Jeremy Miles AS, y Cwnsler Cyffredinol a'r Gweinidog Pontio Ewropeaidd
Cyhoeddwyd y cynnwys hwn dan weinyddiaeth Llywodraeth Cymru 2016 i 2021
Ar 11 Tachwedd 2020 cyhoeddais Gynllun Gweithredu Diwedd Cyfnod Pontio’r UE Llywodraeth Cymru. Roedd ein cynllun yn nodi blaenoriaethau strategol Llywodraeth Cymru wrth baratoi ar gyfer diwedd y cyfnod pontio a chamau gweithredu Llywodraeth Cymru, yn annibynnol ac ar y cyd â Llywodraeth y DU a phartneriaid yng Nghymru, i sicrhau bod y sector cyhoeddus, y sector preifat a'r trydydd sector, unigolion a chymunedau mor barod â phosibl ar gyfer newid anochel. Fel Llywodraeth gyfrifol, gwnaethom gynllunio ar gyfer y sefyllfa waethaf – canlyniad heb gytundeb. Wrth gyhoeddi'r Cynllun Gweithredu, ymrwymais hefyd i adolygu ein blaenoriaethau pe byddai’r DU a'r UE yn dod i gytundeb.
Ar 24 Rhagfyr 2020, saith diwrnod cyn diwedd y cyfnod pontio, daeth y trafodaethau i ben, daeth yr UE a'r DU i gytundeb, ac yna cafodd Cytundeb Masnach a Chydweithredu'r DU/UE ei gyhoeddi. Roedd y Datganiad Ysgrifenedig gan y Prif Weinidog ar 24 Rhagfyr 2020 yn nodi ymateb uniongyrchol Llywodraeth Cymru i'r cytundeb. Er ein bod yn croesawu'r ffaith bod y DU wedi osgoi canlyniad anhrefnus heb gytundeb, mae'r cytundeb yn un gwan iawn gyda rhwystrau newydd sylweddol i fasnachu a lefelau sylweddol is o gydweithrediad â'r UE ar draws nifer o feysydd pwysig, gan gynnwys diogelwch.
Yn dilyn ei gyhoeddi, mae Llywodraeth Cymru wedi craffu ar gynnwys y Cytundeb er mwyn deall yn well yr effaith ar ddinasyddion Cymru a bydd yn cyhoeddi canlyniad y dadansoddiad cyffredinol hwnnw cyn bo hir.
Ein blaenoriaeth oedd canolbwyntio ar gefnogi dinasyddion Cymru ac economi Cymru yn yr ymdrech i ymateb i'r newid a'r heriau anochel yn sgil y Cytundeb Masnach a Chydweithredu, a bydd hyn yn parhau. Rydym wedi defnyddio'r camau a nodwyd yng nghynllun gweithredu Diwedd y Cyfnod Pontio yn ôl yr angen, gan barhau i weithio'n agos gyda phartneriaid i wneud hynny. Hoffwn ddiolch i'n holl bartneriaid am eu hymdrechion a'r ysbryd partneriaeth sydd wedi bod mor bwysig wrth inni baratoi ar gyfer diwedd y cyfnod pontio, a gweithio i addasu iddo.
Rhan bwysig o hyn oedd diweddaru ein gwefan Paratoi Cymru yn gyflym. Mae’r wefan yn rhoi cyngor i fusnesau, rhanddeiliaid eraill a'r cyhoedd, ac yn eu cyfeirio at ffynonellau gwybodaeth pellach. Rydym yn annog unrhyw un sydd â chwestiynau am effaith diwedd y cyfnod pontio a’r Cytundeb Masnach a Chydweithredu i ddefnyddio’r adnodd hwn. Rydym hefyd wedi sicrhau bod digon o allu o fewn ein gwasanaethau cynghori i ymateb i geisiadau am gyngor.
Rydym wedi bod yn rhoi sylw manwl i’r effeithiau a rhyngweithiadau cyfansawdd posibl rhwng diwedd y cyfnod pontio, goblygiadau COVID-19, a risgiau eraill fel digwyddiadau tywydd garw a ffliw adar. Mae ein trefniadau argyfyngau sifil posibl wedi bod ar waith yn llawn dros y cyfnod hwn, ac wedi cefnogi cydgysylltu a chyfathrebu gweithgarwch yn effeithiol.
Fy asesiad cychwynnol yw bod y blaenoriaethau strategol a nodwyd yn ein Cynllun Gweithredu yn parhau i fod yn berthnasol ac nid yw'r Cytundeb Masnach a Chydweithredu wedi newid llawer o ran y camau gweithredu allweddol a nodwyd gennym. Byddwn yn parhau i ganolbwyntio ar y camau gweithredu o fewn y pum blaenoriaeth strategol:
Cyflenwi nwyddau critigol – gan gynnwys cyflenwi bwyd, meddyginiaeth a chyflenwadau meddygol ac eitemau hanfodol eraill.
