Mae’r Gweinidog Iechyd Vaughan Gething wedi cadarnhau bod bron i hanner miliwn o bunnau wedi’i roi i raglen beilot a fydd yn tynnu sylw at arwyddion cynnar o’r coronafeirws yng Nghymunedau Cymru drwy fonitro’r systemau carthffosiaeth.
Cyhoeddwyd y cynnwys hwn dan weinyddiaeth Llywodraeth Cymru 2016 i 2021
Gall monitro lefelau coronafeirws yn rheolaidd mewn gwaith trin dŵr gwastraff roi awgrym o’r gyfradd heintio yn y gymuned a rhoi arwydd cynnar bod coronafeirws yn bresennol.
Mae Sefydliad Iechyd y Byd wedi nodi’n glir nad oes unrhyw dystiolaeth ar hyn o bryd bod coronafeirws wedi cael ei drosglwyddo drwy’r system garthffosiaeth.
Mae Llywodraeth Cymru wedi rhoi’r cyllid i gonsortiwm dan arweiniad Prifysgol Bangor, gyda Phrifysgol Caerdydd, Iechyd Cyhoeddus Cymru a Dŵr Cymru.
Byddant yn datblygu rhaglen fonitro a all fesur y lefelau o’r feirws SARS-CoV-2 sy’n bresennol mewn dŵr gwastraff. Mae presenoldeb SARS-CoV-2 mewn gwastraff dynol yn gyffredin yn bron bob achos o coronafeirws a gadarnhawyd.
Bydd y rhaglen beilot yn cael ei hariannu am chwe mis i ddechrau, a bydd gwaith samplo yn dechrau bron yn syth mewn nifer fach o leoliadau gwaith trin dŵr, gan ehangu yn gyflym i hyd at 20 o leoliadau sy’n gwasanaethu tua 75% o boblogaeth Cymru.
Wrth fonitro ar gyfer coronafeirws, bydd y systemau hefyd yn gallu canfod a oes mathau eraill o feirysau anadlol hefyd yn bresennol, a bydd hyn o gymorth i fonitro iechyd y cyhoedd.
Dywedodd y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol, Vaughan Gething:
I atal lledaeniad coronafeirws mae angen inni ei fesur yn ein cymunedau a monitro newidiadau. Bydd y rhaglen beilot hon yn ein galluogi i ddatblygu system rhybudd cynnar i’n hysbysu am y lefelau o haint coronafeirws yn y gymuned. Bydd hyn yn ategu ein rhaglenni iechyd y cyhoedd ehangach, gan gynnwys profion.
Mae’r cyllid yn rhoi cyfle i adeiladu ar y cryfderau a’r partneriaethau sydd gennym ar hyn o bryd yng Nghymru ym maes gwyddorau’r amgylchedd, gwyliadwriaeth ar glefydau, a genomeg pathogenau. Mae’n bleser gennyf fod yn gweithio gyda phartneriaid ar draws Cymru.
Dywedodd yr Athro Iwan Davies, Is-Ganghellor Prifysgol Bangor:
Rwy’n falch y bydd y gwaith monitro amgylcheddol arloesol hwn, sy’n cyfuno gwahanol feysydd arbenigedd yn ein Coleg Gwyddorau’r Amgylchedd a Pheirianneg, yn cyfrannu at waith hollbwysig y wlad i ddiogelu cymunedau rhag COVID-19 ac achosion pellach o goronafeirws a feirysau heintus eraill.
Dywedodd Steve Wilson, Rheolwr Gyfarwyddwr Gwasanaethau Dŵr Gwastraff Dŵr Cymru:
Rydym yn falch iawn o fod yn rhan o’r rhaglen beilot hon a fydd yn chwarae rôl mor bwysig wrth helpu i ganfod presenoldeb coronafeirws mewn ardaloedd yn y dyfodol. Bydd hyn yn adeiladu ar y bartneriaeth lwyddiannus sydd gennym eisoes â Phrifysgol Bangor ar yr ymchwil a wnaeth y Brifysgol i bresenoldeb olion o’r feirws mewn dŵr gwastraff. Bydd hyn hefyd yn adeiladu ar y berthynas waith gadarn sydd gennym eisoes â Phrifysgol Caerdydd.
Dywedodd yr Athro Andrew Weightman, Pennaeth Is-adran Organebau a’r Amgylchedd yn Ysgol y Biowyddorau Prifysgol Caerdydd:
Mae cael gwybodaeth ynghylch sut mae’r feirws hwn yn lledaenu yn y gymuned yn hanfodol er mwyn gallu atal hynny, yn enwedig wrth i’r cyfyngiadau gael eu llacio. Mae monitro Sars-CoV-2 mewn dŵr gwastraff yn cynnig dull gweithredu amgen. Mae’n ffordd syml inni allu pennu lefel yr haint mewn cymuned fawr.
Mae gwaith ymchwil yn awgrymu bod y feirws i’w ganfod mewn ysgarthion hyd at tua phythefnos cyn i bobl ddechrau cael symptomau. Felly, gellid defnyddio’r dull hwn fel system rhybuddio’n gynnar i ddangos pan fydd lefelau’r feirws yn cynyddu yn y gymuned. Bydd hyn yn ein helpu i ragweld pan fydd achosion posibl o COVID-19 yn ailymddangos ac, yn y pen draw, yn ein helpu i ddiogelu cymunedau ledled Cymru.