Llesiant Cymru, 2024 - Cymru lewyrchus
Mae'r adroddiad hwn yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf am y cynnydd sy'n cael ei wneud yng Nghymru tuag at gyflawni'r 7 nod llesiant.
Efallai na fydd y ffeil hon yn gyfan gwbl hygyrch.
Ar y dudalen hon
Y nod i Gymru lewyrchus
Awduron: Dr Thomas Nicholls a Sue Leake
Cymru lewyrchus: Cymdeithas arloesol, gynhyrchiol, carbon isel sy’n cydnabod y terfynau sydd ar yr amgylchedd byd-eang ac sydd, o ganlyniad, yn defnyddio adnoddau mewn modd effeithlon a chymesur (gan gynnwys gweithredu ar newid yn yr hinsawdd); ac sy’n datblygu poblogaeth fedrus ac addysgedig mewn economi sy’n cynhyrchu cyfoeth ac yn cynnig cyfleoedd cyflogaeth, gan ganiatáu i bobl fanteisio ar y cyfoeth a gynhyrchir drwy gael gafael ar waith teg.
Beth ydym wedi ei ddysgu o’r data yn y flwyddyn ddiwethaf?
Yn dilyn cyfnodau economaidd anodd o ganlyniad i’r pandemig a’r rhyfel yn Wcráin, mae pethau wedi gostegu rhywfaint yn ystod y flwyddyn ddiwethaf. Er hynny, prin wnaeth economi ehangach y Deyrnas Unedig dyfu yn 2023 gyda chanlyniad tebyg yng Nghymru hefyd.
Mae chwyddiant bellach wedi dychwelyd i gyfraddau mwy nodweddiadol, sef tua tharged Banc Lloegr o 2%. Fodd bynnag, mae chwyddiant yn dal i fod wedi effeithio ar safonau byw, gydag incwm gwario aelwydydd y Deyrnas Unedig y pen yn parhau i fod yn is na’r lefel cyn y pandemig ar ôl ystyried chwyddiant.
Rhwng 2021 a 2023, roedd 21% o holl bobl Cymru yn byw mewn tlodi incwm cymharol (ar ôl talu costau tai).
Mae’r Swyddfa Ystadegau Gwladol (SYG) yn cyhoeddi Arolwg o'r Llafurlu (LFS) a dyma sydd wedi bod yn cael ei ddefnyddio ers blynyddoedd fel y brif ffynhonnell data ar gyfer asesu perfformiad economaidd tymor byr economi Cymru. Nid yw’r Arolwg o’r Llafurlu bellach yn cael ei ystyried yn ffynhonnell gwybodaeth ddibynadwy am dueddiadau diweddar am amodau’r farchnad lafur yng Nghymru, yn bennaf oherwydd bod llai o bobl yn ymateb i’r arolwg. Drwy ddefnyddio gwybodaeth o’r Arolwg Blynyddol o’r Boblogaeth a ffynonellau eraill fel cyfran y gweithlu sy’n hawlio budd-daliadau oherwydd diweithdra a nifer y bobl ar gyflogresi TWE mae’n amlwg bod y farchnad lafur yng Nghymru wedi parhau i ddatblygu mewn ffordd debyg i'r farchnad lafur yn y Deyrnas Unedig.
Mae data’r Arolwg Blynyddol o’r Boblogaeth yn dangos bod y gyfradd cyflogaeth yng Nghymru ac yn y Deyrnas Unedig wedi cynyddu yn y flwyddyn a ddaeth i ben ym mis Mawrth 2024. Cynyddodd y gyfradd diweithdra yn y ddwy wlad. Gostyngodd y gyfradd anweithgarwch economaidd. Fodd bynnag, yn y ddwy wlad, mae nifer y bobl oedran gweithio a oedd yn economaidd anweithgar oherwydd salwch yn dal yn uwch na’r lefelau cyn y pandemig.
Sefydlwyd carreg filltir genedlaethol ar gymryd rhan mewn addysg a’r farchnad lafur yn 2021, sef y bydd o leiaf 90% o bobl ifanc rhwng 16 a 24 oed mewn addysg, cyflogaeth neu hyfforddiant erbyn 2050. Mae’r amcangyfrifon dros dro yn dangos bod 85.8% o bobl ifanc 16 i 24 oed mewn addysg, cyflogaeth neu hyfforddiant yn 2022, i fyny o 83.7% yn 2021. Mae’r cynnydd hwn yn bennaf oherwydd cynnydd yn y gyfradd cyflogaeth ar gyfer pobl ifanc 16 i 18 oed. Mae’n dal i fod yn rhy gynnar i asesu effaith y pandemig ar y duedd hon.
Roedd 52% o weithwyr yn dod o dan drefniadau cydfargeinio yn 2023, lle mae cyflog ac amodau’n cael eu negodi rhwng cyflogwr ac undeb llafur. Mae’r gyfres amser ar gyfer y dangosydd hwn yn anwadal, ond roedd yn isel yn 2023 o’i gymharu â’r cyfartaledd ers 2011.
Ym mis Ebrill 2023, 5.6% oedd y bwlch cyflog rhwng y rhywiau (llawnamser), yr un fath â’r flwyddyn flaenorol. Yn y flwyddyn a ddaeth i ben ym mis Rhagfyr 2023, roedd y gwahaniaeth cyflog ar sail anabledd yn £1.75 yr awr (neu 12.2%) sy’n golygu bod gweithwyr anabl yng Nghymru yn ennill £1.75 yn llai yr awr ar gyfartaledd na phobl nad ydynt yn anabl. Mae hyn wedi codi £0.43 (2.5 pwynt canran) o’i gymharu â’r flwyddyn flaenorol.
Yn y flwyddyn a ddaeth i ben ym mis Rhagfyr 2023 roedd y gwahaniaeth cyflog ar sail ethnigrwydd yn £1.93 yr awr (neu 13.8%), sy’n golygu bod gweithwyr Du, Asiaidd ac Ethnig Leiafrifol yng Nghymru yn ennill £1.93 yn llai yr awr ar gyfartaledd na gweithwyr Gwyn. Roedd y gwahaniaeth cyflog wedi lleihau £0.30 (3.0 pwynt canran) o’i gymharu â’r flwyddyn flaenorol.
Mae proffil cymwysterau poblogaeth oedran gweithio Cymru wedi bod yn gwella dros amser. Yn 2023, roedd cyfran y boblogaeth gyda chymwysterau lefel 3 (cyfwerth i Safon Uwch) a lefel 4 (cyfwerth i lefel gradd) wedi cynyddu, ac roedd cyfran y boblogaeth heb unrhyw gymwysterau wedi gostwng rhywfaint.
Beth yw’r cynnydd tymor hirach at y nod?
Cymysg fu’r cynnydd at y nod, gyda gwelliannau ym mherfformiad cyffredinol y farchnad lafur o’i gymharu â’r cyfnod cyn datganoli ond llai o gynnydd wrth fynd i’r afael â thlodi, cynhyrchiant a chyflogau isel, a lefelau incwm isel. Mae cynnydd wedi ei wneud o ran datgarboneiddio, ond bydd angen newid yn gyflymach yn y dyfodol er mwyn cyrraedd targedau.
Roedd canran y bobl sy’n byw mewn tlodi incwm cymharol yn 2022-23 yn 21% o’i gymharu â 25% tuag at ddiwedd y ganrif ddiwethaf. Mae plant yn fwy tebygol o fod mewn tlodi incwm cymharol na’r boblogaeth yn gyffredinol, ond mae amlder tlodi wedi gostwng yma hefyd.
Mae incwm cyfartalog aelwydydd yng Nghymru yn llawer agosach at gyfartaledd y Deyrnas Unedig na’r gwerth ychwanegol gros (GVA) y pen, gyda gwahaniaethau yn dibynnu ar y mesur a ddefnyddiwyd a chyda’r bwlch lleiaf pan asesir ar gyfer y cartref canolrifol.
Y garreg filltir genedlaethol ar gyflogaeth (sy'n seiliedig ar yr Arolwg Blynyddol o'r Boblogaeth) yw dileu’r bwlch rhwng y gyfradd cyflogaeth yng Nghymru a’r Deyrnas Unedig erbyn 2050, gan ganolbwyntio ar waith teg a chynyddu cyfranogiad grwpiau heb gynrychiolaeth ddigonol yn y farchnad lafur. Mae’r bylchau hanesyddol mewn cyfraddau cyflogaeth a gweithgarwch rhwng Cymru a rhannau eraill o’r Deyrnas Unedig wedi lleihau ers datganoli, gyda Chymru’n perfformio’n well na rhai rhanbarthau yn Lloegr dros y tymor canolig. Mae hyn yn newid sylweddol ers y cyfnod cyn datganoli yn y 1980au a’r 1990au.
