Canllawiau technegol ar drafodiadau trawsffiniol a chroes-deitl

Er mwyn ein helpu i wella'r canllawiau hyn rhowch adborth i ni (mae’n cymryd 30 eiliad).

Mae trafodiadau ‘trawsffiniol’ yn cynnwys y canlynol:- 

Trafodiadau ‘ar gyfer mwy nag un eiddo’

- sef prynu mwy nag un buddiant mewn eiddo sy'n dod o dan fwy nag un  awdurdodaeth treth, am un swm unigol o gydnabyddiaeth a gytunir, boed hynny ar ffurf un trafodiad neu gyfres o drafodiadau cysylltiedig. Nid yw tir a brynir yng Nghymru ar neu ar ôl 1 Ebrill 2018 wedi’i gysylltu  ag unrhyw drafodion yn rhywle arall yn y DU (nac â thrafodion yng Nghymru sy'n cael eu gwneud cyn 1 Ebrill 2018) at ddibenion treth. Er enghraifft, byddai prynu siop yng Nghaerdydd, siop yng Nghaeredin a siop ym Mryste fel rhan o un trafodiad neu gyfres o drafodiadau cysylltiedig yn cael ei ystyried yn drafodiad mwy nag un eiddo trawsffiniol oherwydd ei fod yn cynnwys eiddo sydd wedi'i leoli yn ardal dwy awdurdodaeth treth neu fwy.

Trafodiadau eiddo croes-deitl unigol

- prynu un buddiant unigol mewn eiddo sy'n cynnwys tir ar bob ochr i'r ffin rhwng Cymru a Lloegr, er enghraifft, cae sydd wedi’i rannu’n ddwy gan y ffin sy’n golygu bod y tir ar naill ochr y ffin a’r llall yn cydgyffwrdd ac yn terfynu â’r tir ar ochr arall y ffin. Yn aml, bydd buddiant yr eiddo wedi’i gynrychioli gan deitl unigol sydd wedi’i gofrestru â Chofrestrfa Tir EM. Cyfeirir at yr is-set hon o drafodion trawsffiniol fel trafodion croes-deitl.

Trafodion trawsffiniol - triniaeth o safbwynt treth

Yng nghyswllt y ddau fath o drafodiad trawsffiniol, mae’n rhaid dosrannu'r gydnabyddiaeth gyfan yn rhesymol ac yn deg.

Mewn llawer o drafodiadau sy'n ymwneud â thir mewn mwy nag un awdurdodaeth dreth, bydd yn hawdd gweld pa ddarn o dir sy’n perthyn i un awdurdodaeth a pha ddarn o dir sy’n perthyn i'r llall. Mewn sawl achos bydd teitlau ar wahân ar gyfer y tir ym mhob awdurdodaeth.

Mewn nifer fach o achosion bydd un teitl eiddo unigol sy'n cynnwys y tir ar y naill ochr a’r llall i'r ffin rhwng Cymru a Lloegr. Mae Copïau Teitlau Swyddogol Cofrestrfa Tir EM yn gallu helpu cwsmeriaid i adnabod yr achosion hyn.

Defnyddiwch y teclyn yma i wirio os yw cod post tir neu eiddo yr ydych yn ei brynu neu ei brydlesu yng Nghymru.

Efallai y bydd y ffin wedi’i dynodi ar gynlluniau teitlau Cofrestrfa Tir EM os yw’r tir wedi’i leoli ar y ffin neu yn agos ati. Os felly, bydd wedi’i dynodi â llinell ddotiog neu â llinell doredig.  Nid yw safle’r llinell hon yn dangos yn bendant a yw’r tir yn y teitl wedi'i leoli yn rhannol neu’n gyfan gwbl yng Nghymru neu yn Lloegr. Mae’n bosibl bod ei safle o gymharu â'r ymyl goch ar y cynllun eiddo yn dangos hyn.

