Ystadegau

Llesiant Cymru, 2024 - Cymru iachach

Mae'r adroddiad hwn yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf am y cynnydd sy'n cael ei wneud yng Nghymru tuag at gyflawni'r 7 nod llesiant.

Cyhoeddwyd gyntaf: 26 Medi 2024

Diweddarwyd ddiwethaf: 26 Medi 2024

Tudalen bresennol (5 o 11)

Lawrlwytho'r ddogfen: Maint ffeil 726 KB, Math o ffeil PDF

Efallai na fydd y ffeil hon yn gyfan gwbl hygyrch.

Ar y dudalen hon

Y nod ar gyfer Cymru iachach

Awdur: Dr William Perks

Cymru iachach: cymdeithas lle mae llesiant corfforol a meddyliol pobl cystal â phosibl a lle mae modd deall dewisiadau ac ymddygiad sydd o fudd i iechyd yn y dyfodol.

Beth ydym wedi ei ddysgu o’r data yn y flwyddyn ddiwethaf?

Gostyngodd disgwyliad oes am yr ail gyfnod yn olynol, sy'n cynnwys cyfnod pandemig y coronafeirws (COVID-19).
Mae disgwyliad oes yn parhau i fod yn uwch i fenywod na dynion.
Mae disgwyliad oes iach wedi gostwng o’i gymharu â’r cyfnod blaenorol.
Roedd disgwyliad oes iach yn uwch mewn dynion na menywod yn y cyfnod diweddaraf.
Cynyddodd nifer y marwolaethau o bob achos yn ystod y flwyddyn ddiwethaf o’i gymharu â’r un flaenorol, ond roedd yn is na’r nifer uchel o farwolaethau a welwyd yn ystod pandemig COVID-19.
Roedd cyfraddau marwolaethau safonedig yn ôl oedran wedi gwella yn ystod y flwyddyn ddiwethaf o’i gymharu â’r flwyddyn flaenorol.
Roedd y bwlch mewn disgwyliad oes rhwng yr ardaloedd o amddifadedd mwyaf a lleiaf yn debyg i’r cyfnod blaenorol ar gyfer menywod a dynion.
Mae cynnydd bach wedi bod yn nifer y babanod pwysau geni isel, gyda 2022 ar ei uchaf erioed. Nid oedd y ffigur hwn wedi newid yn 2023.
Roedd cyfraddau bwydo ar y fron yn uwch nag a gofnodwyd erioed.
Roedd canlyniadau cymysg ar gyfer ymddygiad ffordd iach o fyw menywod beichiog yn yr asesiad cychwynnol, gyda chanran is o fenywod yn dweud eu bod yn ysmygu, ond canran uwch yn cael eu cofnodi fel rhai sy'n ordew neu gyda chyflwr iechyd meddwl nag yn y flwyddyn flaenorol.
Roedd bodlonrwydd ar fywyd a lefelau gorbryder ymysg oedolion wedi dirywio o’i gymharu â’r flwyddyn flaenorol.

Beth yw’r cynnydd hirdymor tuag at y nod?

Ymddengys fod rhywfaint o gynnydd wedi ei wneud tuag at gyflawni’r nod, gyda nifer o ddangosyddion cenedlaethol Cymru iachach yn aros yn weddol sefydlog a ddim yn dangos newid sylweddol dros y cyfnodau y maent ar gael. Mae’r pandemig hefyd wedi cael effaith amlwg ar nifer o’r tueddiadau, ac nid yw’r goblygiadau ar gyfer tueddiadau tymor hirach yn glir.

Roedd disgwyliad oes wedi bod yn codi ers yr Ail Ryfel Byd, er bod hynny’n arafach dros y degawd diwethaf. Fodd bynnag, mae wedi gostwng am yr ail gyfnod yn olynol, sy’n cynnwys cyfnod pandemig COVID-19.

Y garreg filltir genedlaethol ar gyfer disgwyliad oes iach yw cynyddu disgwyliad oes iach oedolion a lleihau’r bwlch rhwng disgwyliad oes iach yn yr ardaloedd o amddifadedd lleiaf a mwyaf o leiaf 15% erbyn 2050. Mae’r data’n dangos bod disgwyliad oes iach adeg geni menywod a dynion wedi gostwng rhwng 2011-13 a 2020-22. Mae’n ymddangos bod y bwlch mewn disgwyliad oes iach rhwng yr ardaloedd o amddifadedd mwyaf a lleiaf wedi gwella ychydig ar gyfer dynion ond wedi dirywio ychydig ar gyfer menywod, er nad yw’r rhain yn sylweddol wahanol.

Dros yr hirdymor, mae cyfraddau marwolaethau safonedig yn ôl oedran, sy’n caniatáu i ni wneud cymariaethau gwell dros amser ac ardal am eu bod yn ystyried maint y boblogaeth a’r strwythur o ran oedran, wedi bod yn gwella.

Mae cyfran y babanod sy’n cael eu geni gyda phwysau geni isel wedi aros yn gymharol sefydlog dros y gyfres amser, fel arfer yn amrywio rhwng 5% a 6%, er bod cynnydd wedi bod yn y ganran o fabanod â phwysau geni isel wedi bod yn y blynyddoedd diwethaf.

Nod y garreg filltir genedlaethol yw cynyddu canran yr oedolion sydd â dau ymddygiad iach neu fwy i 97% erbyn 2050. Rhwng 2016-17 a 2019-20, roedd dirywiad yng nghyfran yr oedolion a ddywedodd fod ganddynt ddau neu fwy ymddygiad ffordd o fyw iach, ac mae ychydig yn is na’r garreg filltir genedlaethol. Mae’r duedd ers 2020-21 wedi bod yn sefydlog ond nid oes modd cymharu hyn â blynyddoedd blaenorol, oherwydd y newid ym modd y cynhaliwyd Arolwg Cenedlaethol Cymru.

