Llesiant Cymru, 2022 - Cymru sy’n gyfrifol ar lefel fyd-eang

Awdur: Stefanie Taylor

Gwlad sydd, wrth wneud unrhyw beth i wella llesiant economaidd, cymdeithasol, amgylcheddol a diwylliannol Cymru, yn ystyried a allai gwneud rhywbeth o’r fath wneud cyfraniad cadarnhaol at lesiant byd-eang. Mae’r nod hwn yn cydnabod, mewn byd rhyng-gysylltiedig, gall yr hyn rydym yn ei wneud i sicrhau bod Cymru’n genedl gynaliadwy gael effeithiau cadarnhaol y tu allan i Gymru.

Yn 2020, amcangyfrifwyd bod allyriadau nwyon tŷ gwydr yn cyfateb i 33.6 miliwn tunnell o garbon deuocsid (CO2).

Yn 2021, cafodd 479 o bobl eu cyfeirio fel dioddefwyr posibl caethwasiaeth i heddluoedd yng Nghymru. Mae hyn yn gynnydd o 25% o’i gymharu â 2020 (384 o atgyfeiriadau). Mae’n debyg bod rhywfaint o’r cynnydd yn y blynyddoedd diwethaf o ganlyniad i well adroddiadau.

Rhoddodd yr Uned Priodasau Dan Orfod gyngor neu gymorth mewn 8 achos posibl o briodas dan orfod a/neu achosion bosibl o anffurfio organau cenhedlu benywod yn 2021 yng Nghymru, sef 2% o gyfanswm y Deyrnas Unedig.

Adroddwyd yn Arolwg Cenedlaethol Cymru fod 11% o oedolion wedi gwneud tri neu ragor o’r pedwar gweithredoedd byd-eang canlynol i helpu gyda materion byd-eang: rhoi neu godi arian, ymgyrchu, gwirfoddoli, neu newid yr hyn maen nhw’n ei brynu.

Yn 2021/22, roedd 23,888 o ymgeiswyr ar gyfer yr Her Dinasyddiaeth Fyd-eang yng nghyfnod allweddol 4, a 11,504 ar lefel uwch a ddewisodd elfen yr her dinasyddiaeth fyd-eang.

Cyfran y plant a oedd wedi cael eu himiwneiddio’n rheolaidd erbyn pedair oed oedd 87.0% yn y flwyddyn a ddaeth i ben ym mis Mawrth 2022.

Roedd y nifer a gafodd y brechlyn niwmococol cyfun a’r brechlyn ‘6 mewn 1’ yn dal i fod dros 95% ymysg plant blwydd oed am y bedwaredd flwyddyn ar ddeg yn olynol.

95% oedd canran y nifer a gafodd ddos cyntaf y brechlyn MMR cyn eu bod yn ddwy oed.

Roedd gostyngiad bach yn nifer y ceiswyr lloches a oedd yn cael cymorth ddiwedd mis Mawrth 2022, ac mae ffigurau wedi gostwng ers yr un chwarter yn 2020.

Ar ddiwedd mis Mawrth 2022, roedd cyfanswm o 1,437 o ffoaduriaid wedi cael eu hadsefydlu yng Nghymru o dan y Cynllun Adsefydlu Pobl Agored i Niwed (2016-2022) a Chynllun Adsefydlu’r Deyrnas Unedig (2021 ymlaen).

Yn 2020/21, roedd 21,570 o fyfyrwyr rhyngwladol wedi cofrestru ar gyfer sefydliadau addysg uwch yng Nghymru o dros 180 o wledydd, sef 16.6 y cant o’r holl gofrestriadau.

Mae data ar gyfer rhai o’r dangosyddion cenedlaethol yn awgrymu bod cynnydd yn cael ei wneud tuag at y nod Cymru sy’n gyfrifol ar lefel fyd-eang. Mae’r rhain yn cynnwys gwelliannau hirdymor i leihau allyriadau nwyon tŷ gwydr a dangosyddion cenedlaethol eraill sy’n gorgyffwrdd â nod Cymru gydnerth. Mae carreg filltir genedlaethol ar gyfer nwyon tŷ gwydr, sef y bydd Cymru yn cyflawni allyriadau nwyon tŷ gwydr sero net erbyn 2050.