Fodd bynnag, ni fydd y ffin wedi’i nodi ar nifer o deitlau. Os yw teitl yn eiddo croes-deitl, bydd hyn wedi’i ddynodi gan nodiad cofrestru eiddo Rhan A, a fydd yn cynnwys y datganiad canlynol: ‘Mae’n bosibl bod y tir yn y teitl hwn wedi’i leoli’n rhannol yng Nghymru a’n rhannol yn Lloegr’. Mewn achosion o'r fath bydd angen i'r trethdalwr neu ei gynghorydd nodi ar wahân i'r teitl ble mae'r ffin ar sail resymol a theg. Yng nghyswllt y rheini sy'n agos at y ffin, ond sydd ddim yn ei chroesi, bydd y cod awdurdod lleol o gymorth i sefydlu'r awdurdodaeth dreth berthnasol.

Mewn achosion lle nad yw’r ffin wedi’i nodi ar gynllun y teitl bydd angen canfod ble mae o ffynonellau daearyddol eraill. 

MapSearch

Gall cwsmeriaid e-wasanaeth Busnes Cofrestrfa Tir EM ddefnyddio gwasanaeth MapSearch, sydd ar gael am ddim drwy borth Cofrestrfa Tir EM. Drwyddo, mae'r defnyddiwr yn gallu gwneud y canlynol:

• cael gwybod a yw eiddo wedi'i gofrestru
• gweld lle mae eiddo
• cael gafael ar rif y teitl
• gweld pwy biau'r teitl

Mae defnyddwyr yn gallu canfod ble mae'r ffin ar y teitlau hynny lle nad yw'r ffin wedi’i dynodi. Bydd y trethdalwr wedyn yn gallu canfod pa ffurflen/ffurflenni y mae angen eu llenwi a'u hanfon yn ôl. Gall y gwasanaeth hefyd helpu i ganfod sut mae'r gydnabyddiaeth wedi’i dosrannu rhwng y tir yng Nghymru a'r tir yn Lloegr ar sail resymol a theg.

Lleiniau o dir wedi’u lleoli mewn gwledydd gwahanol

Mae gan nifer fach o ddarnau o eiddo trawsffiniol leiniau o dir ar wahân sydd ddim yn gyfagos. Er enghraifft, pan fydd un llain o dir wedi’i leoli’n gyfan gwbl yn un wlad, a llain arall o dir ar wahân wedi’i leoli’n gyfan gwbl yn y wlad arall. Mae’n bwysig eich bod yn gwybod os yw eiddo trawsffiniol yn cynnwys tir sydd wedi’i rannu fel hyn.

Mewn rhai trafodiadau, mae teitl yr eiddo wedi’i leoli cryn bellter o'r ffin ac felly nid yw'r ffin wedi’i dangos. Er mwyn canfod lle mae’r ffin ac ym mha awdurdodaeth/awdurdodaethau treth y mae’r tir wedi’i leoli, gallwch ddefnyddio'r canlynol:

• tystiolaeth o'r gofrestr teitlau
• gwybodaeth am ddaearyddiaeth y DU
• chwiliadau awdurdodau lleol o geisiadau cynllunio

Yng nghyswllt y teitlau hynny sy'n agos at y ffin, ond sydd ddim yn ei chroesi, bydd y cod awdurdod lleol yn eich helpu i ddod o hyd i'r awdurdodaeth dreth gywir.

Yn y canlynol, tybir bod y gydnabyddiaeth sydd wedi’i dosrannu yng nghyswllt y tir ym mhob awdurdodaeth yn hysbysadwy.

Fel arfer, y pris a delir ar gyfer y trafodiad cyfan, ac nid dim ond dosraniad Cymru, yw'r gydnabyddiaeth a roddir i gyfanswm y teitl. Lle bydd y trafodiad tir yn cynnwys nifer o deitlau,dylai'r gydnabyddiaeth a roddir gynnwys y teitlau i gyd gan gynnwys cyfanswm y gydnabyddiaeth a roddwyd am unrhyw eiddo croes-deitl a gynhwysir yn y trafodiad.