Mae yna ganran uwch o bobl sy’n ennill llai na’r cyflog byw gwirioneddol yng Nghymru nag mewn rhannau eraill o’r Deyrnas Unedig. Yn ogystal, mae’r dystiolaeth ar agweddau eraill ar ansawdd gwaith yn awgrymu darlun cymysg yng Nghymru.
Mae proffil cymwysterau poblogaeth oedran gweithio Cymru wedi bod yn gwella dros amser. Un o’r cerrig milltir cenedlaethol ar gymwysterau yw y bydd 75% o oedolion o oedran gweithio yng Nghymru yn gymwys i lefel 3 neu uwch erbyn 2050. Yn 2023, roedd 67.4% o oedolion o oedran gweithio yng Nghymru wedi cymhwyso i lefel 3 neu uwch. Y garreg filltir genedlaethol arall ar gymwysterau yw y bydd canran yr oedolion o oedran gweithio sydd heb gymwysterau yn 5% neu lai ym mhob awdurdod lleol yng Nghymru erbyn 2050. Yn 2023, roedd gan bump o’r 22 awdurdod lleol yng Nghymru 5% neu lai o oedolion o oedran gweithio heb unrhyw gymwysterau.
Cynyddodd cyrhaeddiad mewn ysgolion uwchradd yn y blynyddoedd cyn y pandemig. Amharwyd ar arholiadau cyhoeddus yn 2020 a 2021 oherwydd pandemig COVID-19, ac roedd 2021/222 yn flwyddyn bontio lle’r oedd disgyblion yn sefyll arholiadau ysgrifenedig gyda rhai addasiadau. Mae data ar gyfer blwyddyn ysgol 2022/23, lle gwelwyd newid pellach yn ôl i’r trefniadau asesu cyn y pandemig (gan gadw rhywfaint o gymorth ar gyfer dysgwyr), yn dangos rhywfaint o welliant parhaus o’i gymharu â blynyddoedd cyn y pandemig. Fodd bynnag, mae canlyniadau plant o gefndiroedd o amddifadedd yn dal i fod yn waeth.
Mae rheoli’r rhyngweithio rhwng twf economaidd a datblygu economi arloesol, garbon isel yn gymhleth ac yn arwain at heriau, ond mae arwyddion cadarnhaol mewn rhai sectorau.
Ers dirwasgiad 2008, mae buddsoddi yn arloesedd cwmnïau yng Nghymru wedi amrywio. Cofnodwyd bod pethau wedi gwella rhywfaint cyn y pandemig o ran bod busnesau’n arloesi.
Mae teithio’n cyfrannu’n sylweddol at allyriadau carbon, ond nid oes tystiolaeth o symud oddi wrth geir fel y prif ddull o deithio.
O 2023 ymlaen, mae data Prydain Fawr yn dangos bod lefelau traffig a defnyddio trafnidiaeth gyhoeddus yn codi’n ôl ers y pandemig ond heb gyrraedd y lefelau cyn y pandemig eto, gydag effaith benodol ar ddefnyddio bysiau.
Perfformiad economaidd
Fel sy’n wir ar draws y Deyrnas Unedig yn gyffredinol, mae twf yn yr economi ac mewn incwm gwirioneddol wedi bod yn araf ers dirwasgiad 2008, gan adlewyrchu twf gwael mewn cynhyrchiant. Mae twf cynhyrchiant hefyd wedi bod yn wan dros y cyfnod hwn yn y rhan fwyaf o wledydd datblygedig eraill, ond mae wedi bod yn arbennig o wael yn y Deyrnas Unedig. Mae’r cyfnod hir o dwf araf mewn cynhyrchiant ac incwm gwirioneddol yn ddigynsail yn y cyfnod modern.
Dros yr hirdymor, ers 1998, a chymryd dangosyddion economaidd gyda’i gilydd, mae Cymru wedi cadw’n weddol gyson â’r Deyrnas Unedig. Er bod y perfformiad economaidd yn parhau i fod yn wan o’i gymharu â llawer o rannau eraill o’r Deyrnas Unedig, mae data cynhyrchiant dros y degawd diwethaf yn rhoi awgrym o obaith. Fodd bynnag, mae’r bwlch gyda’r Deyrnas Unedig gyfan yn dal yn fawr, ac nid yw’r Deyrnas Unedig ei hun yn perfformio’n gryf o’i chymharu â lefelau cynhyrchiant yn rhyngwladol.
Mae gwerth ychwanegol gros (GVA) yn cynrychioli gwerth yr holl nwyddau a gwasanaethau a gynhyrchir mewn ardal. Dyma ffynhonnell yr incwm gwirioneddol y mae pobl yn ei ennill a’r sylfaen y gellir codi trethi arni i ariannu gwasanaethau cyhoeddus.
Er bod gwerth ychwanegol gros y pen poblogaeth Cymru wedi tyfu’n weddol debyg i’r gyfradd ledled y Deyrnas Unedig ers 1998, mae’n dal yn is na bron pob un o wledydd a rhanbarthau eraill y Deyrnas Unedig.
Mae’r data diweddaraf (ar gyfer 2022) yn dangos mai gwerth ychwanegol gros y pen yng Nghymru oedd 72.1% o gyfartaledd y Deyrnas Unedig, yr ail isaf o blith 12 gwlad y Deyrnas Unedig a rhanbarthau Lloegr, o flaen Gogledd-ddwyrain Lloegr.
Mae perfformiad Cymru o ran gwerth ychwanegol gros y pen yn bennaf yn adlewyrchu’r lefelau cynhyrchiant cymharol isel. Mae cynhyrchiant, sy’n cael ei fesur fel gwerth ychwanegol gros yr awr a weithir, yn is yng Nghymru nag mewn gwledydd eraill yn y Deyrnas Unedig a rhanbarthau yn Lloegr. Yn 2022 roedd yn 82.7% o ffigur y Deyrnas Unedig. Ers 2004, mae cynhyrchiant yng Nghymru wedi bod rhwng 81.7% a 85.3% o gyfartaledd y Deyrnas Unedig.
Ffigur 1.1: Gwerth ychwanegol gros yr awr a weithir yng Nghymru, gan gymharu â’r Deyrnas Unedig (y DU = 100), 1998 i 2022
Disgrifiad o Ffigur 1.1: Siart linell sy’n dangos bod gwerth ychwanegol gros (gwerth ychwanegol gros) yr awr a weithir yng Nghymru o’i gymharu â’r Deyrnas Unedig (mynegai prisiau cyfredol y Deyrnas Unedig = 100) wedi bod yn weddol sefydlog ers 1998, gyda chynhyrchiant Cymru yn parhau i fod yn is na chyfartaledd y Deyrnas Unedig.
Ffynhonnell: Dadansoddiad Llywodraeth Cymru o gynhyrchiant llafur Rhanbarthol, y Deyrnas Unedig, 1998 i 2022, y SYG
Arloesi mewn busnesau
Mae'r wybodaeth ddiweddaraf o arolwg arloesi’r Deyrnas Unedig ar gyfer y cyfnod 2020 i 2022 yn dangos bod 31% o fusnesau Cymru yn weithredol o ran arloesi (yn seiliedig ar ddiffiniad y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd (OECD)). Mae hyn yn golygu eu bod yn gwneud gweithgareddau fel cyflwyno cynnyrch, gwasanaethau, prosesau neu arferion neu strwythurau busnes newydd neu well; neu’n buddsoddi mewn ymchwil a datblygu neu hyfforddiant.
Cymru oedd â’r gyfran isaf o gwmnïau arloesi o holl wledydd y Deyrnas Unedig a rhanbarthau Lloegr yn ystod y cyfnod. Mae hyn yn defnyddio lleoliad daearyddol yn seiliedig ar leoliad prif swyddfa’r busnesau. Nid yw’n glir faint o effaith y gallai hyn ei chael ar fesur arloesi yng Nghymru. Mae cyfnod diweddaraf yr arolwg (2020-22) yn cynnwys pandemig COVID-19, sy’n debygol o fod wedi cael effaith ar arloesedd busnes.
