Mae fferm Arddangoswr Cyswllt Ffermio yn treialu cnydau deuol newydd i gymryd lle bwydydd sydd wedi cael ei brynu fewn.
Fferm tir âr, cig eidion a defaid yng ngogledd Sir Benfro yw Pant y Deri sy’n cael ei rhedeg gan y tad a’r mab, Wyn ac Eurig Jones.
Mae’n safle arddangos ar gyfer rhaglen Cyswllt Ffermio Llywodraeth Cymru, sydd, ers 2015, wedi bod yn helpu ffermydd i ymchwilio i ffyrdd mwy effeithlon a phroffidiol o reoli eu busnesau, yn ogystal â’u treialu a’u gweithredu. Yna, caiff y canlyniadau eu rhannu i annog dysgu ar draws y sector amaethyddol yng Nghymru.
Yn 2021, cysylltodd Cyswllt Ffermio â’r teulu Jones i drafod prosiect prawf newydd. Roedd am archwilio a allai ffermydd elwa ar ddisodli’r porthiant protein a brynwyd i mewn ar gyfer gwartheg cig eidion drwy dyfu cnwd deuol o bys a ffa protein uchel.
Mae'r hyn a ddechreuodd fel prosiect i dorri costau a bod yn fwy hunangynhaliol fel fferm wedi cael buddion sero net hefyd.
Eglura Eurig:
"Mae wedi bod yn brosiect gwych ac roedd yn amserol iawn gan fod porthiant wedi dod mor ddrud. Y nod oedd pesgi ein gwartheg ar ein porthiant cartref ein hunain yn unig. Y llynedd, fe wnaethon ni dyfu 20 erw o’r cnwd deuol ond, eleni, rwyf wedi plannu 30 erw oherwydd ei fod wedi gweithio mor dda."
Mae Wyn ac Eurig yn plannu'r cnwd ym mis Ebrill. Yn y treial maes cyntaf o'i fath yn y DU, mae'r pys a'r ffa yn cael eu hau ar gyfradd lawn yn yr un cae. Yn ogystal â chynyddu cynnyrch y cnwd protein gwerthfawr hwn, mae yna fanteision eraill hefyd gan fod y pys yn gorchuddio'r ddaear yn gyflym, gan atal datblygiad chwyn, ac mae'r ffa yn gweithredu fel sgaffald ar gyfer y pys.
"Yn amlwg, rydym yn cael mwy o gynnyrch o’r erwau trwy eu plannu gyda’i gilydd ond, oherwydd bod y ffa yn gweithredu fel prop, mae’n atal y pys rhag cael eu chwythu drosodd gan y gwynt."
Wedi'i gynaeafu ddiwedd mis Awst neu ddechrau mis Medi, mae'r cnwd wedyn yn cael ei basio trwy beiriant crychu a'i rolio'n fflat. Mae hyn yn golygu y gellir cynaeafu'r cnwd â chynnwys lleithder uwch yn hytrach nag aros am fis ychwanegol cyn ei gynaeafu'n sych. Mae hefyd yn gwneud porthiant iachach i'r gwartheg gyda llai o lwch.
Mae'r cnwd hefyd yn sefydlogi nitrogen, sy'n golygu bod nodiwlau ar wreiddiau'r planhigion yn dal nitrogen atmosfferig, nid yn unig yn bwydo'r planhigyn ond hefyd yn gadael nitrogen gweddilliol yn y pridd ar gyfer cnwd gwenith y gaeaf canlynol. O ganlyniad, nid oes angen i Wyn ac Eurig brynu cymaint o wrtaith nitrogen, sef arbediad pellach o ran cost, amser a charbon.
Mae gan y cnwd rinweddau eco eraill hefyd:
"Byddem wedi bod yn cludo soia o ochr arall y byd yn y gorffennol i fwydo'r gwartheg a byddai'n cyrraedd mewn pecynnau plastig. Mae tyfu ein rhai ein hunain yn gwneud cymaint o synnwyr i ni oherwydd ein bod yn torri costau yn ogystal â lleihau ein hôl troed carbon."