Nod y garreg filltir genedlaethol yw cynyddu canran y plant sydd â dau ymddygiad iach neu fwy i 94% erbyn 2035 ac i dros 99% erbyn 2050. Mae canran y bobl ifanc sy’n cyrraedd y garreg filltir genedlaethol wedi gwella ac yn 2021/22 roedd 89.8% yn uwch na’r 87.7% a gofnodwyd yn 2017/18.

Y garreg filltir genedlaethol ar lesiant meddyliol yw gwella llesiant meddyliol cymedrig oedolion a phlant a dileu’r bwlch mewn llesiant meddyliol cymedrig oedolion a phlant rhwng yr ardaloedd o amddifadedd mwyaf a lleiaf yng Nghymru erbyn 2050.

Roedd llesiant meddyliol oedolion ar gyfartaledd yn debyg o’i gymharu â’r flwyddyn flaenorol. Mae’n ymddangos bod y bwlch yn y sgôr llesiant cyfartalog rhwng y rheini o’r ardaloedd o amddifadedd mwyaf a lleiaf wedi ehangu ers 2020-21. Fodd bynnag, oherwydd y gwahaniaeth yn y modd casglu, mae’n anodd cymharu’r dangosydd hwn yn y tymor hwy.

Wrth fesur llesiant meddyliol pobl ifanc gan ddefnyddio’r mesur newydd ar gyfer y dangosydd cenedlaethol, roedd y sgôr gyfartalog ar gyfer pobl ifanc yn is yn 2021/22 o’i gymharu â 2017/18, gan ddangos gostyngiad mewn llesiant meddyliol. Mae’r bwlch yn y sgôr gyfartalog rhwng y rhai o olud teuluol isel ac uchel wedi lleihau, ond dim ond oherwydd dirywiad yn sgôr y rhai o olud teuluol uchel.

Mae cyflwr tai wedi gwella. Dangosodd yr Arolwg Cyflwr Tai Cymru diweddaraf nad oedd y peryglon mwyaf difrifol (categori 1) i’w gweld mewn 82% o’r anheddau yn 2017-18, o’i gymharu â 71% yn 2008. Gwelwyd gwelliannau ym mhob deiliadaeth.

Disgwyliad oes

Roedd disgwyliad oes wedi bod yn cynyddu ers yr Ail Ryfel Byd, er bod hynny’n arafach dros y degawd diwethaf.

Mae dadansoddiad yn dangos mai dynion a menywod 60 i 84 oed sy’n cyfrannu fwyaf at gynyddu disgwyliad oes, ond mae’r gwelliannau hyn wedi arafu’n sylweddol.

Gwelwyd gostyngiad mewn disgwyliad oes yn y cyfnod diweddaraf sydd ar gael (2020-22), sy’n cynnwys cyfnod pandemig COVID-19.

Roedd disgwyliad oes adeg geni yn 81.8 oed i fenywod a 77.9 oed i ddynion yn 2020-22. Roedd hyn yn ostyngiad bach i ddynion a menywod, yn dilyn cyfraddau marwolaeth uwch yn ystod pandemig COVID-19.

Yn y cyfnod diweddaraf ar gyfer disgwyliad oes iach (2020-22), roedd disgwyliad oes iach yn 61.1 oed i ddynion a 60.3 oed i fenywod, gostyngiad i ddynion a menywod o’i gymharu â 2011-13, pan ddechreuodd y gyfres amser. Roedd disgwyliad oes iach i fenywod hefyd wedi disgyn islaw disgwyliad oes iach dynion am y tro cyntaf.

Ffigur 3.1: Disgwyliad oes a disgwyliad oes iach adeg geni, yn ôl rhyw, 2001-03 i 2020-22 [Nodyn 1]

Disgrifiad o Ffigur 3.1: Siart linell sy’n dangos bod cynnydd mewn disgwyliad oes ar gyfer dynion a menywod wedi arafu yn ystod y blynyddoedd diwethaf ac wedi gostwng yn y cyfnod diweddaraf. Mae disgwyliad oes iach hefyd wedi gostwng, yn enwedig i fenywod o’i gymharu â 2011-13 pan ddechreuodd y gyfres amser.

Ffynhonnell: Disgwyliad oes a Disgwyliadau oes a chyflwr iechyd yng Nghymru, Lloegr a Gogledd Iwerddon, Y Swyddfa Ystadegau Gwladol (SYG)

[Nodyn 1] Nid yw’r echelin Y yn cychwyn ar sero

Achosion marwolaethau

Yn 2023, bu 36,054 o farwolaethau o bob achos. Roedd hyn yn gynnydd ar 2022 ond yn is na’r nifer uchel o farwolaethau a welwyd yn 2020 a 2021. Roedd hyn hefyd yn dal yn uwch na’r niferoedd hanesyddol a gofnodwyd cyn y pandemig.

Roedd prif achosion marwolaethau yn 2022 yn deillio o glefydau isgemia’r galon (3,922), ac yna Dementia a chlefyd Alzheimer (3,833), y ddau gyda bron i ddwywaith nifer y marwolaethau nag unrhyw achos arall o farwolaeth. Yn hanesyddol, dyma sydd wedi achosi’r nifer mwyaf o farwolaethau.

Mae cyfraddau marwolaethau safonedig yn ôl oedran yn caniatáu i ni wneud cymariaethau gwell dros amser ac ardal am eu bod yn ystyried maint y boblogaeth a’r strwythur o ran oedran.