Ffigur 1.2: Busnesau arloesedd gweithredol yng Nghymru Cymru a’r Deyrnas Unedig, 2008-10 i 2020-22
Disgrifiad o Ffigur 1.2: Siart linell yn dangos bod cyfran y busnesau arloesedd gweithredol yng Nghymru wedi dilyn tuedd y Deyrnas Unedig yn agos, gyda’r ddau yn dangos gostyngiad ar gyfer cyfnod diweddaraf yr arolwg (2020-22).
Ffynhonnell: Arolwg Arloesedd y DU, Yr Adran Busnes a Masnach.
Incwm aelwydydd
Mae incwm aelwydydd yn ddangosydd gwell o ffyniant a llesiant materol pobl na gwerth ychwanegol gros. Mae incwm cyfartalog aelwydydd yng Nghymru yn llawer agosach at gyfartaledd y Deyrnas Unedig na gwerth ychwanegol gros (GVA) y pen, ond mae gwahaniaethau yn dibynnu ar y mesur a ddefnyddiwyd, gyda’r bwlch lleiaf wrth ystyried yr incwm canolrifol.
Mae’r dangosydd cenedlaethol ar incwm yn defnyddio mesur incwm gwario gros aelwydydd (GDHI). Y garreg filltir genedlaethol ar incwm aelwydydd yw gwella GDHI y pen erbyn 2035. O ran y mesur hwn, mae Cymru, yn ôl y data diweddaraf (2022), ar 82% o ffigur y Deyrnas Unedig, ar ôl gostwng o 88% pan oedd y ffigur uchaf yn 2003. Mae’r gostyngiad cymharol hwn wedi ei ysgogi’n rhannol gan gynnydd mawr yn incwm aelwydydd yn Llundain, sydd wedi helpu i godi cyfartaledd y Deyrnas Unedig.
Er mai dim ond un o wledydd a rhanbarthau’r Deyrnas Unedig sydd ag incwm gwario gros aelwydydd y pen is na Chymru, mae’n cymharu’n fras ag ardaloedd yn y Deyrnas Unedig sydd â nodweddion tebyg.
Ffigur 1.3: Incwm gwario gros aelwydydd y pen, Cymru a’r Deyrnas Unedig, 1999 i 2021
Disgrifiad o Ffigur 1.3: Siart linell yn dangos bod incwm gwario gros aelwydydd (GDHI) y pen wedi cynyddu’n gyffredinol yng Nghymru a’r Deyrnas Unedig ers 1999, gyda’r gwerth i Gymru yn parhau’n is na’r Deyrnas Unedig ar draws y cyfnod amser.
Ffynhonnell: Incwm Gwario Gros Aelwydydd Rhanbarthol, Y SYG
Y farchnad lafur
Yr Arolwg o’r Llafurlu yw’r ffynhonnell swyddogol a mwyaf amserol o ddata sy’n disgrifio amodau’r farchnad lafur yng Nghymru ers blynyddoedd lawer. Er bod maint sampl cymharol fach yn golygu bod y data bob amser yn anwadal, dros y blynyddoedd diwethaf, mae wedi dod yn llawer mwy amlwg, yn bennaf oherwydd bod cyfraddau ymateb wedi gostwng. O ganlyniad, nid yw’r data ar lefel gwlad a rhanbarth y Deyrnas Unedig yn cael eu dosbarthu fel ystadegau swyddogol achrededig mwyach, gyda chyfyngau hyder cymharol fawr ar gyfer amcangyfrifon Cymru, sy’n gwneud y data’n llai dibynadwy ac yn fwy ansicr.
Ar wahân i faterion ansawdd data’r Arolwg o'r Llafurlu presennol, mae bob amser yn synhwyrol ystyried data eraill ar y farchnad lafur a gyhoeddir ochr yn ochr â data’r Arolwg o’r Llafurlu, i fesur sefyllfa ddiweddaraf y farchnad lafur yng Nghymru. Mae ffynonellau data eraill yn cynnwys data Cyllid a Thollau EF sy’n cofnodi union nifer y gweithwyr Talu Wrth Ennill (TWE) a data’r Adran Gwaith a Phensiynau sy’n cyfrif nifer y bobl sy’n hawlio budd-daliadau yn bennaf am resymau diweithdra. Mae’r data hyn yn dangos bod y momentwm yn y farchnad lafur wedi arafu yn ystod 2024. Mae rhagolygon diweddaraf y Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol a Banc Lloegr yn disgwyl i ganlyniadau’r farchnad lafur yn y Deyrnas Unedig ddirywio dros y tymor agos.
Mae’r Arolwg Blynyddol o’r Boblogaeth yn caniatáu amcangyfrifon o ganlyniadau’r farchnad lafur ar lefel awdurdod lleol ac ar gyfer is-grwpiau o’r boblogaeth, a dyma’r ffynhonnell ar gyfer y dangosyddion cenedlaethol a’r cerrig milltir cenedlaethol cysylltiedig. Gan fod y rhan fwyaf o ddata’r farchnad lafur yn seiliedig ar arolwg ac yn anwadal, ni ddylid gor-ddehongli newidiadau tymor byr. Y garreg filltir genedlaethol ar gyflogaeth (sy'n seiliedig ar yr Arolwg Blynyddol o'r Boblogaeth) yw dileu’r bwlch rhwng y gyfradd cyflogaeth yng Nghymru a’r Deyrnas Unedig erbyn 2050, gan ganolbwyntio ar waith teg a chynyddu cyfranogiad grwpiau heb gynrychiolaeth ddigonol yn y farchnad lafur. Yn ôl yr Arolwg Blynyddol o'r Boblogaeth, y gyfradd cyflogaeth ar gyfer pobl rhwng 16 a 64 oed yng Nghymru oedd 73.5% yn y flwyddyn sy'n dod i ben ym mis Mawrth 2024, tra bo cyfradd y Deyrnas Unedig yn 75.4%. Ers diwedd Mawrth 2005, mae’r gyfradd cyflogaeth wedi cynyddu 4.1 pwynt canran yng Nghymru a 2.9 pwynt canran yn y Deyrnas Unedig, gyda’r bwlch yn y gyfradd cyflogaeth yn lleihau o 3.1 pwynt canran i 1.9 pwynt canran.
Mae COVID-19 wedi cael effeithiau niweidiol ar y farchnad lafur, ac mae hynny wedi cael effaith anghymesur ar grwpiau a oedd eisoes o dan anfantais. Mae hyn yn cynnwys pobl mewn swyddi sy’n talu’n wael, mewn swyddi llai diogel, pobl ifanc, pobl sy’n cyrraedd diwedd eu bywyd gwaith, a phobl mewn grwpiau amrywiol a oedd eisoes yn profi anghydraddoldebau yn y farchnad lafur. Fodd bynnag, mae llawer o’r effeithiau niweidiol wedi cael eu lleihau neu eu gwrthdroi wedyn (mae dadansoddiad o'r anghydraddoldebau wedi’i gynnwys yn y bennod Cymru sy’n Fwy Cyfartal).
Un nodwedd sy’n peri pryder yn y farchnad lafur yn y blynyddoedd diwethaf yw’r cynnydd mawr mewn anweithgarwch economaidd ymysg pobl o oedran gweithio oherwydd salwch. Mae’r Arolwg Blynyddol o’r Boblogaeth yn adrodd bod 26,100 yn fwy o bobl oedran gweithio yn economaidd anweithgar yng Nghymru oherwydd salwch tymor hir yn y flwyddyn hyd at fis Mawrth 2024 o’i gymharu â’r flwyddyn hyd at fis Mawrth 2020. Mae hyn yn gynnydd o tua 20%. Mae’r Arolwg Blynyddol o’r Boblogaeth yn adrodd bod 358,200 yn fwy o bobl yn anweithgar oherwydd salwch ledled y Deyrnas Unedig, sy’n gynnydd o 17%.
Ffigur 1.4: Cyfradd cyflogaeth pobl rhwng 16 a 64 oed, y flwyddyn sy'n dod i ben ym mis Mawrth 2005 i fis Mawrth 2024
Disgrifiad o Ffigur 1.4: Siart linell sy’n dangos bod y gyfradd cyflogaeth ar gyfer pobl 16 i 64 oed wedi cynyddu’n gyffredinol ers y flwyddyn a ddaeth i ben ym mis Mawrth 2011 yng Nghymru ac yn y Deyrnas Unedig. Dros y pedair blynedd diwethaf (ers dechrau pandemig COVID-19), mae’r gyfradd wedi bod yn fwy anwadal yng Nghymru. Mae cyfradd y Deyrnas Unedig wedi aros yn uwch na chyfradd Cymru ers y flwyddyn a ddaeth i ben ym mis Mawrth 2005.