Ac mae'n gwneud gwahaniaeth mawr o ran sero net. Llwyddodd Cyswllt Ffermio i gyfrifo bod dileu 40 tunnell o’r porthiant protein a brynwyd i mewn yn cyfateb i arbediad o 60 tunnell o CO2e ar gyfer ôl troed carbon y fferm. Mae 2.72 tunnell arall o CO2e hefyd yn cael ei harbed oherwydd y gostyngiad yn y gwrtaith a brynir i mewn sydd ei angen ar gyfer y cnwd gwenith canlynol.
Mae Wyn ac Eurig hefyd yn arbed arian, yn gwella effeithlonrwydd, ac yn cymryd agwedd werdd drwy ddefnyddio technoleg mapio’r pridd. Mae hyn yn caniatáu iddynt wasgaru calch a gwrtaith yn unol â gofynion parthau unigol o fewn caeau, yn hytrach na'i wasgaru ar gyfradd gyffredinol.
Drwy Cyswllt Ffermio, mae Pantyderi hefyd wedi cael mynediad at becyn cymorth carbon fferm, sydd wedi caniatáu iddynt ddadansoddi ôl troed carbon y fferm. Mae hefyd yn golygu y gallant gymharu eu ffigurau â ffermydd tebyg yn eu grŵp trafod a nodi lle y gellid gwneud arbedion pellach.
Maent hefyd wedi cyflwyno system GPS ar eu tractorau, sy’n helpu i arbed tanwydd:
"Mae'r GPS yn sicrhau nad ydych chi'n mynd dros yr un tir ddwywaith, sydd, pan fyddwch chi'n gwasgaru gwrtaith neu hyd yn oed yn rholio cae, yn caniatáu ar gyfer defnydd mwy effeithlon o danwydd a mewnbynnau, gan arbed amser ac arian i chi, ac mae'n well i'r amgylchedd."
Diolch i Cyswllt Ffermio, mae hefyd wedi cael ei fentora gan Dr Delana Davies, Swyddog Gweithredol Cyfnewid Gwybodaeth:
"Mae cefnogaeth Delana wedi bod yn amhrisiadwy. Fel ffermwr, gallwn fynd yn sownd yn y byd ffermio o bryd i'w gilydd ond mae Cyswllt Ffermio yn eich helpu i groesawu syniadau newydd a thechnolegau newydd. Ac os oes angen unrhyw beth arnoch chi, mae Cyswllt Ffermio wrth law i'ch helpu a'ch arwain. Byddwn yn ei argymell i unrhyw un."
Pantyderi yw’r fferm gyntaf yng Nghymru i dreialu’r cnwd protein, ond mae’r diddordeb yn lledu erbyn hyn:
"Fel safle arddangos, rydym yn derbyn cefnogaeth i roi cynnig ar bethau newydd ac arloesi i weld a allwn fod yn fwy effeithlon. Ac mae'r canlyniadau wir yn dweud y cyfan.
"Dwi'n meddwl, dros amser, y byddwn ni'n gweld ffermio'n newid yn aruthrol wrth i ni yrru tuag at sero net. Bydd data a thechnoleg newydd yn rhan fawr ohono i’n helpu i fod yn fwy effeithlon ac yn fwy cynaliadwy a bydd hynny o fudd i’r amgylchedd hefyd."
Eglurodd Dr Delana Davies:
"Mae wedi bod yn bleser gweithio gydag Eurig, sydd wedi bod yn barod i groesawu pob cyfle i roi cynnig ar dechnoleg newydd fel mapio pridd a bod y cyntaf i dyfu cnwd protein o’r fath a dod o hyd i ffordd o’i gynaeafu. Eu nod fel safle arddangos oedd dod yn fwy hunangynhaliol a gwydn i ddylanwadau allanol, fel prisiau byd-eang porthiant a gwrtaith, ac mae hyn wedi'i gyflawni gyda mantais ychwanegol o arbedion cost sylweddol i'r busnes hefyd.
"Wrth symud tuag at sero net, bydd angen cymorth ac arbenigedd ar ffermwyr i werthuso sefyllfaoedd cymhleth ac amrywiol iawn ar ffermydd i’w helpu i ddeall eu cydbwysedd carbon a’r camau arbed carbon ac atafaelu carbon sy’n bosibl o fewn eu gweithrediadau busnes."
Os hoffech gael rhagor o wybodaeth am leihau carbon a’r ystod gynhwysfawr o wasanaethau cymorth, canllawiau, digwyddiadau hyfforddi ac offer ar-lein, ewch i wefan Cyswllt Ffermio.