Yn seiliedig ar ddata hyd at 2022, dros yr hirdymor mae cyfraddau marwolaeth safonedig yn ôl oedran wedi bod yn gwella, gan ostwng o 1,406 o farwolaethau fesul 100,000 o bobl ym 1994 i 1,056 o farwolaethau fesul 100,000 o bobl yn 2022.

Yn 2022, roedd y cyfraddau marwolaethau safonedig yn ôl oedran yn sylweddol uwch ar gyfer dynion, 1,217 o farwolaethau am bob 100,000, nag ar gyfer menywod, 924 o farwolaethau am bob 100,000 o fenywod.

Yn 2022, ystyriwyd bod modd osgoi 22.7% o’r holl farwolaethau (8,114 o 35,694 o farwolaethau), a oedd yn is nag yn 2021. Dros y tymor hir, mae cyfraddau marwolaeth safonedig ar gyfer marwolaethau roedd modd eu hosgoi wedi bod yn gwella, gan ostwng o 376.1 o farwolaethau fesul 100,000 o bobl yn 2001 i 273.8 o farwolaethau fesul 100,000 o bobl yn 2022.

Neoplasmau (canser) yw prif achos marwolaethau y gellir eu hosgoi o hyd, ond mae cyfraddau’r marwolaethau y gellir eu hosgoi ar gyfer neoplasmau wedi parhau i ostwng. Yn 2022, roedd cyfraddau marwolaeth safonedig yn ôl oedran ar gyfer neoplasmau yn 84.1 am bob 100,000 o bobl, o’i gymharu â 115.0 yn 2001.

Mae’r gyfradd marwolaethau ar gyfer marwolaethau roedd modd eu hosgoi sy’n gysylltiedig ag alcohol a chyffuriau wedi parhau i gynyddu. Roedd y gyfradd marwolaethau safonedig yn ôl oedran ar gyfer marwolaethau sy’n gysylltiedig ag alcohol a chyffuriau yn 30.2 fesul 100,000 o bobl yn 2022, o’i gymharu â 21.2 yn 2001.

Ffigur 3.2: Cyfradd marwolaethau safonedig yn ôl oedran, 1994 i 2022

Disgrifiad o Ffigur 3.2: Siart linell yn dangos gwelliannau mewn cyfraddau marwolaethau safonedig yn ôl oedran dros y tymor hir

Ffynhonnell: Marwolaethau a gofrestrwyd yng Nghymru a Lloegr, SYG

Anghydraddoldebau o ran disgwyliad oes a marwolaeth

Y garreg filltir genedlaethol ar gyfer disgwyliad oes iach yw cynyddu disgwyliad oes iach oedolion a lleihau’r bwlch rhwng disgwyliad oes iach yr ardaloedd o amddifadedd lleiaf a mwyaf o leiaf 15% erbyn 2050.

Mae llawer o anghydraddoldebau o ran disgwyliad oes a marwolaeth o hyd.

Mae dadansoddiadyn seiliedig ar ddata 2018-20 yn dangos bod y bwlch cyffredinol mewn disgwyliad oes iach rhwng yr ardaloedd o amddifadedd mwyaf a lleiaf wedi aros yn gymharol sefydlog rhwng 2011-13 a 2018-20. Mae’n ymddangos bod y bwlch hwn wedi lleihau ychydig yn y cyfnod diweddaraf ar gyfer dynion (13.3 mlynedd) ac wedi cynyddu ychydig ar gyfer menywod (16.9 mlynedd).

Mae’r bwlch disgwyliad oes yn llawer llai, sef 7.6 mlynedd i ddynion a 6.4 mlynedd i fenywod. Ond mae wedi bod yn cynyddu’n gyffredinol yn ystod y blynyddoedd diwethaf i ddynion a menywod, sy’n awgrymu bod anghydraddoldeb cynyddol.

Mae dynion hefyd yn treulio mwy o’u bywyd mewn iechyd da o’i gymharu â menywod.

Mae’r data diweddaraf ar anghydraddoldebau economaidd-gymdeithasol mewn marwolaethau y gellir eu hosgoi yn dod o 2020 ymlaen, lle’r oedd cyfran y marwolaethau yr oedd modd eu hosgoi yn parhau i fod yn sylweddol uwch yn yr ardaloedd o amddifadedd mwyaf o’i gymharu â’r ardaloedd o amddifadedd lleiaf.

Roedd marwolaethau y gellid eu hosgoi yn cyfrif am 37.0% o’r holl farwolaethau ymysg dynion yn yr ardaloedd o amddifadedd mwyaf o’i gymharu â 18.9% yn yr ardaloedd o amddifadedd lleiaf. Ar gyfer menywod, roedd y ffigurau cyfatebol yn 25.7% yn yr ardaloedd o amddifadedd mwyaf ac 14.1% yn yr ardaloedd o amddifadedd lleiaf.

Yn 2020, fe wnaeth y bwlch absoliwt mewn marwolaethau y mae modd eu hosgoi rhwng yr ardaloedd o amddifadedd mwyaf a lleiaf gynyddu i’r lefel uchaf ers 2003 ar gyfer dynion ac ers i’r gyfres amser data ddechrau ar gyfer menywod.

Ffigur 3.3: Bwlch absoliwt mewn disgwyliad oes a disgwyliad oes iach rhwng yr ardaloedd o amddifadedd mwyaf a lleiaf, dynion a menywod, rhwng 2011-13 a 2020-22 [Nodyn 1] [Nodyn 2]

Disgrifiad o Ffigur 3.3: Siart linell yn dangos bwlch absoliwt mewn disgwyliad oes rhwng 2011-13 a 2020-22 a disgwyliad oes iach ar gyfer dynion a menywod rhwng 2011-13 a 2018-20. Mae gan fenywod ddisgwyliad oes uwch ond mae gan ddynion ddisgwyliad oes iach uwch.