Ffynhonnell: Arolwg Blynyddol o’r Boblogaeth, Y SYG
Nodyn: Nid yw echelin y siart yn cychwyn ar sero.
Ffigur 1.5: Cyfradd anweithgarwch economaidd (ac eithrio myfyrwyr) ar gyfer pobl 16 i 64 oed, y flwyddyn a ddaeth i ben ym mis Mawrth 2005 i fis Mawrth 2024
Disgrifiad o Ffigur 1.5: Siart linell sy’n dangos bod y gyfradd anweithgarwch economaidd (ac eithrio myfyrwyr) wedi gostwng yn raddol ers y flwyddyn a ddaeth i ben ym mis Mawrth 2005 yng Nghymru a’r Deyrnas Unedig. Fodd bynnag, dros y pedair blynedd diwethaf (ers dechrau pandemig COVID-19), mae’r gyfradd wedi cynyddu ar gyfer y ddwy ardal. Mae’r gyfradd yng Nghymru bob amser wedi bod yn uwch na chyfradd y Deyrnas Unedig, gyda maint y bwlch yn amrywio dros amser.
Ffynhonnell: Arolwg Blynyddol o’r Boblogaeth, Y SYG
Nodyn: Nid yw echelin y siart yn cychwyn ar sero.
Cyfranogiad mewn addysg a’r farchnad lafur
Sefydlwyd carreg filltir genedlaethol ar gymryd rhan mewn addysg a’r farchnad lafur yn 2021, sef y bydd o leiaf 90% o bobl ifanc rhwng 16 a 24 oed mewn addysg, cyflogaeth neu hyfforddiant erbyn 2050.
Mae’r amcangyfrifon dros dro ar gyfer 2022 yn dangos bod 85.8% o bobl ifanc 16 i 24 oed mewn addysg, cyflogaeth neu hyfforddiant, sydd wedi cynyddu o 83.7% yn 2021. Mae’r cynnydd yn bennaf oherwydd cynnydd mewn cyflogaeth ar gyfer pobl ifanc 16 i 18 oed.
Gan ddefnyddio’r prif fesur o bobl ifanc mewn addysg, cyflogaeth neu hyfforddiant, bu cynnydd yn y grwpiau oedran 16 i 18 a 19 i 24 rhwng 2021 a 2022, gyda’r cynnydd cyffredinol ar gyfer y rhai 16 i 18 (0.9 pwynt canran) yn llai na’r cynnydd cyffredinol ar gyfer y rhai 19 i 24 oed (2.7 pwynt canran). Ar gyfer pobl ifanc rhwng 16 a 18 oed, roedd hyn yn dilyn cyfnod lle’r oedd y gyfran wedi aros yn sefydlog ar oddeutu 89 i 90% rhwng 2012 a 2018.
Ffigur 1.6: Canran y bobl ifanc yng Nghymru mewn addysg, cyflogaeth neu hyfforddiant, 2004 i 2022
Disgrifiad o Ffigur 1.6: Siart linell sy’n dangos bod canran y bobl ifanc rhwng 16 a 18 oed yng Nghymru mewn addysg, cyflogaeth neu hyfforddiant wedi aros yn gymharol gyson ers 2004, tra bod canran y rheini rhwng 19 a 24 oed wedi disgyn yn is na 80% rhwng 2009 a 2014. Ers hynny mae wedi gwella i 85.4% yn 2022.
Ffynhonnell: Cyfranogiad pobl ifanc mewn addysg a’r farchnad lafur, Llywodraeth Cymru
Nodyn: Nid yw echelin y siart yn cychwyn ar sero.
(p): Mae’r ffigurau ar gyfer 2022 yn rhai dros dro.
Gwaith Teg ac Enillion
Mae’r dangosydd cenedlaethol ar gyfer gwaith teg ac enillion yn ystyried canran y bobl sy’n cael eu cyflogi ar gontractau parhaol (neu ar gontractau dros dro, ac nad ydynt yn chwilio am waith parhaol) ac sy’n ennill o leiaf y cyflog byw gwirioneddol. Mae’r cyflog byw gwirioneddol yn cael ei gyfrifo gan y Living Wage Foundation sy'n pennu’r fethodoleg. Ei nod yw adlewyrchu costau byw.
Yn 2023, roedd 64% o’r bobl hynny sy'n cael eu cyflogi ar gontractau parhaol (neu ar gontractau dros dro, ac nad ydynt yn chwilio am waith parhaol) yn ennill o leiaf y cyflog byw gwirioneddol, a oedd wedi disgyn o 68% yn 2022 ac a oedd yn is nag ar unrhyw gyfnod yn y degawd diwethaf. Mae hyn yn seiliedig ar y cyflog byw gwirioneddol ar gyfer 2023-24 fel y’i cyhoeddwyd ym mis Hydref 2023.
Ffigur 1.7: Canran y bobl sy’n cael eu cyflogi, ar gontractau parhaol (neu ar gontractau dros dro, ac nad ydynt yn chwilio am waith parhaol) ac sy’n ennill o leiaf y cyflog byw gwirioneddol, 2012 i 2023
Disgrifiad o Ffigur 1.7: Siart linell yn dangos bod nifer y bobl mewn cyflogaeth sy’n ennill y cyflog byw gwirioneddol yng Nghymru o leiaf, wedi disgyn i 64% yn 2023, ar ôl amrywio rhwng 65% a 70% rhwng 2012 a 2022.
Ffynhonnell: Dadansoddiad Llywodraeth Cymru o’r Arolwg Blynyddol o'r Boblogaeth
Mae data o Arolwg Cenedlaethol Cymru yn awgrymu bod canran y bobl sy’n fodlon ar eu swydd yr un fath fwy neu lai, sef 83% yn 2022-23. Mae bodlonrwydd mewn swydd yn tueddu i gynyddu gydag oedran.
Mae carreg filltir genedlaethol wedi cael ei gosod er mwyn dileu’r bwlch cyflog rhwng y rhywiau, anabledd ac ethnigrwydd erbyn 2050. Dros yr hirdymor, mae’r bwlch cyflog rhwng y rhywiau (ar sail canolrif enillion amser llawn yr awr a heb gynnwys goramser) wedi lleihau. Ym mis Ebrill 2023, 5.6% oedd y bwlch cyflog rhwng y rhywiau (llawnamser), yr un fath â’r flwyddyn flaenorol. Roedd y bwlch wedi ehangu rhywfaint yn y Deyrnas Unedig i 7.7%.
Mae'r bwlch cyflog rhwng y rhywiau ar gyfer yr holl weithwyr yn parhau i fod yn llawer iawn uwch, sef 11.8%. Mae hyn oherwydd bod menywod yn llenwi mwy o swyddi rhan-amser sydd, o’u cymharu â swyddi llawnamser, â thâl canolrifol is yr awr.
Nid yw’r bylchau hyn yn ystyried gwahaniaethau mewn lefelau addysg a phrofiad, sy’n amrywio ar draws y rhywiau ac yn effeithio ar lefelau enillion.
Ffigur 1.8: Canran y gwahaniaeth rhwng enillion canolrifol llawnamser yr awr rhwng dynion a menywod, 1999 i 2023 [Nodyn 1]
Disgrifiad o Ffigur 1.8: Siart linell yn dangos bod y gwahaniaeth mewn enillion canolrifol llawnamser yr awr rhwng dynion a menywod wedi gostwng dros yr 20 mlynedd diwethaf ar gyfer Cymru a’r Deyrnas Unedig. Mae’r bwlch cyflog rhwng y rhywiau yng Nghymru wedi bod yn llai na’r Deyrnas Unedig ers 2013.
Ffynhonnell: Dadansoddiad Llywodraeth Cymru o’r Arolwg Blynyddol o Oriau ac Enillion, Y SYG
[Nodyn 1] Mae gwahaniaeth cyflog sy’n fwy na sero yn golygu bod enillion dynion yn uwch nag enillion menywod.
Yn y flwyddyn a ddaeth i ben ym mis Rhagfyr 2023, y gwahaniaeth cyflog ar sail anabledd yng Nghymru oedd £1.75 yr awr (neu 12.2%). Mae hyn yn golygu bod gweithwyr anabl yng Nghymru yn ennill £1.75 yn llai yr awr ar gyfartaledd na phobl nad ydynt yn anabl. Mae’r gwahaniaeth cyflog wedi ehangu £0.43 (2.5 pwynt canran) o’i gymharu â’r flwyddyn flaenorol. Ers 2019, mae gwerth y gwahaniaeth cyflog ar sail anabledd wedi gostwng fymryn bach iawn (£0.01), ond oherwydd cyflogau uwch bob awr ar gyfer gweithwyr anabl a gweithwyr nad ydynt yn anabl, fel canran, gostyngodd y gwahaniaeth cyflog 2.9 pwynt canran.
