac yn bwriadu eu haddasu lle bo hynny'n briodol. Mae’r canrannau a gyhoeddwyd o’r Arolwg Blynyddol yn parhau i fod yn ddibynadwy. Fodd bynnag, dylid trin niferoedd ac unrhyw wahaniaethau yn y niferoedd â gofal. Mae hwn yn debygol o effeithio ar amcangyfrifon ar gyfer gwlad enedigol, cenedligrwydd, ethnigrwydd ac anabledd.

Ar hyn o bryd, nid yw’n bosibl dweud os yw’r cynnydd bychan yng ngallu yn y Gymraeg rhwng mis Ebrill a mis Rhagfyr 2020 o ganlyniad i'r newid yn ffordd y mae’r arolwg yn cael ei gynnal neu newidiadau gwirioneddol yng ngallu'r boblogaeth yn y Gymraeg. Dylid dehongli’r canlyniadau felly â gofal.