Yn ogystal, mae carreg filltir genedlaethol sy'n ymwneud ag ôl troed byd-eang sef mai dim ond ei chyfran deg o adnoddau’r ddaear y bydd Cymru yn ei defnyddio erbyn 2050.

Mae ôl troed byd-eang Cymru, sy’n dangos cyfanswm y baich amgylcheddol y mae cymdeithas yn ei roi ar y blaned, yn cyfateb yn fras i bum gwaith maint Cymru. Mae gwaith yn cael ei gomisiynu ar hyn o bryd i ail-gyfrifo’r ôl-troed byd-eang, a bydd ar gael yn 2023.

Mae data ar gael ar gyfer y dangosydd dinasyddiaeth weithredol fyd-eang am y tro cyntaf eleni.

Ar 1 Ionawr 2016, dechreuodd y byd roi Agenda Datblygu Cynaliadwy 2030 ar waith, sef y cynllun gweithredu trawsnewidiol sy’n seiliedig ar 17 Nod Datblygu Cynaliadwy i fynd i’r afael â heriau mawr y byd dros y 15 mlynedd nesaf. Mae’r Nodau Datblygu Cynaliadwy yn pwysleisio agenda gyffredinol sy’n mynnu bod holl aelod-wladwriaethau’r Cenhedloedd Unedig (y rhai cyfoethog a rhai tlawd fel ei gilydd) yn cymryd camau i gefnogi datblygu cynaliadwy.

Mae llawer o ffactorau sy’n pennu a yw Cymru’n dod yn wlad sy’n fwy cyfrifol ar lefel fyd-eang.

Mae Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol, gyda’i nodau llesiant penodol i Gymru, yn darparu fframwaith ar gyfer cyfraniad Cymru at gyflawni Nodau Datblygu Cynaliadwy’r Cenhedloedd Unedig. Ar y cyfan, mae’r chwe adroddiad naratif arall, drwy eu hasesiad o’n cynnydd tuag at y nodau llesiant cenedlaethol, yn dangos ein cyfraniad cyffredinol fel cenedl at yr agenda datblygu cynaliadwy ryngwladol. Er enghraifft, rydym yn adrodd mewn mannau eraill ar dueddiadau fel tlodi, anghydraddoldebau a gwaith teg. Felly, mae’r naratif hwn ar y nod Cymru sy’n Gyfrifol ar lefel Fyd-eang yn canolbwyntio ar feysydd sydd fwyaf perthnasol i’r agenda fyd-eang yn benodol.

Mae’r 50 o ddangosyddion cenedlaethol ar gyfer Cymru hefyd wedi cael eu mapio at ddibenion dangosol yn erbyn y 17 Nod Datblygu Cynaliadwy i’ch helpu chi i lywio rhwng cynnydd yma yng Nghymru a’r berthynas â phob un o’r Nodau Datblygu Cynaliadwy.

Dangosyddion Cenedlaethol: mapio i’r Nodau Llesiant a Nodau Datblygu Cynaliadwy CU (offeryn rhyngweithiol)

Er bod rhywfaint o’r naratif yn seiliedig ar ddangosyddion cenedlaethol ac ystadegau swyddogol, mae rhywfaint o’r data a gyflwynir yn yr adran hon yn gyd-destunol ac yn defnyddio data neu ddatganiadau ffeithiol sy’n ymwneud â pholisïau neu raglenni, lle rydym wedi ystyried ei fod yn berthnasol i’r naratif cyffredinol. Nid yw’r data hyn yn cael eu casglu drwy ffynonellau ystadegau swyddogol, ac er eu bod yn cael eu cynnwys yma ar gyfer cyd-destun, ni allwn ddarparu sicrwydd llawn ynghylch ansawdd data. Fodd bynnag, lle bo’n bosibl, mae rhagor o wybodaeth am y data ar gael yn yr Adroddiad Ansawdd ar gyfer Dangosyddion Llesiant Cenedlaethol adroddiad ansawdd a’r adroddiad nad yw’n cynnwys dangosyddion.

Mae pobl yng Nghymru yn poeni am newid yn yr hinsawdd.