Yng nghyswllt trafodiad mwy nag un eiddo trawsffiniol tebyg i LTTA/XXXX, sy'n ymwneud â darnau o eiddo ar wahân mewn awdurdodaethau treth gwahanol, bydd angen dosrannu'r gydnabyddiaeth gyflawn yn rhesymol ac yn deg ac:

• Ar gyfer tir yn Lloegr neu yng Ngogledd Iwerddon, bydd angen llenwi ffurflen Treth Dir y Dreth Stamp a’i hanfon i CThEM, gan nodi cod 6996 yn hytrach na chod yr Awdurdod Lleol
• Yng nghyswllt tir yng Nghymru bydd angen llenwi ffurflen Treth Trafodiadau Tir a’i hanfon i Awdurdod Cyllid Cymru, gan nodi'r cod Awdurdod Lleol perthnasol ar gyfer y tir sydd yng Nghymru a hefyd rhoi'r ateb ‘ie i'r cwestiwn trawsffiniol sy'n ymwneud â mwy nag un eiddo (y cwestiwn perthnasol ar y ffurflen yw "A yw’r trafodiad hwn yn un o nifer o drafodiadau yn rhywle arall yn y DU, ond y tu allan i Gymru?")  ac ateb ‘na’ i’r cwestiwn croes-deitl ar y ffurflen ("A yw hwn yn drafodiad tir croes-deitl Cymru-Lloegr?").
• Mewn perthynas â thir yn yr Alban - bydd angen llenwi ffurflen Treth Tir ac Adeiladau (LBTT) a’i hanfon i Revenue Scotland (RS) gan nodi'r ateb ‘ie’ gyferbyn â'r awdurdod lleol perthnasol yn yr Alban i'r cwestiwn trawsffiniol

Yng nghyd-destun trafodiadau croes-deitl (lle mae'r ffin rhwng Cymru a Lloegr yn rhedeg drwy'r tir yn y trafodiad), mae'n rhaid dosrannu'r gydnabyddiaeth a roddir i'r tir yn deg ac yn rhesymol at ddibenion y trethi priodol, ac:

• Ar gyfer tir yn Lloegr bydd angen llenwi ffurflen Treth Dir y Dreth Stamp (SDLT) a’i hanfon i CThEM, gan nodi cod 6997 yn hytrach na chod yr Awdurdod Lleol
• Yng nghyswllt tir yng Nghymru bydd angen llenwi ffurflen Treth Trafodiadau Tir (TTT) a’i hanfon yn ôl i Awdurdod Cyllid Cymru, gan nodi enw'r Awdurdod Lleol perthnasol ar gyfer tir sydd yng Nghymru a hefyd ateb ‘na’ i'r cwestiwn trawsffiniol sy'n ymwneud â mwy nag un eiddo ("A yw’r trafodiad hwn yn un o nifer o drafodiadau yn rhywle arall yn y DU, ond y tu allan i Gymru?") ac ateb ‘ie’ i’r cwestiwn croes-deitl ar y ffurflen ("A yw hwn yn drafodiad tir croes-deitl Cymru-Lloegr?")

Os yw'r tir wedi’i gofrestru fel teitl unigol sy’n croesi'r ffin rhwng Cymru a Lloegr, bydd angen llenwi dwy ffurflen, sef un i CThEM ac un i Awdurdod Cyllid Cymru os yw'r naill drafodiad tir a'r llall yn hysbysadwy. Fodd bynnag, bydd angen gwneud cais unigol i Gofrestrfa Tir EM i gofrestru’r teitl unigol ar gyfer y tir yng Nghymru ac yn Lloegr.

Nid yw trafodion sy’n cynnwys tir ar y ddwy ochr i ffin wedi’u cysylltu at ddibenion y rheolau trafodiadau cysylltiedig yn TTT, SDLT na LBTT.

Mae’n rhaid dosrannu'r gydnabyddiaeth gyflawn sy'n cael ei rhoi yng nghyswllt trafodiad trawsffiniol ‘ yn rhesymol ac yn deg’ er mwyn penderfynu ar y gydnabyddiaeth a fydd yn berthnasol i'r tir ym mhob awdurdodaeth treth. 

Mae'n rhaid i'r trethdalwr rannu'r gydnabyddiaeth a roddir, ar sail gwerth cymharol y tir sy’n dod o dan bob awdurdodaeth treth.  

Gall unigolyn annibynnol sy'n gymwys i wneud hynny brisio'r dosraniad neu gall y trethdalwr ei hun wneud hyn, ar sail ffeithiau perthnasol y trafodiad. Ni fyddai’n cael ei ystyried yn ddosraniad rhesymol a theg pe bai'r trethdalwr yn ceisio dyfalu beth fyddai’r ffigur cywir.   