Ffynhonnell: Offeryn adrodd Fframwaith Canlyniadau Iechyd y Cyhoedd, Iechyd Cyhoeddus Cymru

[Nodyn 1] Cyfrifir y bwlch mewn disgwyliadau iechyd fel y gwahaniaeth absoliwt rhwng y pumed o ardaloedd gyda’r amddifadedd lleiaf a mwyaf. Mae’r dull hwn wedi newid ers i ddisgwyliadau iechyd blaenorol gael eu rhyddhau, a hynny er mwyn gwella sefydlogrwydd y mesur ar lefel awdurdod lleol. Defnyddiwyd Mynegai Oleddol Anghydraddoldeb (SII) i gyfrifo’r bwlch yn flaenorol. Mae’r SYG yn parhau i gyhoeddi’r SII ar lefel genedlaethol fel rhan o’i datganiad ar ddisgwyliad oes a chyflwr iechyd.

[Nodyn 2] Nid yw’r bwlch mewn disgwyliad oes iach rhwng yr ardaloedd o amddifadedd mwyaf a lleiaf ar gyfer 2020-22 ar gael ar hyn o bryd.

Babanod iach

Mae canran y babanod pwysau geni isel wedi aros yn gymharol sefydlog dros y gyfres amser, fel arfer yn amrywio rhwng 5% a 6%.

Cofnodwyd y ffigurau isaf erioed i’w cofnodi yn 2014 a 2015. Ers hynny, mae cynnydd bach wedi bod yn nifer y babanod pwysau geni isel, gyda 2022 ar ei uchaf erioed. Nid oedd y ffigur hwn wedi newid yn 2023.

Yn 2023, roedd gan ganran ychydig yn uwch o fabanod benyw bwysau geni isel (6.7%) o’i gymharu â babanod gwryw (5.5%). Mae hyn yn weddol gyson â’r duedd dros dymor hirach.

Yn ystod y degawd diwethaf, mae cyfraddau bwydo ar y fron ar bob adeg wedi bod yn cynyddu, gyda chyfraddau 2023 yr uchaf erioed. Roedd y data blynyddol diweddaraf yn 2023 yn dangos bod canran y babanod sy’n cael eu bwydo ar y fron adeg geni yn 65.5%. Roedd hyn 3.6 pwynt canran yn uwch na phum mlynedd yn ôl.

Ffigur 3.4: Canran y genedigaethau unig blant gyda phwysau geni o lai na 2,500g, 2005 i 2023

Disgrifiad o Ffigur 3.4: Siart linell yn dangos canran genedigaethau byw unig blant gyda phwysau geni o lai na 2,500g. Mae’r gyfradd fel arfer wedi amrywio rhwng 5% a 6% yn ystod y gyfres amser, gyda chynnydd bach ers 2014.

Ffynhonnell: Ystadegau mamolaeth a genedigaethau, Llywodraeth Cymru

Iechyd mamau

Yn 2023, mae’r data yn dal i ddangos canlyniadau cymysg ar gyfer ymddygiad iach menywod beichiog yn yr asesiad cychwynnol, gyda chanran is o fenywod yn dweud eu bod yn ysmygu, ond canran uwch yn cael eu cofnodi fel rhai sy'n ordew neu sydd â chyflwr yn gysylltiedig ag iechyd meddwl nag yn y flwyddyn flaenorol.

Yn 2023, cafodd 13.8% o fenywod beichiog eu cofnodi fel ysmygwyr yn eu hasesiad cychwynnol. Mae hyn yn parhau’r duedd ar i lawr ers dechrau casglu data am y tro cyntaf yn 2016 ac mae ychydig yn is na’r flwyddyn flaenorol. Fodd bynnag, rhwng 2021 a 2022, roedd bron yr holl ddata yn cael ei adrodd gan unigolion eu hunain er mwyn lleihau’r risg o ledaenu COVID-19, yn hytrach na bod carbon monocsid yn cael ei fonitro. Gallai hynny fod wedi effeithio ar gymariaethau uniongyrchol cyn hyn. Ailddechreuodd y gwaith o fonitro CO yn 2023 a chododd canran y menywod a gafodd eu monitro am CO yn yr asesiad cychwynnol i 17%.

Roedd gan ychydig dros dair o bob deg (32%) o fenywod beichiog fynegai màs y corff (BMI) o 30 neu fwy yn yr asesiad cychwynnol. Parhaodd y duedd ar i fyny yn y tymor hirach gan fod y ganran yn 2023 1 pwynt canran yn uwch nag yn y flwyddyn flaenorol a chwe phwynt canran yn uwch nag yn 2016 (blwyddyn gyntaf y data cymaradwy).

Dywedodd ychydig dros dair o bob deg (32%) o fenywod beichiog fod ganddynt gyflwr iechyd meddwl yn yr asesiad cychwynnol. Parhaodd y duedd ar i fyny yn y tymor hirach hefyd, gyda’r data diweddaraf 2 bwynt canran yn uwch nag yn y flwyddyn flaenorol, ac 13 pwynt canran yn uwch nag yn 2016.

Gostyngodd nifer y genedigaethau byw i’w ffigur isaf yn 2023 ers dechrau casglu data gweddol gymaradwy yn 1929. Am y 30 mlynedd cyn 2018, roedd nifer y genedigaethau byw yng Nghymru yn amrywio rhwng 30,000 a 37,000 y flwyddyn ond mae wedi bod o dan 30,000 bob blwyddyn ers hynny. Mae nifer y genedigaethau byw wedi gostwng 23.2% o’i gymharu â deng mlynedd yn ôl.