Ym mis Mai 2020, oherwydd pandemig COVID-19 (coronafeirws), newidiodd y modd y cynhaliwyd yr Arolwg Cenedlaethol o gyfweliad wyneb yn wyneb i un dros y ffôn. Newidiwyd geiriad rhai cwestiynau hefyd i fod yn fwy addas i’r modd. Am y rhesymau hyn, nid yw bob amser yn bosibl gwneud cymariaethau uniongyrchol ar draws blynyddoedd ond, lle bo hynny’n berthnasol, cynhwysir canlyniadau blynyddoedd blaenorol i ychwanegu cyd-destun.

Mae canlyniadau’r Arolwg Cenedlaethol ar gyfer 2021-22 yn dangos bod y mwyafrif helaeth (97%) o bobl Cymru o'r farn bod hinsawdd y byd yn newid. Yn 2021-22, roedd 76% o oedolion yn eithaf pryderus neu’n bryderus iawn am newid yn yr hinsawdd, sef yr un canlyniad a welwyd yn 2020-21 (76%) ac yn 2018-19 (76%), a chynnydd o’i gymharu â’r 67% yn 2016-17.

Yn 2021-22, roedd 56% o bobl o’r farn bod newid yn yr hinsawdd yn ganlyniad i weithgarwch dynol yn bennaf neu’n gyfan gwbl. Mae 94% yn meddwl bod gweithgarwch dynol yn gysylltiedig i ryw raddau â newid hinsawdd y byd.

Mae allyriadau nwyon tŷ gwydr wedi gostwng ers y 1990au, er gwaethaf rhai cyfnodau o gynnydd.

Nod 13 o Nodau Datblygu Cynaliadwy’r Cenhedloedd Unedig yw “gweithredu ar frys i fynd i’r afael â newid yn yr hinsawdd a’i effeithiau”. Mae carreg filltir genedlaethol ar gyfer nwyon tŷ gwydr, sef y bydd Cymru yn cyflawni allyriadau nwyon tŷ gwydr sero net erbyn 2050.

Yn 2020, amcangyfrifwyd bod allyriadau'n cyfateb i 33.6 miliwn tunnell o garbon deuocsid (CO2), gostyngiad o 39.2% ers y flwyddyn sylfaen (1990).Cafodd y gostyngiad hwn ei ysgogi gan arbedion effeithlonrwydd o ran cynhyrchu ynni a gwresogi’r sector busnes, defnyddio nwy naturiol i ddisodli rhai mathau o lo a thanwyddau eraill yn ogystal ag atafael rhai diwydiannau cemegol. Mae amrywiadau mewn cynnyrch gweithgynhyrchu (er enghraifft, mewn haearn a dur, cynhyrchu cemegion mewn swp) wedi cael effaith sylweddol ar y duedd.

Roedd yna ostyngiad o 11.6% mewn allyriadau nwyon tŷ gwydr yn 2020 o'i gymharu â 2019. Mae'r rhan fwyaf o'r gostyngiad hwn yn ganlyniad o gyfuniad o allyriadau llai yn y sector cyflenwi ynni a gostyngiad mewn allyriadau ar draws sawl sector o ganlyniad i'r pandemig coronafeirws (COVID-19) a'r cyfyngiadau sy'n deillio o hynny a gyflwynwyd yn 2020.

Y sector busnes yw’r ffynhonnell allyriadau mwyaf, sy’n cynhyrchu 26% o’r holl allyriadau nwyon tŷ gwydr yng Nghymru. Mae’r sector hwn yn cael ei ddominyddu gan hylosgi tanwyddau ffosil ym maes cynhyrchiant diwydiannol, yn bennaf wrth gynhyrchu haearn a dur.

Y sector cyflenwi ynni yw’r ail ffynhonnell fwyaf sy’n cyfrif am bron i 25% o allyriadau Cymru. Dilynir hyn gan y sector amaethyddiaeth (15%), y sector trafnidiaeth (14%), y sector preswyl (11%), gyda sectorau eraill yn gwneud cyfraniadau llai o 5% neu lai.