Yn y flwyddyn a ddaeth i ben ym mis Rhagfyr 2023, y gwahaniaeth cyflog ar sail ethnigrwydd yng Nghymru oedd £1.93 yr awr (neu 13.8%). Mae hyn yn golygu bod gweithwyr Du, Asiaidd ac Ethnig Leiafrifol yng Nghymru yn ennill £1.93 yn llai yr awr ar gyfartaledd na gweithwyr Gwyn. Mae’r gwahaniaeth cyflog wedi lleihau £0.30 (3.0 phwynt canran) o’i gymharu â’r flwyddyn flaenorol, sydd wedi cael ei achosi gan gynnydd o £1.02 yn yr enillion cyfartalog fesul awr ar gyfer gweithwyr Du, Asiaidd ac Ethnig Leiafrifol, o’i gymharu â chynnydd o £0.72 ar gyfer gweithwyr Gwyn.
Mae’n werth nodi, oherwydd bod y data ar gyfer y bwlch cyflog ar sail ethnigrwydd yng Nghymru yn anwadal iawn, y dylid ystyried newidiadau tymor byr ochr yn ochr â thueddiadau hirdymor lle bo hynny’n bosibl. Ers 2019, mae’r bwlch cyflog ar sail ethnigrwydd wedi gweld cynnydd cyffredinol lle mae enillion cyfartalog fesul awr gweithwyr Gwyn wedi cynyddu 23.5% ac mae’r enillion cyfartalog fesul awr ar gyfer gweithwyr Du, Asiaidd ac Ethnig Leiafrifol wedi cynyddu 8.0%.
Tlodi ac amddifadedd
Tlodi incwm cymharol
Pobl sy’n byw mewn tlodi incwm cymharol yw’r rhai sy’n byw mewn aelwyd lle mae cyfanswm incwm yr aelwyd o bob ffynhonnell yn llai na 60% o incwm cyfartalog aelwydydd y Deyrnas Unedig (fel sy’n cael ei roi gan y canolrif).
Ar gyfer rhanbarthau a gwledydd y Deyrnas Unedig, mae’r data diweddaraf a gyhoeddwyd ar gyfer y cyfnod rhwng 2020-21 a 2022-23. Nid yw’r amcangyfrifon yn cynnwys data arolwg 2020-21 yn y cyfrifiadau, gan y bernir bod y data ar gyfer y flwyddyn honno o ansawdd rhy isel, oherwydd effaith pandemig COVID-19 ar waith maes yr arolwg.
Rhwng 2020-21 a 2022-23, roedd 21% o holl bobl Cymru yn byw mewn tlodi incwm cymharol (ar ôl talu costau tai).
Mae canran y bobl sy’n byw mewn tlodi incwm cymharol wedi bod yn gymharol sefydlog yng Nghymru ers dros 18 mlynedd, gyda phlant yn fwy tebygol o fod mewn tlodi incwm cymharol na’r boblogaeth yn gyffredinol. Er bod cyfraddau’r bobl sy’n byw mewn tlodi incwm cymharol yng Nghymru wedi cynyddu i blant ac wedi gostwng i bensiynwyr yn y cyfnod diweddaraf, nid oedd yr un o’r newidiadau hyn yn arwyddocaol yn ystadegol.
Ffigur 1.9: Canran o bob grŵp oedran yng Nghymru sy’n byw mewn tlodi incwm cymharol (ar ôl costau tai), cyfartaleddau tair blynedd ariannol [Nodyn 1]
Disgrifiad o Ffigur 1.9: Siart linell yn dangos pobl yng Nghymru sy’n byw mewn tlodi incwm cymharol (ar ôl talu costau tai) o 1997 ymlaen. Mae canran y bobl sy’n byw mewn tlodi incwm cymharol wedi bod yn gymharol sefydlog yng Nghymru ers dros 18 mlynedd, gyda phlant yn fwy tebygol o fod mewn tlodi incwm cymharol na’r boblogaeth yn gyffredinol.
Ffynhonnell: Dadansoddiad Llywodraeth Cymru o set ddata Cartrefi Islaw’r Incwm Cyfartalog, yr Adran Gwaith a Phensiynau, yn seiliedig ar yr Arolwg o Adnoddau Teulu
[Nodyn 1] Nid yw’r amcangyfrifon ar gyfer cyfnodau sy’n cwmpasu 2020-21 yn cynnwys y data a gasglwyd yn ystod 2020-21 yn y cyfrifiadau. Ar gyfer y tri chyfnod diweddaraf a ddangosir, mae amcangyfrifon a gyfrifwyd yn flaenorol fel cyfartaleddau treigl tair blynedd yn seiliedig ar gyfartaleddau treigl dwy flynedd sy’n hepgor data arolwg 2020-21. Mae amcangyfrifon 2020-21 yn annibynadwy gan eu bod yn seiliedig ar ddata a gasglwyd yn ystod blwyddyn gyntaf pandemig y coronafeirws (COVID-19), pan effeithiodd rheolau’r cyfyngiadau symud yn ddifrifol ar brosesau casglu data.
Ystyrir bod rhywun mewn tlodi parhaus os yw ef neu hi mewn tlodi incwm cymharol mewn o leiaf tair o bob pedair blynedd yn olynol. Mae data o arolwg Understanding Society yn dangos bod tebygolrwydd o 12% y byddai unigolyn yng Nghymru mewn tlodi parhaus rhwng 2018 a 2022 (ar ôl talu costau tai). Roedd plentyn yng Nghymru ychydig yn fwy tebygol o fod mewn tlodi parhaus, sef 18%.
Amddifadedd materol
Mae amddifadedd materol yn fesur o safonau byw, a diffinnir bod unigolyn yn byw mewn amddifadedd materol os nad yw’n gallu cael gafael ar nifer penodol o nwyddau a gwasanaethau.
Roedd parhau â chyfyngiadau pandemig COVID-19 yn 2021-22 wedi effeithio ar fesur amddifadedd materol. Roedd y cyfyngiadau a oedd ar waith yn effeithio ar fynediad pobl at rai cyfleoedd neu wasanaethau cymdeithasol, waeth beth fo’r amddifadedd neu’r cyfyngiadau ariannol. Ar ben hynny, mae newidiadau yn y ffordd y cesglir data Arolwg Cenedlaethol Cymru ers y pandemig yn effeithio ar y gallu i gymharu â data cynharach.
Yn y blynyddoedd cyn y pandemig, gostyngodd canran yr oedolion o oedran gweithio mewn amddifadedd materol o 19% yn 2017-18 i 16% yn 2019-20. Roedd gostyngiad hefyd mewn amddifadedd materol ymysg pensiynwyr (o 7% i 4% yn y cyfnod). Yn fwy diweddar, cododd lefelau amddifadedd materol rhwng 2021-22 a 2022-23 ar gyfer oedolion o oedran gweithio (i 19%) ac, i raddau llai, ar gyfer pensiynwyr (i 5%).
Yn 2022-23, roedd 25% o’r bobl a oedd â phlant yn eu haelwyd mewn amddifadedd materol, o’i gymharu ag 11% o bobl mewn aelwydydd heb blant. Fodd bynnag, roedd gan gyfran is o rieni blant a oedd yn profi amddifadedd materol eu hunain (9%). Roedd hyn yn gynnydd o’r adeg y’i mesurwyd ddiwethaf yn 2019-20, pan oedd gan 6% o rieni blant a oedd yn profi amddifadedd materol.
Ffigur 1.10: Canran y bobl mewn amddifadedd materol yng Nghymru, y blynyddoedd ariannol a ddaeth i ben 2016-17 i 2022-23 [Nodyn 1] [Nodyn 2]
Disgrifiad o Ffigur 1.10: Graff llinell yn dangos bod cyfran yr oedolion o oedran gweithio a phensiynwyr a oedd mewn amddifadedd materol wedi gostwng cyn y pandemig tra bod y duedd ar gyfer plant yn gymharol sefydlog. Mae’r gyfran ar gyfer pob un o’r grwpiau hyn wedi codi eto yn 2022-23.