Ymddygiadau ffordd iach o fyw

Dyma’r cerrig milltir cenedlaethol ar ymddygiad iach oedolion a phlant o ran ffordd o fyw:

cynyddu’r ganran sydd â dau neu fwy o ymddygiadau iach i fwy na 97% ar gyfer oedolion erbyn 2050
cynyddu’r ganran sydd â dau ymddygiad iach neu fwy i 94% yn achos plant erbyn 2035 ac i dros 99% erbyn 2050

Roedd Arolwg Cenedlaethol Cymru wedi cael ei addasu oherwydd y pandemig, gyda newid ym modd yr arolwg (cyfweliadau dros y ffôn yn hytrach na chyfweliadau wyneb yn wyneb) a newidiadau i rai cwestiynau o’i gymharu â blynyddoedd blaenorol. Gan fod y pynciau hyn yn gallu bod yn sensitif i newidiadau o’r fath, nid yw’n bosibl cymharu’r canlyniadau’n uniongyrchol â data o flynyddoedd cyn 2020-21.

Cyn y pandemig, rhwng 2016-18 a 2019-20, roedd canran yr oedolion a ddywedodd fod ganddynt ddau neu fwy ymddygiad ffordd o fyw iach wedi gostwng, ac roedd ychydig yn is na’r garreg filltir genedlaethol. Mae’r duedd ers 2020-21 wedi bod yn sefydlog ond ni ellir ei gymharu â blynyddoedd blaenorol.

Mae’r data diweddaraf a gyflwynir yma ar gyfer y cyfnod rhwng Ebrill 2022 a Mawrth 2023. Roedd y mwyafrif (92.3%) o oedolion yn dweud eu bod yn dilyn dau neu fwy o’r pum ymddygiad ffordd o fyw iach. Mae hyn yn cynnwys peidio ag ysmygu, yfed o fewn y canllawiau wythnosol, bwyta pum dogn neu fwy o ffrwythau neu lysiau y diwrnod blaenorol, bod yn gorfforol egnïol am 150 munud neu fwy'r wythnos flaenorol, a bod yn bwysau iach.

Yn 2022-23, roedd canran yr oedolion â dau ymddygiad ffordd iach o fyw neu fwy yn is ymysg dynion (o’i gymharu â menywod), pobl 45 i 64 oed (o’i gymharu â’r rhai mewn grwpiau oedran iau neu hŷn) a phobl o ardal o fwy o amddifadedd (o’i gymharu â’r rheini o ardal o lai o amddifadedd).

Oherwydd maint sampl Arolwg Cenedlaethol Cymru, mae dadansoddiadau yn ôl nodweddion gwarchodedig eraill yn gyfyngedig, felly mae'r dadansoddiad isod yn cyfuno pedair blynedd o ddata (o 2016-17 i 2019-20) i allu dadansoddi’r rhain. Ar ben hynny, mae’r dadansoddiad hwn yn seiliedig ar ganlyniadau wedi’u safoni yn ôl oedran er mwyn ystyried gwahaniaethau ym mhroffil oedran mewn gwahanol grwpiau.

Roedd oedolion a oedd yn ystyried eu hunain yn ddeurywiol yn fwy tebygol o ddweud bod ganddynt ddau ymddygiad ffordd iach o fyw neu fwy (o’u cymharu â’r rheini mewn grwpiau cyfeiriadedd rhywiol eraill), fel yr oedd oedolion nad oeddent yn anabl (o’u cymharu â’r rhai a oedd yn anabl).

Roedd oedolion a ddywedodd nad oedd ganddynt grefydd yn llai tebygol o adrodd bod ganddynt ddau ymddygiad ffordd iach o fyw neu fwy na’r rhai mewn grwpiau crefyddol eraill; y rhai a oedd yn nodi eu bod yn Fwslim oedd fwyaf tebygol o wneud hynny (er nad oedd y gwahaniaeth o’i gymharu â’r grŵp crefydd Arall yn ystadegol arwyddocaol). Roedd oedolion a oedd yn briod neu mewn partneriaeth sifil yn fwy tebygol o ddweud bod ganddynt ddau ymddygiad ffordd iach o fyw neu fwy na’r rheini a oedd yn sengl neu’r rheini a oedd wedi gwahanu neu ysgaru.

Ffigur 3.5: Canran yr oedolion sydd â dau neu fwy o ymddygiadau ffordd iach o fyw, 2016-17 i 2022-23 [Nodyn 1], [Nodyn 2], [Nodyn 3]

Disgrifiad o Ffigur 3.5: Siart linell yn dangos bod canran yr oedolion â dau ymddygiad iach neu fwy wedi dirywio rhwng 2016-17 a 2019-20. Mae’r duedd ers 2020-21 wedi bod yn sefydlog ond ni ellir ei chymharu â blynyddoedd blaenorol.

Ffynhonnell: Arolwg Cenedlaethol Cymru, Llywodraeth Cymru

[Nodyn 1] Nid oes modd cymharu canlyniadau 2020-21 â blynyddoedd blaenorol oherwydd newidiadau yn yr arolwg

[Nodyn 2] Mae’r canlyniadau o 2020-21 ar gyfer chwarter 4 yn unig ac nid ar gyfer data blynyddol

[Nodyn 3] Nid yw’r echelin Y yn cychwyn ar sero

Dangosodd arolwg Iechyd a Lles y Rhwydwaith Ymchwil Iechyd mewn Ysgolion fod canran y bobl ifanc (11 i 16 oed) sy’n cyrraedd y garreg filltir genedlaethol ym mlwyddyn academaidd 2021/22 yn 89.8% - ychydig yn uwch na’r 87.7% a adroddwyd ym mlynyddoedd academaidd 2019/20 a 2017/18.