Roedd cytundeb yn bwysig er mwyn sicrhau llif parhaus o nwyddau rhwng y DU a'r UE ar ôl diwedd y cyfnod pontio. Fodd bynnag, rydym wedi gweld rhywfaint o darfu ar y ffiniau o hyd wrth i fusnesau a gweithredwyr addasu i broses newydd sy'n gysylltiedig â symud nwyddau. At hynny, roedd nifer y symudiadau cludo nwyddau ar draws y dŵr a, hyd yn oed yn fwy amlwg, ar lwybr Cymru-Iwerddon yn llawer is na’r lefel arferol ar gyfer yr adeg hon o'r flwyddyn.
Er bod risg o hyd i gyflenwi nwyddau, bydd Llywodraeth Cymru yn parhau i flaenoriaethu camau sy'n ceisio sicrhau cyflenwad parhaus o nwyddau hanfodol a bydd yn parhau â’r mesurau lliniaru a nodwyd yn y Cynllun Gweithredu.
Parodrwydd a chymorth busnes – darparu canllawiau manwl i fusnesau a diwydiant, cyngor masnachu trawsffiniol a llif rhydd data, a chymorth i sectorau penodol, gan dybio bod arian ychwanegol yn cael ei ddarparu gan Drysorlys EM.
Mae'r rhan fwyaf o'r camau gweithredu yn y thema hon yn parhau i fod yn berthnasol iawn oherwydd, hyd yn oed gyda chytundeb, mae newidiadau sylweddol iawn y mae angen i fusnesau addasu iddynt, nawr a thros y misoedd nesaf. Roedd llawer o fusnesau'n aros am gytundeb i ddeall y goblygiadau a'r mesurau gofynnol o ganlyniad. Byddwn yn parhau i weithio gyda busnesau i ddarparu gwybodaeth a chymorth gan gynnwys drwy ein hadnoddau ar-lein fel Porth Pontio'r UE. Yn ogystal â hyn, rydym wedi bod yn cynnal seminarau parodrwydd i fasnachwyr gyda Chyllid a Thollau Ei Mawrhydi a Llywodraeth Iwerddon i gefnogi busnesau i reoli eu masnach barhaus ag Iwerddon.
Nid oes angen rhai o'r ymyriadau sector-benodol yr oeddem wedi paratoi ar eu cyfer i'r un graddau, o ystyried y cytundeb sydd ar waith. Nid oes bellach angen cymorth ar gyfer y sector cig coch i’r un graddau ag y byddai angen mewn sefyllfa heb gytundeb gan fod y cytundeb o leiaf yn darparu ar gyfer dim tariffau. Fodd bynnag, gwyddom fod y cytundeb wedi cyflwyno rhwystrau sylweddol nad ydynt yn dariffau ac mae gwaith yn parhau i ddadansoddi goblygiadau llawn y cytundeb ar bob sector o'r economi.
Yn barod, mae allforwyr bwyd môr o Gymru yn cael problemau wrth allforio cynnyrch i'r UE ac mae rhai o'r anawsterau hyn wedi arwain at ohirio llwythi o gynnyrch ffres a chynnyrch byw, neu eu gadael yn sownd. Mae'r rhain yn gynnyrch darfodus iawn a gall unrhyw oedi sylweddol effeithio'n ddifrifol ar eu gwerth. Rydym wedi bod yn cysylltu ag allforwyr ac yn cyflwyno'r achos i Lywodraeth y DU dros iawndal i'r sector allforio a'r gadwyn gyflenwi gyfan. Yn ddiweddar, cyhoeddodd Llywodraeth y DU gronfa iawndal o £23m ar gyfer cymorth bwyd môr heb unrhyw fanylion gwirioneddol am y cynllun na'r meini prawf cymhwysedd, ac nid yw wedi'i gyd-gynllunio gyda’r llywodraethau datganoledig. Byddwn yn parhau i weithio gyda Llywodraeth y DU ar fanylion y gefnogaeth a’i effaith ar ddiwydiant bwyd môr Cymru.
O ran llif data, cytunwyd i sefydlu 'dull pontio' tra bod yr UE yn ystyried digonolrwydd data. Mae hyn yn dileu'r bygythiad uniongyrchol i lif data rhwng y DU a'r UE, ond mae risgiau'n parhau y mae angen i bob sector o'r economi liniaru yn eu herbyn ac rydym yn parhau i gyfathrebu canllawiau arfer gorau ar y mater hwn.