Mae’r ffigurau blynyddol ar allyriadau nwyon tŷ gwydr yn ystyried allyriadau yng Nghymru yn unig. Nid ydynt yn cynnwys allyriadau sy’n deillio o nwyddau a gwasanaethau sy’n cael eu defnyddio yng Nghymru, lle maent yn cael eu cynhyrchu mewn mannau eraill (a elwir hefyd yn ôl troed carbon). Bydd amcangyfrifon ar y sail ehangach hon yn cael eu cyhoeddi ym mis Rhagfyr 2022 fel rhan o adroddiad cynnydd statudol ar y gyllideb garbon.

Image

Mae carreg filltir genedlaethol hefyd sy'n ymwneud â'r ôl troed byd-eang, sef mai dim ond ei chyfran deg o adnoddau’r ddaear y bydd Cymru yn ei defnyddio erbyn 2050.

Ym mis Rhagfyr 2021, ail-enwwyd y dangosydd ôl-troed ecolegol yn ôl troed byd-eang, i adlewyrchu’n fwy cywir sut cyfeirir ato’n rhyngwladol a natur drawsbynciol yr hyn sy’n cael ei fesur. Bydd diweddariad ac ail-gyfrifo’r ôl-troed byd-eang ar gael yn 2023. Yn ogystal â’r ôl troed ei hun, bydd y gwaith hwn yn cynnwys metrigau ychwanegol i helpu i ddeall rhai o gydrannau pwysicaf ein heffeithiau byd-eang yn well, gan gynnwys ôl troed materol a chyfran yr ôl troed byd-eang sy’n gysylltiedig â gwastraff. Byddwn hefyd yn asesu effeithiau byd-eang defnydd Cymru ar fioamrywiaeth, yn ogystal â gwneud rhywfaint o waith i sicrhau bod hyn yn cyd-fynd yn well â metrigau eraill sy’n seiliedig ar ddefnydd, fel carbon ar gyfer adrodd.

Yn seiliedig ar y cyfrifiad diweddaraf, mae ôl troed byd-eang Cymru yn 2015 yn cyfateb yn fras i bum gwaith maint Cymru. Mae hyn yn ddangosydd o'r baich amgylcheddol llwyr y mae cymdeithas yn ei roi ar y blaned.

Am y tro cyntaf, gofynnodd Arolwg Cenedlaethol Cymru i bobl pa weithgareddau yr oeddent wedi eu gwneud i helpu gyda materion rhyngwladol fel tlodi, hawliau dynol, rhyfel, ffoaduriaid, neu newid yn yr hinsawdd. (Holwyd y cwestiynau hyn cyn y rhyfel yn Wcráin).

Roedd 11% o’r rhai a arolygwyd wedi gwneud tri neu ragor o’r pedwar  gweithredoedd a ganlyn i helpu gyda materion byd-eang: rhoi neu godi arian, ymgyrchu, gwirfoddoli, neu newid yr hyn maen nhw’n ei brynu.

Mae 31% o bobl yn dweud eu bod nhw wedi rhoi arian yn ystod y tri mis blaenorol i helpu gyda materion byd-eang. Y materion mwyaf cyffredin roedd pobl yn rhoi arian tuag atynt oedd tlodi rhyngwladol (21%) ac i gynorthwyo ffoaduriaid (15%). Roedd 36% o fenywod yn dweud eu bod nhw wedi rhoi arian, o’i gymharu â 26% o ddynion.

Dywed 17% o bobl eu bod nhw wedi ymgyrchu dros faterion rhyngwladol yn y 12 mis diwethaf i helpu gyda materion byd-eang, a dywed 5% eu bod nhw wedi gwirfoddoli. Ymgyrchodd 11% o bobl dros faterion hawliau dynol a 10% yn erbyn newid yn yr hinsawdd, tra bo 2% wedi gwirfoddoli i roi terfyn ar dlodi a 2% i helpu ffoaduriaid.

Dywed 54% eu bod wedi newid yr hyn maent yn ei brynu oherwydd materion byd-eang. Mae pobl o dan 75 oed yn fwy tebygol o fod wedi newid yr hyn maent yn ei brynu (57%) na phobl 75 oed a hŷn (34%). Pobl rhwng 25 a 44 oed oedd y grŵp mwyaf tebygol o fod wedi gwneud newidiadau i’r hyn maent yn ei brynu (63%).