Mae’r ymddygiadau iach dan sylw yn cynnwys peidio ag ysmygu, peidio ag yfed alcohol neu beidio â’i yfed yn aml, bwyta ffrwythau neu lysiau bob dydd a bod yn gorfforol egnïol am awr neu fwy bob dydd, dros y saith diwrnod blaenorol. Ar gyfer yr ymddygiadau sylfaenol hyn ym mlwyddyn academaidd 2021/22:

roedd 95% o bobl ifanc yn dweud nad oeddent yn ysmygu
roedd 83% o bobl ifanc yn dweud nad oeddent yn yfed alcohol neu nad oeddent yn ei yfed yn aml
roedd 45% o bobl ifanc yn dweud eu bod yn bwyta ffrwythau neu lysiau bob dydd
roedd 16% o bobl ifanc yn dweud eu bod wedi bod yn gorfforol egnïol am awr neu fwy y dydd, dros y saith diwrnod diwethaf

Rhwng blynyddoedd academaidd 2017/18 a 2021/22, mae nifer y bobl ifanc a ddywedodd nad oeddent yn ysmygu ac nad oeddent byth neu’n anaml yn yfed alcohol wedi gwella rhywfaint. Mae’r rhai sy’n dweud eu bod yn bwyta ffrwythau neu lysiau bob dydd neu wedi bod yn gorfforol egnïol am awr neu fwy y dydd dros y saith diwrnod diwethaf wedi gweld gostyngiad bach.

Ym mlwyddyn academaidd 2021/22, y rhai a oedd yn iau, a oedd yn ddynion (91%) ac o olud teuluol uchel (90%) oedd â’r ganran uchaf o bobl ifanc â dau neu fwy o ymddygiadau ffordd iach o fyw, o’i gymharu â’r rhai nad oeddent yn ystyried eu hunain yn fachgen nac yn ferch (84%), o grŵp golud teuluol isel (89%) neu a oedd yn hŷn, a oedd â’r ganran isaf.

Mae lefelau gweithgarwch corfforol yn gostwng yn ôl oedran yn yr ysgol uwchradd, ac mae bechgyn (yn hytrach na merched neu bobl ifanc a nododd nad oeddent yn fachgen nac yn ferch) a’r rhai sy’n dod o grŵp golud teuluol uchel (yn hytrach na golud teuluol canolig neu isel) yn fwy tebygol o ddweud eu bod yn gorfforol egnïol am awr neu fwy bob dydd, dros y saith diwrnod diwethaf.

Mae canran y bobl ifanc sy'n dweud eu bod yn bwyta ffrwythau neu lysiau bob dydd hefyd yn gostwng yn ôl oedran yn yr ysgol uwchradd, gyda merched (yn hytrach na bechgyn neu bobl ifanc a nododd nad oeddent yn fachgen nac yn ferch) a’r rhai sy’n dod o grŵp golud teuluol uchel (yn hytrach nag un canolig neu isel) yn fwy tebygol o ddweud eu bod yn bwyta ffrwythau neu lysiau bob dydd.

Gostyngodd canran y bobl ifanc sy'n dweud nad ydynt yn ysmygu yn ôl oedran yn yr ysgol uwchradd. Roedd merched a bechgyn (o’u cymharu â phobl ifanc a nododd nad oeddent yn fachgen nac yn ferch) a’r rhai o grŵp golud teuluol uchel a chanolig (o’i gymharu â golud teuluol isel) yn fwy tebygol o ddweud nad oeddent yn ysmygu.

Roedd canran y bobl ifanc sy'n dweud nad ydynt yn yfed alcohol neu nad ydynt yn ei yfed yn aml yn gostwng yn ôl oedran yn yr ysgol uwchradd. Roedd merched a bechgyn (o’u cymharu â phobl ifanc a nododd nad oeddent yn fachgen nac yn ferch) a’r rhai o grŵp golud teuluol isel (o’i gymharu â golud teuluol uchel a chanolig) yn fwy tebygol o ddweud nad oeddent yn yfed alcohol neu'n yfed yn anaml iawn.

Ffigur 3.6: Canran y bobl ifanc 11-16 oed gyda dau neu ragor o ymddygiadau iach, 2017/18 (blwyddyn academaidd) i 2021/22

Disgrifiad o Ffigur 3.6: Siart linell yn dangos bod canran y bobl ifanc 11-16 oed â dau ymddygiad iach neu fwy wedi gwella rhwng 2017/18 a 2021/22.

Ffynhonnell: Arolwg Iechyd a Lles Myfyrwyr y Rhwydwaith Ymchwil Iechyd mewn Ysgolion

[Nodyn 1] Nid yw’r echelin Y yn cychwyn ar sero

Iechyd meddwl a llesiant ymysg oedolion

Gofynnwyd i oedolion am eu llesiant meddyliol a sgoriwyd y canlyniadau gan ddefnyddio Graddfa Llesiant Meddyliol Warwick-Caeredin (WEMWBS). Mae sgôr uwch (58 i 70) yn awgrymu llesiant meddyliol uchel, ac mae sgorio 44 neu is yn awgrymu llesiant meddyliol isel. Mae sgôr rhwng 45 a 57 yn awgrymu bod gan yr unigolyn lesiant meddyliol canolig.

Y sgôr WEMWBS gyfartalog gyffredinol yn y data diweddaraf sydd ar gael gan yr Arolwg cenedlaethol (2022-23) oedd 48.2, sy’n golygu bod llesiant meddyliol canolig gan ymatebwyr ar gyfartaledd. Mae hyn yn debyg i’r sgôr WEMWEBS gyfartalog yn 2021-22.