Gwasanaethau cyhoeddus a chymunedau – gan gynnwys dinasyddion yr UE, gwydnwch data gwasanaethau cyhoeddus, cyngor ar bopeth a thrafnidiaeth a theithio
Mae'r camau gweithredu yn y maes hwn yn aros yn weddol ddigyfnewid o ganlyniad i'r cytundeb. Bydd Llywodraeth Cymru yn parhau i gefnogi gwasanaethau sy'n rhoi cyngor i bob dinesydd gan gynnwys ar Statws Preswylydd Sefydlog yr UE, gan gydnabod mai cyfrifoldeb Llywodraeth y DU yw cynllunio a gweithredu'r cynllun statws sefydlog.
Mae'r cytundeb hefyd wedi darparu rhai mesurau diogelu pwysig ar gyfer y sector trafnidiaeth, gan gynnwys awyrennau a chludo nwyddau, ond efallai y bydd rhai effeithiau difrifol o hyd. Mae hyn yn fwyaf tebygol ar gyfer marchnadoedd arbenigol, o ganlyniad i'r rheolau newydd ar fasnach, yn ogystal â phroblemau’r gofynion fisa newydd ar gyfer rhai gweithwyr proffesiynol e.e. cerddorion.
Gweithgareddau gweithredol – gan gynnwys porthladdoedd a rheoli traffig, ynni a newid yn yr hinsawdd, dyfodol rhaglenni'r UE.
Gan fod y camau hyn yn canolbwyntio ar y gweithgareddau gweithredol newydd y mae angen i Lywodraeth Cymru ymgymryd â hwy o ganlyniad i ymadael â’r UE, mae'r rhain yn aros yn ddigyfnewid ac yn parhau i fod yn flaenoriaeth uchel. Mae’r meysydd sy'n peri pryder parhaus yn cynnwys gweithredu gofynion ffiniau newydd a'n gweithredoedd mewn ymateb i benderfyniad anffodus iawn Llywodraeth y DU i beidio â chymryd rhan yng nghynllun addysgol yr UE, Erasmus+.
Rydym wedi bod yn gweithredu ein cynllun rheoli traffig wrth gefn yn y Gogledd, ac yn gweithio gyda Chyngor Sir Penfro i sicrhau bod lle ar gyfer traffig sy’n cyrraedd Doc Penfro ac Abergwaun heb y ddogfennaeth briodol. Mae'r rhain wedi bod yn effeithiol o ran rheoli'r traffig heb ddogfennaeth briodol a welwyd hyd yma a byddwn yn parhau i adolygu'r sefyllfa draffig yn ein porthladdoedd dros yr wythnosau nesaf.
Er bod lefel y traffig heb y ddogfennaeth briodol wedi bod yn gostwng yn ystod y mis, rydym yn dal i weld lefelau isel o draffig drwy borthladdoedd Cymru. Rydym wedi bod yn cynnal trafodaethau gyda Llywodraethau'r DU ac Iwerddon, yn ogystal â'r gweithredwyr porthladdoedd a fferi, awdurdodau lleol, masnachwyr a chludwyr, i archwilio pa opsiynau sydd ar gael i helpu busnesau i lywio a dod yn hyderus gyda phrosesau newydd ar y ffin, a ddylai yn ei dro helpu i ddenu traffig yn ôl i lwybrau cyflymach drwy borthladdoedd Cymru.
Mae Gweinidog yr Economi, Trafnidiaeth a Gogledd Cymru wedi ysgrifennu at Lywodraeth y DU yr wythnos hon i ofyn sut y maent yn bwriadu gwrthdroi'r gostyngiad cyson hwn mewn traffig ym mhorthladdoedd Cymru. Nid problemau cychwynnol yn unig yw'r rhain. O ganlyniad i ddewisiadau polisi Llywodraeth y DU ar fasnachu â'r UE, mae busnesau'n talu mwy ac yn cymryd mwy o amser i ddanfon nwyddau o amgylch y DU yn hytrach na chymryd y llwybrau cyflymach a mwy effeithlon drwy borthladdoedd Cymru. Mae canlyniadau hyn ar gymunedau ein porthladdoedd yn ddifrifol. Cyfrifoldeb Llywodraeth y DU yw'r systemau dan sylw ac rydym angen gweld cefnogaeth a hyfforddiant manwl i sicrhau bod busnesau a chludwyr yn hyderus wrth ddefnyddio prosesau newydd ar y ffin ac i sicrhau bod masnach yn llifo'n ôl drwy'r llwybrau cyflymaf i'r farchnad.