Ffynhonnell: Arolwg Cenedlaethol Cymru
[Nodyn 1] Ni chasglwyd data amddifadedd materol ar gyfer blwyddyn arolwg 2020-21.
[Nodyn 2] Ar gyfer 2021-22 a 2022-23, nid oes modd cymharu ystadegau amddifadedd materol yn gwbl deg â’r cyfnod cyn y pandemig. Mae’r Arolwg Cenedlaethol wedi newid o arolwg wyneb yn wyneb i arolwg dros y ffôn, a allai ddylanwadu ar ymatebwyr sy’n ateb y cwestiynau amddifadedd materol.
Yn yr adroddiadau Llesiant Cymru blaenorol rydym wedi adrodd ar ddata o ffynhonnell wahanol, yr Arolwg o Adnoddau Teulu, sy’n amcangyfrif canran yr oedolion o oedran gweithio a’r plant mewn aelwydydd incwm isel a oedd mewn amddifadedd materol.
Incwm a wariwyd ar gostau tai
Mae’r dangosydd cenedlaethol ar ganran yr aelwydydd sy’n gwario 30% neu fwy o’u hincwm ar gostau tai yn seiliedig ar ddata o Arolwg Adnoddau Teulu yr Adran Gwaith a Phensiynau. Roedd pandemig COVID-19 yn ystod 2020-21 wedi effeithio ar gasglu data ar gyfer yr Arolwg o Adnoddau Teulu felly nid yw data arolwg y flwyddyn honno wedi cael eu cynnwys yn y cyfrifiadau ar gyfer y tri chyfnod diweddaraf oherwydd bernir eu bod o ansawdd isel.
Ar gyfer y cyfnod diweddaraf y mae digon o ddata ar gael ar ei gyfer (blynyddoedd ariannol 2021-22 i 2022-23), roedd 15% o aelwydydd yn gwario 30% neu fwy o’u hincwm ar gostau tai, ond mae hyn yn amrywio o ran deiliadaeth. Roedd y ganran hon wedi bod yn weddol gyson ar tua 19% ers y cyfnod 2011-12 i 2013-14. Nid yw’n glir a yw’r gostyngiad ymddangosiadol hwn yn cynrychioli newid arwyddocaol yn ystadegol. Fodd bynnag, mae arwyddion yn ystod y cyfnod diweddaraf bod elfen incwm y dangosydd yn cynnwys cynnydd yng nghefnogaeth y wladwriaeth (er enghraifft taliadau cymorth tanwydd, taliadau cynllun cymorth Costau Byw). Yn ogystal, nid yw effaith y cynnydd mewn cyfraddau llog morgeisi, yn dilyn cynnydd yng nghyfradd llog sylfaenol Banc Lloegr yn ystod hydref 2022, wedi taro nifer o aelwydydd yn y cyfnod sydd â morgeisi ar gyfradd sefydlog eto.
Sylwch nad yw’r dangosydd hwn yn cynnwys costau ynni aelwydydd a gododd drwy gydol 2022-23 ac a fydd wedi cael effaith ehangach ar aelwydydd.
Yn y cyfnod hyd at 2021-22 i 2022-23, dim ond 3% o aelwydydd sy’n berchen ar eu cartref eu hunain yn llwyr a 9% o’r rhai sy’n berchen ar gartref gyda morgais oedd yn gwario 30% neu fwy o’u hincwm ar gostau tai. Mae’r canrannau’n uwch ar gyfer y ddwy ddeiliadaeth arall: 35% o’r rhai sy’n rhentu’n breifat, 36% o’r rhai mewn tai rhent cymdeithasol.
Cymwysterau
Mae proffil cymwysterau poblogaeth oedran gweithio Cymru wedi bod yn gwella dros amser, er bod toriad yn y gyfres rhwng 2021 a 2022 oherwydd newidiadau i’r cwestiynau ar gymwysterau yn yr Arolwg Blynyddol o’r Boblogaeth, sydd nawr yn adlewyrchu’r fframwaith cymwysterau presennol.
Sgiliau a chymwysterau yw'r un dylanwad mwyaf ar incwm pobl ac ar eu siawns o fod mewn gwaith.
Yn 2023, roedd 45.0% o oedolion o oedran gweithio (18 i 64 oed) wedi cymhwyso i lefel addysg uwch o leiaf (lefel 4), i fyny o 43.3% yn 2022. Mae cyfran y boblogaeth oedran gweithio sydd ag o leiaf gymwysterau addysg uwch wedi cynyddu’n sylweddol yn ystod y 15 mlynedd diwethaf; gan godi bron 14 pwynt canran yn y cyfnod rhwng 2008 a 2021.
Un o’r cerrig milltir cenedlaethol ar gymwysterau yw y bydd 75% o oedolion o oedran gweithio yng Nghymru yn gymwys i lefel 3 neu uwch erbyn 2050. Yn 2023, roedd 67.4% o oedolion o oedran gweithio yng Nghymru wedi cymhwyso i lefel 3 neu uwch.
Rhwng 2008 a 2021, roedd gostyngiadau mawr yng nghyfran yr oedolion o oedran gweithio heb gymwysterau. 7.9% oedd y gyfran hon yn 2023. Roedd cyfran yr oedolion o oedran gweithio a oedd wedi cymhwyso i lefel 2 o leiaf (sy’n cyfateb i 5+ TGAU gradd A* i C) yn 87.4% yn 2023.
Mae oedolion hŷn yn fwy tebygol o fod heb unrhyw gymwysterau nag oedolion iau.
Mae cyfran uwch o ddynion na menywod heb unrhyw gymwysterau mewn grwpiau oedran hyd at ac yn cynnwys pobl rhwng 35 a 49 oed. Mae menywod yn fwy tebygol o feddu ar gymwysterau lefel 4 neu uwch.
Ffigur 1.11: Lefel y cymwysterau uchaf a ddelir gan oedolion o oedran gweithio, 2008 i 2023 [Nodyn 1]
Disgrifiad o Ffigur 1.11: Mae lefelau cymwysterau yng Nghymru wedi cynyddu’n raddol ers 2008, er bod toriad yn y gyfres rhwng 2021 a 2022 oherwydd materion yn ymwneud â chymharu.
Ffynhonnell: Dadansoddiad Llywodraeth Cymru o’r Arolwg Blynyddol o'r Boblogaeth, Y SYG
[Nodyn 1] Ni ellir cymharu amcangyfrifon ar gyfer 2022 ymlaen â blynyddoedd blaenorol yn dilyn newidiadau i’r cwestiynau ar gymwysterau Arolwg Blynyddol o’r Boblogaeth.
Y garreg filltir genedlaethol arall ar gymwysterau yw y bydd canran yr oedolion o oedran gweithio sydd heb gymwysterau yn 5% neu lai ym mhob awdurdod lleol yng Nghymru erbyn 2050. Yn 2023, roedd gan bump o’r 22 awdurdod lleol yng Nghymru 5% neu lai o oedolion o oedran gweithio heb unrhyw gymwysterau – Bro Morgannwg (2.5%), Sir Fynwy (3.0%), Ynys Môn (3.2%), Gwynedd (3.3%) a Phowys (3.4%). Roedd y gyfran uchaf o oedolion o oedran gweithio heb unrhyw gymwysterau ym Mlaenau Gwent (16.6%) a Merthyr Tudful (14.1%).
Ffigur 1.12: Cyfran y boblogaeth oedran gweithio heb unrhyw gymwysterau yn ôl awdurdod lleol, 2023
Disgrifiad o Ffigur 1.12: Siart far yn dangos cyfran y boblogaeth oedran gweithio heb unrhyw gymwysterau ym mhob awdurdod lleol yn 2023. Mae’r gyfran yn llai na 5% ym Mro Morgannwg, Sir Fynwy, Ynys Môn, Gwynedd a Phowys, ond mae dros 15% ym Mlaenau Gwent.
Ffynhonnell: Dadansoddiad Llywodraeth Cymru o’r Arolwg Blynyddol o'r Boblogaeth, Y Swyddfa Ystadegau Gwladol
Cyrhaeddiad mewn ysgolion
Cynyddodd cyrhaeddiad mewn ysgolion yn ystod y blynyddoedd cyn y pandemig, ond amharwyd ar arholiadau cyhoeddus (fel TGAU a Safon Uwch), yn enwedig yn 2020 a 2021 oherwydd pandemig COVID-19. Yn y blynyddoedd hynny cafodd yr holl raddau a fyddai wedi cael eu dyfarnu ar ôl arholiad eu disodli gan raddau a aseswyd neu a bennwyd gan ganolfan. Roedd 2021/22 yn flwyddyn bontio lle’r oedd disgyblion yn sefyll arholiadau ysgrifenedig gyda rhai addasiadau. Mae rhagor o fanylion am y trefniadau hyn ar gael yn ein cyhoeddiad Canlyniadau Arholiadau blynyddol.