Mae’n ymddangos bod y bwlch yn y sgôr WEMWEBS cyfartalog rhwng y rheini o’r cwintelau MALlC o amddifadedd mwyaf a lleiaf wedi ehangu yn y cyfnod diweddaraf o gymharu â 2020-21.

Wrth edrych ar y dadansoddiad o sgoriau ymatebwyr, roedd 32% o sgoriau oedolion yn cyfateb i lesiant meddyliol isel, 55% i lesiant meddyliol canolig a 13% i lesiant meddyliol uchel.

Ar gyfartaledd, mae gan oedolion iau lesiant meddyliol is (gyda’r rhai rhwng 16 a 24 oed yn cael sgôr WEMWBS o 47.4) na’r rhai sy’n 65 oed neu’n hŷn (sgôr WEMWBS o 51.3).

Roedd gan oedolion mewn gwell iechyd cyffredinol well llesiant meddyliol hefyd. Wrth i iechyd cyffredinol ddirywio, felly hefyd y sgôr gyfartalog ar gyfer llesiant meddyliol. Cafodd y rhai ag iechyd cyffredinol da sgôr llesiant meddyliol cyfartalog o 50.4, ac roedd gan y rhai ag iechyd cyffredinol gwael sgôr llesiant meddyliol cyfartalog o 39.1.

Mae llesiant meddyliol oedolion sy’n dweud eu bod yn unig hefyd yn is ar gyfartaledd (sgôr WEMWBS o 39.0) na’r rhai sydd weithiau’n unig (sgôr WEMWBS o 47.4) neu byth yn unig (sgôr WEMWBS o 52.0).

Mae’r rhyngweithiadau hyn ag oedran ac iechyd yn dangos yr un duedd â blynyddoedd blaenorol, ond dylid ystyried y newid yn y modd hefyd wrth gymharu’r canlyniadau.

Roedd boddhad â bywyd ar gyfartaledd wedi bod yn cynyddu am bron i ddegawd ers 2011-12, gyda lefelau gorbryder yn gostwng rhywfaint ar gyfartaledd. Fodd bynnag, yn 2020-21, dirywiodd lefelau bodlonrwydd ar fywyd a gorbryder i lefelau gwaeth na’r rhai a welwyd yn 2011-12, yn debygol oherwydd effeithiau’r pandemig. Er bod sgoriau yn 2021-22 wedi gwella rhywfaint, dychwelodd ffigurau 2022-23 i’r rhai tebyg yn 2020-21.

Ffigur 3.7: Sgôr Gyfartalog Graddfa Llesiant Meddyliol Warwick-Caeredin ar gyfer oedolion, rhwng 2016-17 a 2022-23 [Nodyn 1] [Nodyn 2]

Disgrifiad o Ffigur 3.7: Siart linell yn dangos nad oedd sgôr gyfartalog Graddfa Llesiant Meddyliol Warwick-Caeredin (WEMWEBS) ar gyfer oedolion yn dangos unrhyw newid sylweddol rhwng 2016-17 a 2019-20 nac ers 2020-21. Mae’n ymddangos bod y bwlch yn sgôr gyfartalog WEMWEBS rhwng y rheini o’r ardaloedd o amddifadedd mwyaf a lleiaf wedi ehangu ers 2020-21. Fodd bynnag, nid yw’n bosibl deall y duedd tymor hirach ar gyfer y garreg filltir hon oherwydd newidiadau yn y broses o gasglu data.

Ffynhonnell: Arolwg Cenedlaethol Cymru, Llywodraeth Cymru

[Nodyn 1] Nid oes modd cymharu canlyniadau 2020-21 â blynyddoedd blaenorol oherwydd newidiadau yn yr arolwg

[Nodyn 2] Nid yw’r echelin Y yn cychwyn ar sero

Iechyd meddwl a llesiant plant

Mae’r mesur sylfaenol a ddefnyddiwyd i gyfrifo’r dangosydd cenedlaethol ar gyfer llesiant meddyliol plant wedi newid o’i gymharu â diweddariadau blaenorol o adroddiad Llesiant Cymru. Mae'r dangosydd hwn bellach yn cael ei gyfrifo gan ddefnyddio Graddfa Fer Llesiant Meddyliol Warwick-Caeredin (SWEMWBS) gan ddefnyddio Arolwg Iechyd a Lles Myfyrwyr y Rhwydwaith Ymchwil Iechyd Ysgolion (SHRN). Mesurwyd y dangosydd yn flaenorol gan ddefnyddio’r Holiadur Cryfderau ac Anawsterau (SDQ). Mae’r newid hwn wedi ei wneud gan fod SWEMWBS, sy’n cyfleu hapusrwydd unigolyn ac i ba raddau mae unigolyn yn gweithredu’n llawn, yn cyd-fynd yn well â’r dangosydd cenedlaethol o’i gymharu â’r Holiadur Cryfderau ac Anawsterau, sy’n offeryn sgrinio ar gyfer mesur cryfderau ac anawsterau seicolegol. Mae’r mesur newydd hefyd yn cyd-fynd yn well â’r mesur a ddefnyddir ar gyfer llesiant meddyliol oedolion (WEMWBS).

Mae sgôr gyffredinol uwch ar gyfer SWEMWBS yn arwydd o lesiant meddyliol mwy cadarnhaol. Mae sgoriau o’r SWEMWBS yn seiliedig ar set fyrrach o gwestiynau i’r WEMWBS oedolion ac felly nid yw’r sgoriau’n cyfateb yn uniongyrchol.

