Llesiant Cymru, 2024 - Prif bwyntiau

Yn dilyn cyfnodau economaidd anodd o ganlyniad i’r pandemig a’r rhyfel yn Wcráin, mae pethau wedi gostegu rhywfaint yn ystod y flwyddyn ddiwethaf. Er hynny, prin wnaeth economi ehangach y Deyrnas Unedig dyfu yn 2023 gyda chanlyniad tebyg yng Nghymru hefyd. 

Mae chwyddiant bellach wedi dychwelyd i gyfraddau mwy nodweddiadol, sef tua tharged Banc Lloegr o 2%. Fodd bynnag, mae chwyddiant wedi effeithio ar safonau byw, gydag incwm gwario aelwydydd y Deyrnas Unedig y pen yn parhau i fod yn is na’r lefel cyn y pandemig ar ôl ystyried chwyddiant. 

Rhwng 2021 a 2023, roedd 21% o holl bobl Cymru yn byw mewn tlodi incwm cymharol, ar ôl talu costau tai. Mae plant yn parhau i fod y grŵp poblogaeth sydd fwyaf tebygol o fod mewn tlodi incwm cymharol. Mae’r data diweddaraf (2020-21 a 2022-23) yn dangos bod hyn yn wir am 29% o blant yng Nghymru o’i gymharu ag 16% o bensiynwyr.

Mae data’r Arolwg Blynyddol o’r Boblogaeth yn dangos bod y gyfradd cyflogaeth yng Nghymru ac yn y Deyrnas Unedig wedi cynyddu yn y flwyddyn a ddaeth i ben ym mis Mawrth 2024. Cynyddodd y gyfradd ddiweithdra yn y ddwy wlad, tra bod y gyfradd anweithgarwch economaidd wedi gostwng. Fodd bynnag, yn y ddwy wlad, mae nifer y bobl oedran gweithio a oedd yn economaidd anweithgar oherwydd salwch yn dal yn uwch na’r lefelau cyn y pandemig. 

Mae cyfraddau cyflogaeth yng Nghymru yn dal yn is ar gyfer menywod nag ar gyfer dynion (70.2% a 76.8% yn y drefn honno yn y flwyddyn a ddaeth i ben ym mis Mawrth 2024). Mae’r bwlch wedi tyfu i 6.6 pwynt canran o 4.8 pwynt canran yn y flwyddyn flaenorol. Mae’r bwlch yn y gyflogaeth ar gyfer pobl anabl yn 2024, sef 30.9 pwynt canran, wedi gostwng o 35.4 pwynt canran yn 2016.

Sefydlwyd carreg filltir genedlaethol ar gymryd rhan mewn addysg a’r farchnad lafur yn 2021, sef y bydd o leiaf 90% o bobl ifanc rhwng 16 a 24 oed mewn addysg, cyflogaeth neu hyfforddiant erbyn 2050. Mae’r amcangyfrifon dros dro yn dangos bod 85.8% o bobl ifanc 16 i 24 oed mewn addysg, cyflogaeth neu hyfforddiant yn 2022, i fyny o 83.7% yn 2021. Mae’r cynnydd hwn yn bennaf oherwydd cynnydd yn y gyfradd cyflogaeth ar gyfer pobl ifanc 16 i 18 oed. 

Ym mis Ebrill 2023, 5.6% oedd y bwlch cyflog rhwng y rhyweddau (llawnamser), yr un fath â’r flwyddyn flaenorol. Yn 2023, ehangodd y bwlch cyflog anabledd ychydig o’i gymharu â’r flwyddyn flaenorol, i 12.2%, a chyfyngodd y bwlch cyflog ethnigrwydd ychydig i 13.8%.

Mae’r dangosydd cenedlaethol o garbon mewn pridd ar gyfer 2021-23 yn dangos bod crynodiad y carbon yn ein huwchbridd yn sefydlog ar y cyfan, ar wahân i dir âr a choetir llydanddail, lle gwelwyd bod carbon wedi’i golli o'r uwchbridd o’i gymharu â'r crynodiadau yn 2013-16.

Roedd bron i 49,000 eiddo yng Nghymru mewn perygl uchel neu ganolig o lifogydd o afonydd a mwy na 79,000 eiddo mewn perygl uchel neu ganolig o lifogydd llanw yn 2024. 