Mae nifer y dioddefwyr posibl o gaethwasiaeth fodern yng Nghymru sy’n cael eu hatgyfeirio wedi parhau i gynyddu dros y blynyddoedd diwethaf.

Mae Nodau Datblygu Cynaliadwy y Cenhedloedd Unedig yn cynnwys targed ar gyfer ‘Rhoi terfyn ar gaethwasiaeth fodern a masnachu pobl’. Caethwasiaeth fodern yw’r term sy’n cael ei ddefnyddio yn y Deyrnas Unedig ac mae wedi ei ddiffinio yn Neddf Caethwasiaeth Fodern 2015. Mae’r ddeddf yn categoreiddio troseddau o gaethwasiaeth, caethwasanaeth, llafur gorfodol neu drwy rym a masnachu pobl.

Yn ôl yr Asiantaeth Troseddu Cenedlaethol, mae nifer yr achosion o ddioddefwyr posibl caethwasiaeth sy’n cael eu hadrodd i’r Mecanwaith Atgyfeirio Cenedlaethol neu drwy broses y Ddyletswydd i Hysbysu  yn parhau i gynyddu bob blwyddyn yng Nghymru.

Yn 2021, cafodd 479 o bobl eu cyfeirio fel dioddefwyr posibl caethwasiaeth i heddluoedd yng Nghymru. Mae hyn yn gynnydd o 25% o’i gymharu â 2020 (384 o atgyfeiriadau). 2020 oedd y flwyddyn gyntaf i’r NCA beidio â gweld cynnydd yn nifer yr atgyfeiriadau yn y Deyrnas Unedig o’i gymharu â’r flwyddyn flaenorol, a chredir yn bennaf fod hyn oherwydd pandemig COVID-19 a’r cyfyngiadau cysylltiedig.

Mae’n debyg bod rhywfaint o'r cynnydd dros y blynyddoedd diwethaf yn deillio o brosesau adrodd gwell a newidiadau yn y ffordd y cofnodir y data. Yn 2021 roedd 116 o’r atgyfeiriadau ar gyfer menywod (24%) ac roedd 363 ar gyfer dynion (76%).

Cafodd 166 (35%) o unigolion eu cyfeirio ar gyfer categorïau camfanteisio ar oedolion ac fe gafodd 291 (61%) eu cyfeirio ar gyfer camfanteisio yn berson ifanc dan oed. Roedd 22 (5%) yn anhysbys neu heb eu nodi.

Y math mwyaf cyffredin o gamfanteisio ar gyfer oedolion oedd camfanteisio ar lafur, gyda chamfanteisio troseddol yn ail. Y math mwyaf cyffredin ar gyfer plant ifanc dan oed oedd ecsbloetio troseddol.

Mae priodasau dan orfod neu achosion posibl o anffurfio organau cenhedlu benywod yn cael eu nodi yng Nghymru

Mae nod 5 y Cenhedloedd Unedig yn cynnwys targed i ‘gael gwared ar yr holl arferion niweidiol, fel gorfodi plentyn i briodi neu briodi’n gynnar ac anffurfio organau cenhedlu benywod’.

Yn ôl y Swyddfa Dramor, y Gymanwlad a Datblygu, rhoddodd yr Uned Priodasau Dan Orfod gyngor neu gymorth mewn 8 achos posibl o briodas dan orfod a/neu achosion bosibl o anffurfio organau cenhedlu benywod yn 2021 yng Nghymru, sef 2% o gyfanswm y Deyrnas Unedig. Mae hyn yn ostyngiad o 15 o achosion (2% o gyfanswm y Deyrnas Unedig) yn 2020.

Oherwydd y niferoedd isel o’i gymharu â rhai rhannau eraill o’r Deyrnas Unedig, mae’r duedd ar gyfer Cymru wedi bod yn anwadal rhwng 2015 a 2021. Ar ben hynny, mae’n bosibl bod y pandemig wedi effeithio ar y niferoedd is eleni, fel cyfyngiadau ar briodasau a theithio. Ar ôl cyflwyno’r cyfyngiadau symud cyntaf, gostyngodd nifer yr atgyfeiriadau i’r FMU. Mae newid i’r drefn o ran a ddylid cofnodi achos newydd fel atgyfeiriad neu ymholiad cyffredinol hefyd yn debygol o fod wedi cael effaith fach ar nifer cyffredinol yr achosion o’i gymharu â blynyddoedd blaenorol ac felly dylid bod yn ofalus wrth gymharu’n uniongyrchol.