Wrth fesur llesiant meddyliol plant gan ddefnyddio’r mesur newydd (SWEMWBS) ar gyfer y dangosydd cenedlaethol, roedd y sgôr SWEMWBS gyfartalog ar gyfer pobl ifanc (11 i 16 oed) ychydig yn is ym mlwyddyn academaidd 2021/22 (23.0) o’i gymharu â 2017/18 (23.9), gan ddangos gostyngiad mewn llesiant meddyliol.

Mae’r bwlch yn sgôr cyfartalog SWEMWEBS rhwng y rhai o olud teuluol isel ac uchel wedi lleihau, ond dim ond oherwydd dirywiad yn sgôr y rhai o olud teuluol uchel.

Roedd y dadansoddiadau yn ôl rhywedd yn dangos mai’r rhai nad ydynt yn ystyried eu hunain yn fachgen nac yn ferch oedd â’r llesiant meddyliol isaf, a merched yn adrodd llesiant meddyliol is na bechgyn. Roedd sgoriau llesiant meddyliol hefyd yn gostwng yn ôl oedran.

Roedd 78% o bobl ifanc yn dweud bod eu boddhad â’u bywyd yn 6 neu’n uwch ar yr Ysgol Cantril (lle mae’r sgoriau’n amrywio o 0 i 10, ac mae sgôr o 6 neu fwy yn cael ei ddiffinio fel bodlonrwydd uchel ar fywyd) ym mlwyddyn academaidd 2021/22, gan ddangos tuedd sy’n gostwng o flwyddyn academaidd 2017-18 pan oedd 85% o bobl ifanc yn dweud bod eu boddhad â bywyd yn 6 neu’n uwch.

Roedd bechgyn (85%) yn fwy tebygol na merched (74%) o gael boddhad â bywyd, ac roedd boddhad â bywyd yn sylweddol is ymysg pobl ifanc nad oeddent yn ystyried eu hunain yn fachgen nac yn ferch (43%).

Gostyngodd bodlonrwydd ar fywyd hefyd yn ôl oedran ac roedd ar ei isaf yn y grŵp golud teuluol isel.

Mae rhagor o ddata am ymddygiad iechyd ymhlith plant oed ysgol ar gael o Arolwg Iechyd a Lles Myfyrwyr y Rhwydwaith Ymchwil Iechyd Ysgolion.

Ffigur 3.8: Sgôr Gyfartalog Graddfa Fer Llesiant Meddyliol Warwick-Caeredin ar gyfer pobl ifanc rhwng 11 ac 16 oed, 2017/18 (blwyddyn academaidd) hyd at 2021/22

Disgrifiad o Ffigur 3.8: Siart linell yn dangos bod sgôr gyfartalog Graddfa Fer Llesiant Meddyliol Warwick-Caeredin (SWEMWEBS) ar gyfer pobl ifanc rhwng 11 ac 16 oed wedi gostwng rhwng 2017/18 a 2021/22. Mae’r bwlch yn sgôr cyfartalog SWEMWEBS rhwng y rhai o olud teuluol isel ac uchel wedi lleihau, ond dim ond oherwydd dirywiad yn sgôr y rhai o olud teuluol uchel

Ffynhonnell: Arolwg Iechyd a Lles Myfyrwyr y Rhwydwaith Ymchwil Iechyd mewn Ysgolion

[Nodyn 1] Nid yw’r echelin Y yn cychwyn ar sero

Tai peryglus

Mae amrywiaeth o ffactorau’n bwysig i iechyd pawb. Er enghraifft, mae cyflogaeth, llygredd aer a thai i gyd yn effeithio ar ganlyniadau iechyd cyffredinol.

Mae cyflwr tai yng Nghymru wedi gwella dros y deng mlynedd diwethaf i 2017-18, gan leihau’r perygl posibl i iechyd y preswylwyr.

Dangosodd yr Arolwg Cyflwr Tai Cymru diweddaraf nad oedd y peryglon mwyaf difrifol (categori 1) i’w gweld mewn 82% o’r anheddau yn 2017-18, o’i gymharu â 71% yn 2008. Gwelwyd gwelliannau ym mhob deiliadaeth.

Mae Llywodraeth Cymru hefyd yn casglu data ar asesiadau’r System Mesur Iechyd a Diogelwch ar gyfer Tai (HHSRS) sy'n cael ei gynnal gan awdurdodau lleol. Mae’r data diweddaraf yn dangos bod 70% o asesiadau HHSRS awdurdodau lleol yn 2022-23 yn rhydd o beryglon categori 1, sy’n gyson â’r flwyddyn flaenorol a’r blynyddoedd a welwyd cyn y pandemig. Fel arfer, cynhelir asesiadau HHSRS awdurdodau lleol yn y sector rhentu preifat a dim ond o dan amgylchiadau penodol (er enghraifft, pan dderbynnir cwyn am annedd). Am y rheswm hwn, nid oes modd cymharu data ar asesiadau HHSRS awdurdodau lleol yn uniongyrchol â chanlyniadau Arolwg Cyflwr Tai Cymru.

Darllen pellach

Mae adroddiadau Llesiant blaenorol Cymru wedi cynnwys dadansoddiad pellach ar:

goroesi canser
seiberfwlio
defnyddio cyfryngau cymdeithasol mewn ffordd broblemus

Mae’r adroddiad hwn yn ymdrin ag ystod eang o bynciau, ac felly dim ond mesurau cynnydd lefel uchel y mae modd eu hystyried yn yr adroddiad hwn. Mae dadansoddiad manylach o lawer o’r pynciau hyn ar gael drwy’r amrywiaeth o ddatganiadau ystadegol a gyhoeddir gan Lywodraeth Cymru, y SYG neu gynhyrchwyr ystadegol eraill.