Ar ôl cynyddu yn ystod y pandemig coronafeirws (COVID-19), roedd faint o wastraff cartref a oedd yn cael ei gynhyrchu, ond ddim yn cael ei ailgylchu, fesul person, wedi gostwng 

Gostyngodd disgwyliad oes am yr ail gyfnod yn olynol, sy'n cynnwys cyfnod y pandemig coronafeirws. Roedd y bwlch disgwyliad oes rhwng yr ardaloedd mwyaf difreintiedig a lleiaf difreintiedig yn debyg i’r cyfnod blaenorol ar gyfer menywod a dynion. Mae disgwyliad oes iach wedi gostwng o’i gymharu â’r cyfnod blaenorol.

Cynyddodd nifer y marwolaethau o bob achos yn ystod y flwyddyn ddiwethaf o’i gymharu â’r flwyddyn flaenorol, ond roedden nhw’n is na’r nifer uchel o farwolaethau a welwyd yn ystod y pandemig COVID-19.

Mae cynnydd bach wedi bod yn nifer y babanod pwysau geni isel, gyda 2022 yr uchaf erioed. Nid oedd y ffigur hwn wedi newid yn 2023.

Roedd bodlonrwydd ar fywyd a lefelau gorbryder ymysg oedolion wedi dirywio o’i gymharu â’r flwyddyn flaenorol. 

Mae merched yn parhau i gael deilliannau addysgol gwell ar lefel TGAU. Yn ystod haf 2023, roedd 69.7% o ferched wedi cael graddau A* i C. Roedd hyn 7.3 pwynt canran yn uwch na bechgyn. Mae’r bwlch wedi lleihau ychydig yn ystod y blynyddoedd diwethaf.

Mae pobl sy’n byw mewn ardaloedd llai difreintiedig yn fwy tebygol o gytuno â phob un o’r tri mesur cydlyniant cymunedol. Maen nhw hefyd yn fwy tebygol o deimlo’n ddiogel ar ôl iddi dywyllu a bod yn fodlon ar eu hardal leol na phobl sy’n byw mewn ardaloedd mwy difreintiedig.

Mae canran yr aelwydydd y llwyddwyd i’w hatal rhag digartrefedd a’u rhyddhau o ddigartrefedd wedi gostwng, ac mae nifer yr unigolion mewn llety dros dro wedi cynyddu. Mae’r amcangyfrif o nifer yr unigolion sy’n cysgu allan dros 50% yn uwch o’i gymharu ag amcangyfrifon 2022. 

Roedd tua 7% o oedolion yng Nghymru wedi dioddef trosedd (ac eithrio twyll) yn 2023-24. Roedd troseddau sy’n cael eu cofnodi gan yr heddlu yng Nghymru (ac eithrio twyll) wedi gostwng 4% yn 2023-24 o’i gymharu â’r flwyddyn flaenorol, ac roedd yr un peth yn wir am drais yn erbyn y person.

Roedd cyfanswm nifer y troseddau casineb sy’n cael eu cofnodi gan yr heddlu yng Nghymru wedi gostwng 4% yn 2022-23. Fodd bynnag, roedd troseddau casineb lle’r oedd statws crefydd neu drawsryweddol yn ffactor ysgogol wedi cynyddu 26% a 22% yn y drefn honno

Ers 2016-17, gwelwyd cynnydd cymharol fawr yn yr oedolion sy’n cymryd rhan mewn chwaraeon yn rheolaidd, er gwaethaf y ffaith bod y sefyllfa wedi aros ar yr un lefel rhwng 2017-18 a 2019-20. Roedd nifer y disgyblion ysgol oedd yn cymryd rhan mewn chwaraeon wedi cynyddu ond erbyn hyn mae wedi gostwng i lefelau tebyg i’r hyn welwyd yn 2013. 

Mae’r data cyntaf ar ôl y pandemig ar bresenoldeb a chyfranogiad plant mewn gweithgareddau celfyddydol yn dangos bod y ddau wedi gostwng ers 2019. Mae hyn yn cyferbynnu â’r darlun ar gyfer oedolion, lle na wnaeth y ganran a oedd yn mynychu ac yn cymryd rhan yn rheolaidd yn y celfyddydau, diwylliant a threftadaeth newid yn sylweddol ar ôl y pandemig.

Mae dadansoddiad newydd o’r defnydd o’r Gymraeg yn dangos bod dros hanner y siaradwyr Cymraeg 16 oed a hŷn yn siarad Cymraeg â’u cydweithwyr o leiaf peth o’r amser, a bod ychydig o dan 1 o bob 5 bob amser yn siarad Cymraeg â chydweithwyr. 

Yn 2022, amcangyfrifwyd bod allyriadau nwyon tŷ gwydr a ryddhawyd i’r atmosffer yn uniongyrchol o Gymru yn dod i gyfanswm o 35.7 miliwn o dunelli o garbon deuocsid cyfatebol (MtCO2e), gostyngiad o 0.1% ers 2021.