Hefyd, nid yw'r trethdalwr yn gallu dibynnu ar gontract neu gytundeb sy’n ceisio dosrannu'r gydnabyddiaeth rhwng y tir mewn awdurdodaethau gwahanol os nad yw hyn yn adlewyrchu ffeithiau perthnasol y trafodiad.

Mae canllawiau defnyddiol ar gael ar wefan Asiantaeth y Swyddfa Brisio (VOA) (er mai mewn perthynas â'r dreth enillion cyfalaf y mae'r rhain) ynghylch pa ffactorau y dylid eu hystyried wrth ddosrannu gwerth neu gydnabyddiaeth rhwng elfennau gwahanol y tir.   

Mae canllawiau'r VOA ar gyfer achosion sy’n ymwneud â hawlio Rhyddhad Preswylfan Breifat (ac adran 6 (paragraffau 8.60 - 8.64 yn arbennig) yn ddefnyddiol). Gweler gwefan VOA.

Mae'r egwyddorion sydd wedi'u sefydlu yma yn berthnasol i bob dosraniad o’r fath sy’n ofynnol ar gyfer trafodiadau trawsffiniol yng nghyswllt TTT ac SDLT.  

Fel sydd wedi’i nodi yng nghanllawiau'r VOA, mae’n bosibl na fyddai defnyddio'r darn o dir ar y teitl yn unig a dosrannu'r gydnabyddiaeth a roddir rhwng y tir yn y gwahanol awdurdodaethau treth yn arwain at gydnabyddiaeth resymol a theg. Efallai y byddai hyn yn addas ar gyfer cau heb adeiladau arno lle nad oes fawr o wahaniaeth rhwng gwerth y tir yng Nghymru a gwerth y tir yn Lloegr. Ond, pan mae adeiladau ar y tir, yna, mae’n amlwg bod y llain o dir sydd ag adeilad arno yn debygol o fod y fwy gwerthfawr na’r tir heb adeilad arno. Mae hyn hefyd yn berthnasol pan mae rhan o adeilad yn dod o dan un awdurdodaeth a'r rhan arall yn dod o dan yr awdurdodaeth arall. Bydd yr adeilad, ei gyflwr a'r hyn y caiff (ac y gellir) ei ddefnyddio ar ei gyfer yn berthnasol wrth ddosrannu cydnabyddiaeth.   

Lluniwyd yr enghreifftiau sy'n dilyn mewn cydweithrediad â'r VOA. Eu bwriad yw tynnu sylw at y mathau o bethau y gallai fod angen eu hystyried wrth sefydlu dosraniad teg a rhesymol, a dangos pam fod ffeithiau bob achos yn berthnasol i'r dosraniad. Rydym yn annog pobl sydd am gael rhagor o wybodaeth am brisio i ymweld â gwefan VOA.

Pan mae’n ofynnol i drethdalwr wneud dosraniad teg a rhesymol o'r gydnabyddiaeth a dalwyd rhwng tir yng Nghymru a thir yn Lloegr neu yn rhywle arall, o dan y rheolau arferol sy'n berthnasol i ddechrau ymholiad neu wneud dyfarniadau neu asesiadau ymchwiliol, mae’n bosibl y bydd ACC, CThEM neu Revenue Scotland yn herio’r taliadau a wnaed iddynt. Wrth herio'r taliad a wnaed, bydd ACC yn ymdrechu i ddod i gytundeb ynghylch y dosraniad gydag awdurdodau treth eraill, mewn cysylltiad â'r trethdalwr.

Bydd yr ymholiad yn edrych ar ddosraniad y gydnabyddiaeth er mwyn sefydlu ar ba sail y gwnaed y dosraniad. Os nad oes tystiolaeth o'r dosraniad teg a rhesymol a ddefnyddiwyd ar gael neu os yw’r dystiolaeth honno’n ymddangos yn afresymol, mae’n bosibl y bydd yr awdurdod treth a ysgogodd yr ymholiad yn gofyn i'r VOA sefydlu'r dosraniad teg a rhesymol ar gyfer y gydnabyddiaeth yng nghyswllt y taliadau perthnasol. Os bydd hyn yn digwydd, bydd ACC, CThEM a Revenue Scotland yn derbyn penderfyniad y VOA.