Mae data ar gyfer blwyddyn ysgol 2022/23, lle gwelwyd newid pellach yn ôl i’r trefniadau asesu cyn y pandemig (gan gadw rhywfaint o gymorth ar gyfer dysgwyr) yn dangos rhywfaint o welliant parhaus o’i gymharu â blynyddoedd cyn y pandemig. Fodd bynnag, mae canlyniadau plant o gefndiroedd o amddifadedd yn dal i fod yn waeth.
Yn 2022/23, cyfartaledd y dangosydd capio 9 (fersiwn mesurau dros dro) oedd 358.1 pwynt, cynnydd bach o 354.4 pwynt yn 2018/19. Yn 2022/23 sgoriodd disgyblion a oedd yn gymwys i gael prydau ysgol am ddim 296.7 pwynt a sgoriodd disgyblion nad oeddent yn gymwys i gael prydau ysgol am ddim 383.8 pwynt ar gyfartaledd yn y dangosydd “capio 9” (fersiwn mesurau dros dro). Mae hyn yn golygu bod disgyblion nad ydynt yn gymwys yn sgorio 87.1 pwynt yn fwy na disgyblion eraill. Mae hyn yn gynnydd yn y bwlch o 77.3 pwynt yn 2018/19, y tro diwethaf adroddwyd ar y dangosydd capio 9 (fersiwn mesurau dros dro).
O 2018/19, pan gafodd arholiadau ysgrifenedig eu sefyll diwethaf, hyd at 2022/23 mae canran yr ymgeiswyr a gafodd A* i A ac A* i C ar lefel TGAU wedi cynyddu. Yn ystod y cyfnod hwn, cynyddodd canran y graddau A* i A o 19.5% i 22.2%. Fodd bynnag, mae hyn yn ostyngiad o 3.7 pwynt canran o’i gymharu â’r canlyniadau a gafwyd yn 2021/22, pan gafodd cymwysterau eu dyfarnu ar sail arholiadau ysgrifenedig eto, am y tro cyntaf ers dechrau pandemig COVID-19. Gwelwyd patrwm tebyg yn yr ystod graddau A* i C.
Mae bwlch o hyd rhwng deilliannau addysgol plant yn yr ysgol sy’n gymwys i gael prydau ysgol am ddim a’r rhai nad ydynt yn gymwys. Mae’r bwlch yn y niferoedd sy’n cael graddau A* i A ar lefel TGAU wedi ehangu yn ystod yr wyth mlynedd diwethaf, ac mae’r bwlch yn niferoedd yr ymgeiswyr sy'n cael graddau A* i C wedi bod yn fwy sefydlog. Mae data hyd at 2019 o asesiadau gan athrawon o’r cwricwlwm cenedlaethol yn dangos bod y bwlch mewn canlyniadau addysgol wedi tyfu wrth i ddisgyblion fynd yn hŷn. Ni chesglir y data hyn mwyach, ar ôl cyflwyno’r Cwricwlwm newydd i Gymru.
Yn 2022/23 roedd y bwlch rhwng disgyblion nad oeddent yn gymwys i gael prydau ysgol am ddim a disgyblion a oedd yn gymwys i gael prydau ysgol am ddim ac a oedd wedi cael graddau A* i C wedi ehangu i 29.8 pwynt canran, gan ddychwelyd at fwlch tua’r un maint ag yn ystod y blynyddoedd cyn y pandemig, yn dilyn gostyngiad i 24.7 pwynt canran yn 2019/20.
Ffigur 1.13: Bwlch rhwng canrannau’r disgyblion sy’n gymwys ar gyfer prydau ysgol am ddim a disgyblion nad ydynt yn gymwys ar gyfer prydau ysgol am ddim sy’n cael graddau TGAU A* i A, A* i C ac A* i G, 2015/16 i 2022/23 [Nodyn 1]
Disgrifiad o Ffigur 1.13: Siart linell sy’n dangos y bwlch rhwng canrannau’r myfyrwyr sy’n gymwys i gael prydau ysgol am ddim a’r myfyrwyr nad ydynt yn gymwys i gael prydau ysgol am ddim sy’n cael TGAU A* i A, A* i C, ac A* i G o 2015/16 i 2022/23. Rhwng 2020/21 a 2022/23, cynyddodd y bwlch ar gyfer yr ystodau graddau A* i C ac A* i G ond gostyngodd ar gyfer A* i A.
Ffynhonnell: Canlyniadau Arholiadau, Llywodraeth Cymru
Allyriadau nwyon tŷ gwydr o ddiwydiant a’r sectorau cyflenwi ynni
Mae rheoli’r rhyngweithio rhwng twf economaidd ac economi arloesol a charbon isel yn gymhleth ac yn creu heriau, ond mae allyriadau nwyon tŷ gwydr o ddiwydiant ac o nifer o sectorau busnes allweddol yn dal yn llawer is nag yn y 1990au.
Roedd y bennod Cymru Lewyrchus yn adrodd yn flaenorol ar allyriadau nwyon tŷ gwydr o fusnesau. Oherwydd newidiadau i ddiffiniadau o’r sector, mae’r bennod bellach yn adrodd ar allyriadau o’r diwydiant a’r sector cyflenwi ynni (cyflenwad trydan a chyflenwad tanwydd).
At ei gilydd, mae allyriadau nwyon tŷ gwydr wedi gostwng 36% ers y flwyddyn sylfaen (1990). Roedd allyriadau o ddiwydiant a’r sectorau cyflenwi trydan a thanwydd yn cyfrif am dros hanner allyriadau tiriogaethol Cymru (55%) yn 2022. Mae allyriadau o’r sectorau hyn wedi gostwng 40% ers 1990, gyda’r gostyngiad mwyaf yn y sector cyflenwi tanwydd (gostyngiad o 48%).
Ffigur 1.14: Allyriadau nwyon tŷ gwydr o ddiwydiant a’r sectorau cyflenwi ynni, 1990 i 2022 [Nodyn 1][Nodyn 2]
Disgrifiad o Ffigur 1.14: Siart linell yn dangos lefel yr allyriadau nwyon tŷ gwydr tiriogaethol (megatunnell) o sectorau sy’n ymwneud â busnes rhwng 1990 a 2022. Mae allyriadau o’r diwydiant a’r sectorau cyflenwi trydan wedi bod yn gyfnewidiol, er bod y ddau wedi gostwng ers 1990. Mae allyriadau o’r sector cyflenwi tanwydd wedi gostwng yn braf ar y cyfan rhwng 1990 a 2022.
Ffynhonnell: Dadansoddiad Llywodraeth Cymru o’r Rhestr Allyriadau Atmosfferig Genedlaethol, Yr Adran Diogeledd Ynni a Sero Net
[Nodyn 1] Mae amcangyfrifon blynyddol ar gael o 1998. Cyn hynny, mae amcangyfrifon ar gael ar gyfer 1990 a 1995.
[Nodyn 2] Mae diffiniad y sector o’r rhestr nwyon tŷ gwydr yn amrywio o’r Cynllun Cyflawni Carbon Isel (Cyfnod Cyllideb Garbon 1, 2016-2020) a Chynllun Sero Net Cymru (Cyfnod Cyllideb Garbon 2, 2021-2025)
Dull teithio
Mae rhai mathau o deithio, gan gynnwys traffig ffyrdd, yn cyfrannu’n sylweddol at allyriadau carbon. Nid oes tystiolaeth o symud oddi wrth geir fel y prif ddull o deithio yng Nghymru.
O’i gymharu â 2021-22, roedd teithiau bws lleol wedi cynyddu 16% yn 2022-23. Fodd bynnag, mae hyn yn cynrychioli gostyngiad o 33% yn nifer y siwrneiau i deithwyr o’i gymharu â 2019-20 (lefelau cyn y pandemig). Roedd y teithiau yn 2022-23 yn cynnwys cyfanswm o 84.0 miliwn o gilomedrau cerbyd, tebyg i’r flwyddyn flaenorol.