Image

Mae pobl ifanc yng Nghymru yn dysgu am faterion byd-eang ond mae gostyngiad wedi bod yn y blynyddoedd diwethaf yn nifer y myfyrwyr rhyngwladol sy’n mynychu sefydliadau addysg uwch yng Nghymru.

Mae SDG y Cenhedloedd Unedig, sef ‘Addysg o Safon’, yn cydnabod pwysigrwydd cael addysg o ansawdd a bod yr holl ddysgwyr yn meddu ar yr wybodaeth a’r sgiliau sydd eu hangen i hyrwyddo datblygiad cynaliadwy, gan gynnwys ffyrdd cynaliadwy o fyw, hawliau dynol, cydraddoldeb rhywiol a dinasyddiaeth fyd-eang.

Hyd at 2020/21, yn Nhystysgrif Her Sgiliau Bagloriaeth Cymru, roedd elfen Dinasyddiaeth Fyd-eang orfodol, sy’n addysgu myfyrwyr am faterion byd-eang. Ers 2020/21 mae'r elfen Dinasyddiaeth Fyd-eang wedi bod yn anorfodol, felly byddai angen cymryd unrhyw gymariaethau cyn 2020/21 gyda gofal.

Yn 2021/22, roedd 32,535 o ymgeiswyr ar gyfer yr Her Dinasyddiaeth Fyd-eang yng nghyfnod allweddol 4, a 20,338 ar lefel uwch a ddewisodd y gydran her dinasyddiaeth fyd-eang. Ar gyfer cyfnod allweddol 4, cyflawnodd 99.1% o'r ymgeiswyr pas lefel 1 neu'n uwch, ac ar y lefel uwch, cyflawnodd 99.3% bas lefel 3 neu'n uwch.

Mae nifer fawr o fyfyrwyr o amrywiaeth o wledydd yn mynychu sefydliadau addysg uwch yng Nghymru.

Yn 2020/21, roedd 21,565 o gofrestriadau ar gyfer darparwyr addysg uwch yng Nghymru, yn cynnwys 17% o'r holl gofrestriadau. O'r rhain, roedd 5,395 yn dod o fyfyrwyr sy'n hanu o'r Undeb Ewropeaidd (4% o'r holl gofrestriadau), tra bod 16,170 yn dod o fyfyrwyr sydd ddim yn hanu o'r Undeb Ewropeaidd (12% o'r holl gofrestriadau). Ar ei uchafbwynt yn 2010/11, roedd 26,290 o gofrestriadau ar gyfer sefydliadau Addysg Uwch yng Nghymru gan fyfyrwyr rhyngwladol, sef 20% o boblogaeth myfyrwyr.

Image

Mae rhai oedolion yng Nghymru yn wynebu tlodi bwyd ac yn poeni am fforddio bwyd.

Un o nodau’r Cenhedloedd Unedig, sef ‘Dim Newyn’ yw rhoi diwedd ar newyn, sicrhau diogelwch bwyd a gwella maeth.

Yn ôl Arolwg Cenedlaethol Cymru yn 2021-22, roedd 2% o aelwydydd wedi cael bwyd gan fanc bwyd yn ystod y 12 mis diwethaf gyda 1% arall yn dweud nad oeddent wedi cael bwyd ond eu bod wedi dymuno cael hynny. Mae’n anodd cymharu'n uniongyrchol â blynyddoedd blaenorol oherwydd newidiadau yng ngeiriad y cwestiwn a sut y’i gofynnwyd. 