Gall y naill awdurdod treth neu'r llall ofyn i'r VOA bennu dosraniad heb ei drafod neu ddosraniad drwy drafodaeth.   

Os derbynnir dosraniad trethdalwr, caiff yr ymholiad ei derfynu ac ni fydd angen cymryd dim camau pellach.  

Os bydd dosraniad sydd heb ei drafod yn wahanol i un y trethdalwr a bod yr awdurdod treth a ysgogodd yr ymholiad yn penderfynu nad yw am fynd ar ôl y mater (efallai oherwydd bod y gwahaniaeth yng nghanlyniadau'r dosraniad ond yn golygu addasiad ymylol i'r gydnabyddiaeth sy’n ddyledus neu i'r dreth sy'n daladwy) efallai y bydd yn penderfynu terfynu'r ymholiad drwy dderbyn dosraniad y trethdalwr. Os bydd yr addasiad yn sylweddol, bydd yr awdurdod treth perthnasol yn ceisio cytundeb y trethdalwr i'r dosraniad teg a rhesymol y mae’n ei gynnig.  

Os sefydlir dosraniad drwy drafodaeth, dylid setlo'r ymholiad ar y sail honno (wedi i'r VOA a'r trethdalwr gytuno i'r dosraniad).   

Efallai y bydd achosion yn codi pan nad yw’r trethdalwr a’r awdurdod treth yn gallu setlo'r achos drwy gytundeb oherwydd nad ydynt yn gallu cytuno ar ddosraniad teg a rhesymol. Mewn achosion o'r fath, bydd yr ymholiad yn cael ei derfynu ar sail dosraniad y VOA. Efallai y bydd y trethdalwr yn dewis arfer ei hawl i gael adolygiad neu i apelio. Yn ystod unrhyw apêl, mae’n bosibl y bydd angen i Dribiwnlys yr Haen Gyntaf neu'r Uwch Dribiwnlys (y Siambr Treth) gyfeirio’r mater o ddosraniad at sylw’r Uwch Dribiwnlys (y Siambr Tiroedd). Cyn gynted ag y ceir penderfyniad ynghylch y dosraniad sy'n briodol bydd yr apêl yn cael ei chyfeirio’n ôl at y Tribiwnlys Trethi os nad oes modd dod cael cytundeb ymlaen llaw rhwng y trethdalwr a'r awdurdod treth perthnasol.

Os oes treth ychwanegol yn daladwy o ganlyniad i'r ymholiad ac os canfyddir nad yw dosraniad gwreiddiol y gydnabyddiaeth yn deg ac yn rhesymol, mae’n bosibl y ceisir cosb ar sail gwybodaeth anghywir yn y ffurflen.  

Pan fydd yr atebolrwydd treth ar gyfer y ffurflen oedd yn destun yr ymholiad yn derfynol, bydd y trethdalwr yn gallu addasu'r gydnabyddiaeth sy'n daladwy drwy ddiwygio'r ffurflen dreth a anfonwyd i'r awdurdodaeth treth arall (os yw hynny o fewn y cyfyngiadau amser a bennwyd ar gyfer diwygiadau o'r fath gan y cyfundrefnau dan sylw). Fel arall, gall y trethdalwr wneud hawliad i’r awdurdod treth sydd ddim yn gwneud yr ymholiad am ad-daliad os yw hynny’n briodol o dan adran 63 DCRhT 2016 yng nghyswllt y dreth trafodiadau tir neu o dan baragraff 34 o Atodlen 10 i Ddeddf Cyllid 2003 (‘DC 2003’) yng nghyswllt SDLT. Wrth wneud hawliad, dylai'r trethdalwr gynnwys y llythyr oedd wedi terfynu'r ymholiad, setlo'r apêl drwy gytundeb, neu sy'n nodi penderfyniad y Tribiwnlys Trethi.   