Mae trafodaethau gyda diwydiannau’n awgrymu bod cryn dipyn o draffig heb y ddogfennaeth briodol hefyd yn dewis aros mewn warysau neu ddepos yn hytrach na mynd i borthladdoedd. Mae angen inni sicrhau y gall y fasnach honno symud eto, ond byddwn yn parhau i asesu a rheoli'r risgiau canlyniadol ar draffig os yw'n gwneud hynny heb fod yn gwbl barod ac yn cael ei wrthod yn y porthladd.
Yn ogystal, rydym hefyd yn clywed bod y prosesau newydd yn atal traffig rhwng Cymru a Gogledd Iwerddon, a'i fod naill ai'n ailgyfeirio drwy borthladdoedd Lloegr neu'r Alban neu ddim yn teithio o gwbl. Mae hyn yn cynrychioli pryder mawr nad yw'r prosesau tramwy y mae Llywodraeth y DU wedi'u rhoi ar waith yn ddigonol i atal tarfu ar draffig rhwng Gogledd Iwerddon a Chymru.
Rydym wedi codi'r pryderon hyn ar frys gyda Llywodraeth y DU, a byddwn yn pwyso arni i sicrhau y bydd pob cam posibl yn cael eu cymryd i hwyluso traffig sy'n teithio rhwng Cymru a Gogledd Iwerddon ac i sicrhau nad yw busnesau'n cael eu gorfodi i ddewis rhwng gofynion tramwy beichus, cymryd llwybrau hirach ac felly mwy costus drwy Loegr neu'r Alban, neu beidio â theithio'n gyfan gwbl.
Mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i wneud popeth o fewn ein gallu i gyflawni hyn, ond Llywodraeth y DU sy'n gyfrifol am y rhan fwyaf o'r systemau o dan sylw. Mae angen cefnogaeth a hyfforddiant manwl i sicrhau bod busnesau a chludwyr yn hyderus wrth ddefnyddio prosesau newydd ar y ffin a chadw nwyddau'n symud mor effeithlon ac effeithiol â phosibl.
Adnoddau a chyfrifoldebau Llywodraeth Cymru – gan gynnwys negodiadau gyda Thrysorlys EM ar gyllid, Cronfa Ffyniant a Rennir y DU a goblygiadau ar Ddeddfwriaeth a Swyddogaethau Newydd.
Mae'r camau gweithredu o dan y thema hon i gyd yn parhau i fod yn berthnasol. Mae goblygiadau niweidiol Adolygiad o Wariant y DU a phenderfyniadau Llywodraeth y DU ynghylch y Gronfa Ffyniant a Rennir yn hysbys iawn, a bydd Llywodraeth Cymru yn parhau i bwyso ar Lywodraeth y DU i sicrhau canlyniad teg i ddinasyddion Cymru.
Ar ôl ymadael â’r UE mae Llywodraeth Cymru wedi cael nifer o swyddogaethau ychwanegol a gyflawnwyd yn flaenorol gan Gomisiwn yr UE. Gyda'r swyddogaethau ychwanegol hyn daw gofynion adnoddau ychwanegol na all Llywodraeth Cymru eu bodloni gyda'r lefel wael o gymorth ariannol y mae Llywodraeth y DU wedi'i chyhoeddi. Yr wyf wedi mynegi fy mhryderon i Lywodraeth y DU.
Yn ogystal â hyn, mae rhaglen ddeddfwriaethol sylweddol wedi'i sefydlu i weithredu ein hymadawiad â'r UE. Cafodd Offerynnau Statudol Ymadael â’r UE y nodwyd eu bod yn ofynnol erbyn diwedd y cyfnod pontio eu cyflawni ar amser, i wneud cywiriadau pellach i gyfraith yr UE a gedwir er mwyn sicrhau llyfr statud gweithredol ac i weithredu'r Cytundeb Ymadael a chytundebau cysylltiedig. Rhoddodd Gweinidogion Cymru gymeradwyaeth ar gyfer dros 50 o Offerynnau Statudol y DU a gwnaed 20 o Offerynnau Statudol Cymru yn ystod y cyfnod pontio ac rydym yn parhau i weithio ar Offerynnau Statudol Ymadael â’r UE nad ydynt yn gyfyngedig o ran amser ac unrhyw Offerynnau Statudol pellach sydd i'w gwneud o dan Ddeddf Perthynas y Dyfodol.
Rydym i gyd yng nghamau cynnar y broses o ddeall, a phrofi goblygiadau a heriau ein hymadawiad â'r UE, ond bydd Llywodraeth Cymru’n parhau i weithio gyda'n partneriaid a'n rhanddeiliaid, gan ymgysylltu â busnesau, cymunedau a phobl Cymru i ganfod goblygiadau ymarferol y Cytundeb Masnach a Chydweithredu ac adolygu'r cymorth y gallwn ei ddarparu.