O 2023 ymlaen, mae data o Brydain Fawr yn dangos bod lefelau traffig a’r defnydd o drafnidiaeth gyhoeddus yn gwella ar ôl y pandemig. Fodd bynnag, mae cyfanswm y traffig a lefel y traffig bysiau yn dal yn is na’r lefelau cyn y pandemig, gyda lefel y traffig 3% yn is na lefelau 2019 a lefel y traffig bysiau 17% yn is na lefelau 2019.
Fel yn y rhan fwyaf o rannau eraill o’r Deyrnas Unedig y tu allan i Lundain, trafnidiaeth ffyrdd breifat yw’r brif ffordd o deithio o hyd, ac mae’n cyfrif am y mwyafrif llethol o deithiau cymudo yng Nghymru. Yn 2022, defnyddiodd 79% o gymudwyr yng Nghymru gar fel eu dull arferol o deithio i’r gwaith, ychydig yn is na chyn y pandemig. Ychydig o newid a fu i’r cyfrannau o drigolion Cymru sy’n defnyddio pob dull o deithio fel arfer i gyrraedd y gwaith dros y degawd diwethaf.
Ffigur 1.15: Dull arferol trigolion Cymru o deithio i’r gwaith, 2022 [Nodyn 1] [Nodyn 2]
Disgrifiad o Ffigur 1.15: Siart gylch yn dangos bod y rhan fwyaf (79%) o drigolion Cymru wedi teithio i’r gwaith mewn car yn 2022. Roedd 11% o drigolion wedi cerdded, gyda 5% yn defnyddio bws neu fws moethus, a 2% yn defnyddio gwasanaethau rheilffyrdd.
Ffynhonnell: Ystadegau Trafnidiaeth Prydain Fawr: Dull arferol o deithio i'r gwaith yn ôl rhanbarth preswylio
[Nodyn 1] Gofynnwyd i’r ymatebwyr beth oedd eu dull teithio arferol
[Nodyn 2] Mae’r categorïau sydd wedi cael eu hatal oherwydd ansawdd isel wedi cael eu cynnwys yn y categori “Arall”.
Y ddau ddull teithio mwyaf cyffredin i’r ysgol uwchradd a gofnodwyd gan ddisgyblion yn 2021-22 oedd bysiau a cherdded. Mae 36% o ddisgyblion ysgolion uwchradd fel arfer yn teithio i’r ysgol ar fws (bws ysgol neu fws cyhoeddus), mae 32% yn cerdded i’r ysgol ac mae 30% yn teithio i’r ysgol mewn car. Y dulliau teithio mwyaf cyffredin i ddisgyblion ysgolion cynradd oedd ceir a cherdded. Yn 2021-22, roedd 34% o ddisgyblion ysgolion uwchradd a 48% o ddisgyblion ysgolion cynradd fel arfer yn defnyddio dulliau teithio llesol i’r ysgol (ee teithio i’r ysgol drwy gerdded neu feicio).
Bu cynnydd sylweddol yn nifer y cerbydau allyriadau isel iawn sydd wedi eu cofrestru o’r newydd yng Nghymru yn ystod y blynyddoedd diwethaf. Yn 2023, roedd dros 9,000 o gerbydau allyriadau isel iawn wedi eu cofrestru o’r newydd, cynnydd o 12% o’i gymharu â’r flwyddyn flaenorol.
Ar ddiwedd 2023, roedd bron i 34,000 o gerbydau allyriadau isel iawn wedi eu trwyddedu yng Nghymru, sy’n cynrychioli 1.7% o’r holl gerbydau trwyddedig. Dros amser, gallai dibynnu llai ar gerbydau petrol a disel a defnyddio mwy o gerbydau allyriadau isel iawn helpu i arwain at ostyngiad mewn allyriadau.
Darllen pellach
Roedd fersiynau blaenorol o adroddiad Llesiant Cymru yn cynnwys dadansoddiad pellach o:
- tlodi tanwydd
- asesiad o gyfnod datblygu disgyblion pedair oed mewn mathemateg, iaith, llythrennedd a chyfathrebu yn ymwneud â Fframwaith y Cyfnod Sylfaen; nid yw’r wybodaeth hon yn cael ei chasglu bellach oherwydd bod y Cwricwlwm newydd i Gymru wedi cael ei roi ar waith fesul cam o fis Medi 2022
- Ymateb ymatebwyr ynghylch ymddygiadau amgylcheddol y gallent fod yn ymgymryd â nhw fel rhan o fywyd bob dydd, gan gynnwys gwybodaeth fel teithio ar awyrennau neu mewn car yn llai aml. Mae Chwyddiant a chostau byw ar gyfer grwpiau aelwydydd, y Deyrnas Unedig (ONS) yn cynnwys gwybodaeth am effaith chwyddiant ar wahanol fathau o aelwydydd.
Mae Trosolwg o’r farchnad lafur yn rhoi diweddariad ar y farchnad lafur yng Nghymru bob mis.
Mae dangosfwrdd economi Cymru mewn rhifau yn dangos tueddiadau yn y canlyniadau economaidd allweddol i Gymru, o’i gymharu â’r Deyrnas Unedig.
Mae Adroddiad y Prif Economegydd a’r Rhagolygon Ariannol yn adolygu’r datblygiadau economaidd diweddar a’r rhagolygon economaidd ac ariannol sy’n wynebu Cymru.
Mae Ystadegau Trafnidiaeth Prydain Fawr (Yr Adran Drafnidiaeth) yn gasgliad blynyddol o ystadegau trafnidiaeth, gan gynnwys data ar gyfer Cymru ar nifer o bynciau.
Mae data ar y lefelau cymhwyster uchaf hefyd ar gael o’r Cyfrifiad Poblogaeth. Mae Cyfrifiad Addysg yng Nghymru (Cyfrifiad 2021) yn darparu crynodeb o ddata Cymru. Nid oes modd cymharu’r ystadegau sydd ar gael o’r Cyfrifiad yn uniongyrchol â’r rhai a gyflwynir yn yr adroddiad hwn ar Lesiant Cymru. Yn ogystal â’r gwahanol ddulliau casglu data, mae’r ystadegau hyn yn seiliedig ar oedolion o oedran gweithio (18 i 64 oed), ac mae’r rhai o’r Cyfrifiad yn seiliedig ar yr holl breswylwyr arferol 16 oed a hŷn.
Mae gwybodaeth am ddyfarnu graddau ar gyfer cymwysterau ysgol a choleg (TGAU, Safon Uwch, UG, Tystysgrif Her Sgiliau a Bagloriaeth Cymru) yn y blynyddoedd y mae COVID-19 yn effeithio arnynt ar gael yn y datganiadau isod:
Ffynonellau data
Perfformiad economaidd
Ystadegau Arolwg Arloesedd y Deyrnas Unedig (Yr Adran Busnes a Masnach)
Arolwg arloesedd y Deyrnas Unedig 2023: adroddiad (Yr Adran Busnes a Masnach)
Incwm aelwydydd
Incwm gwario gros aelwydydd (Y Swyddfa Ystadegau Gwladol)
Y farchnad lafur
Ystadegau’r farchnad lafur (Arolwg Blynyddol o’r Boblogaeth)
Trosolwg o’r Farchnad Lafur, Cymru
Cyfranogiad mewn addysg a’r farchnad lafur
Cyfranogiad pobl ifanc mewn addysg a’r farchnad lafur
Gwaith teg ac enillion
Cyfrifo’r Cyflog Byw Gwirioneddol (Living Wage Foundation)
Canran y bobl sy’n weddol fodlon neu’n fodlon iawn ar eu swyddi yn ôl oedran (StatsCymru)
Arolwg blynyddol o oriau ac enillion: 2023
Tlodi
Cymwysterau
Lefelau’r cymhwyster uchaf gan oedolion o oedran gweithio yn ôl blwyddyn a chymhwyster
Addysg
Canlyniadau arholiadau: Medi 2021 i Awst 2022
Busnesau
Allyriadau nwyon tŷ gwydr yn ôl blwyddyn (StatsCymru)
Teithio
Ystadegau Trafnidiaeth: Prydain Fawr 2021 (Yr Adran Drafnidiaeth)
Ystadegau traffig ffyrdd - Ystadegau cryno (Yr Adran Drafnidiaeth)
Cerbydau gwasanaeth cyhoeddus (bysiau a thacsis)
Ystadegau cerbydau allyriadau isel iawn (Yr Adran Drafnidiaeth)
Arolwg Iechyd a Llesiant Myfyrwyr Arolwg 2021/22 (Y Rhwydwaith Ymchwil Iechyd mewn Ysgolion)