Fodd bynnag, bydd angen i'r trethdalwr gydymffurfio o hyd â gofynion adran 67 DCRhT 2016 a pharagraff 34A o Atodlen 10 i DC 2003. Yn benodol, dylid ystyried Achos2/Achos B ac Achos 3/Achos C yn hyn o beth:  

• Dylai Achos 2/Achos B sicrhau bod y trethdalwr yn diwygio ei ffurflen dreth os oes modd cyn gwneud hawliad o dan y darpariaethau hyn; a
• Bydd Achos 3/Achos C yn arwain at wrthod rhoi ad-daliad os yw’r trethdalwr wedi oedi cyn gwneud yr hawliad pan oedd ganddo amser i ddiwygio ei ffurflen

Yng nghyswllt y sefyllfa yn Achos 3/Achos C, os bydd trethdalwr yn gwneud hawliad cyn pen tri mis ar ôl i'r awdurdod treth arall ddirwyn yr ymholiad i ben, bydd ACC a CThEM yn ystyried bod yr hawliad wedi'i wneud o fewn cyfnod priodol o amser ac ni fyddant yn gwrthod yr hawliad.

Mae perchnogaeth tir ac eiddo yng Nghymru a Lloegr yn cael ei gofrestru gan Gofrestra Tir EM.

Mae perchnogaeth tir ac eiddo yn yr Alban yn cael ei gofrestru gan Gofrestrau'r Alban.

Mae perchnogaeth tir ac eiddo yng Ngogledd Iwerddon yn cael ei gofrestru gan y Gwasanaethau Tir ac Eiddo.

Ym mhob achos, mae cofrestru trafodiadau hysbysadwy yn amodol ar gael cadarnhad bod ffurflen dreth SDLT/TTT/ LBTT ar gyfer y trafodiad wedi cael ei llenwi, fel sy'n briodol, a’i hanfon yn ôl i’r awdurdod treth perthnasol.

Yng nghyswllt trafodiadau ar neu ar ôl 1af Ebrill 2018 sy'n cynnwys tir yng Nghymru ac yn Lloegr, bydd yn bosibl i'r trethdalwr wneud cais unigol am gofrestriad i Gofrestrfa Tir EM o hyd.  Pan fydd y naill drafodiad a'r llall yn hysbysadwy i'r awdurdodaethau treth perthnasol, bydd angen i bob cais unigol gynnwys tystiolaeth, ar ffurf tystysgrif TTT a thystysgrif SDLT, bod y ffurflenni treth perthnasol wedi cael eu llenwi a’u hanfon yn ôl.

Bydd achosion pan fydd trafodiad trawsffiniol yn cynnwys tir yng Nghymru neu yn Lloegr sy'n hysbysadwy i naill ai ACC neu CThEM (neu, o bosibl, y ddau).  Mewn achosion o'r fath, bydd angen i'r trethdalwr hysbysu Cofrestrfa Tir EM wrth anfon y ffurflenni trosglwyddo perthnasol i mewn mai dim ond un dystysgrif sydd ar gael (neu nad oes dim tystysgrifau ar gael) oherwydd nad yw’r gydnabyddiaeth a roddwyd yng nghyswllt y tir yn un wlad, neu yn y ddwy awdurdodaeth treth, yn hysbysadwy i un awdurdodaeth treth, neu'r ddwy.

Mae rhai teitlau cofrestredig (tua 1,000) yn rhannol yng Nghymru ac yn rhannol yn Lloegr. Yng nghyswllt tua hanner y teitlau trawsffiniol hyn, dim ond darn bach iawn o dir sydd yn un wlad, gyda’r mwyafrif helaeth o'r tir wedi’i leoli yn y wlad arall (efallai oherwydd goddefiannau mapio). Yn yr achosion hyn, dylid dosrannu cydnabyddiaeth ar sail deg a rhesymol fel arfer. Os gwelir, ar y sail hon, bod y gydnabyddiaeth ar gyfer y rhan lleiaf yn fach iawn neu'n is na’r terfyn hysbysu, yna dylid rhoi gwybod i Gofrestrfa Tir EM yn yr un modd ag y gwneir yng nghyswllt unrhyw drafodiad tir arall nad yw’n hysbysadwy at ddibenion SDLT neu TTT.