Yn ôl yr arolwg hefyd, roedd 4% o oedolion yn dweud eu bod wedi mynd heb bryd o fwyd sylweddol o leiaf un diwrnod yn y pythefnos cynt. Roedd hyn yn is na'r 9% a gofnodwyd yn 2018-19 ac yn debyg i 2020-21 a 2017-18 (4%). Fodd bynnag, nid oes modd cymharu’r canlyniadau ar draws blynyddoedd yn uniongyrchol oherwydd newidiadau yng ngeiriad y cwestiwn a sut mae’n cael ei ofyn.

Mae nifer y ceiswyr lloches sy’n derbyn cymorth wedi aros yn gyson dros y blynyddoedd diwethaf ond mae wedi cynyddu ers dechrau’r degawd.

Nod rhif 16 y Cenhedloedd Unedig yw ‘hyrwyddo cymdeithasau heddychlon a chynhwysol ar gyfer datblygu cynaliadwy, darparu mynediad at gyfiawnder i bawb a chreu sefydliadau effeithiol, atebol a chynhwysol ar bob lefel’.

Nid yw ffigurau cyflawn ar gyfer nifer y ffoaduriaid a cheiswyr lloches sy’n cael eu hadsefydlu yng Nghymru ar gael. Fodd bynnag, cyhoeddir ffigurau sy’n ymwneud â nifer y ffoaduriaid sy’n adsefydlu o dan Gynllun Adsefydlu’r Deyrnas Unedig (a’r Cynllun Adsefydlu pobl agored i niwed gynt), a nifer y rhai sy’n derbyn cymorth lloches ar hyn o bryd.

Ar ddiwedd mis Mawrth 2022, roedd cyfanswm o 1,437 o ffoaduriaid wedi cael eu hadsefydlu yng Nghymru o dan y Cynllun Adsefydlu Pobl Agored i Niwed (2016-2022) a Chynllun Adsefydlu’r Deyrnas Unedig (2021 ymlaen).

Mae Adran 95 yn darparu cymorth i geiswyr lloches sydd â chais am loches neu apêl heb ei ddatrys a cheiswyr lloches aflwyddiannus a oedd â phlant yn eu cartref pan ddefnyddiwyd yr holl hawliau apelio a oedd yn bosibl, ac mae’n cynnwys y rhai sy’n derbyn:

a) Llety gwasgaredig: y rhai sy’n derbyn llety yn unig, neu lety a chynhaliaeth
b) Cynhaliaeth yn unig: lle mae’r ymgeisydd yn derbyn arian i gynnal ei hun ond wedi dod o hyd i’w lety ei hun

Ar ddiwedd mis Mawrth 2022, roedd dros 2,300 o geiswyr lloches yn cael cymorth yng Nghymru. Mae’r nifer sy’n derbyn cymorth wedi gostwng ychydig ers yr un chwarter yn 2020, ar ôl parhau'n sefydlog rhwng 2016 a 2020.

Image

Yn 2022 achosodd y rhyfel yn Wcráin i lawer o bobl ffoi o'r gwrthdaro. Erbyn diwedd Awst 2022, mae dros 8,000 o fisas wedi'u rhoi i bobl o Wcráin sydd â noddwr yng Nghymru. Rhoddodd Llywodraeth Cymru rôl "noddwr mawr" i dros 4,500 o'r rhain. Roedd dros 5,300 o bobl gyda noddwyr yng Nghymru wedi cyrraedd yn y DU erbyn diwedd Awst 2022.

Mae nifer y plant ifanc sy’n cael brechiadau yn dal yn uchel, ond mae wedi gostwng ychydig ers y lefelau uchaf.

Mae nod Datblygu Cynaliadwy y Cenhedloedd Unedig, sef ‘Iechyd a llesiant da’, yn nodi pwysigrwydd darparu mynediad at feddyginiaethau a brechlynnau fforddiadwy a hanfodol. Mae gan Sefydliad Iechyd y Byd weledigaeth ar gyfer byd heb y frech goch, rwbela a syndrom rwbela cynhenid.

Roedd y rhan fwyaf o’r plant ar gyfer y cyfnod rhwng mis Ebrill 2021 a mis Mawrth 2022 i fod i gael eu himiwneiddio yn ystod pandemig COVID-19. Er bod y ddarpariaeth ar gyfer plant iau sy’n cael eu brechiadau mewn practis cyffredinol yn dal yn gadarnhaol, gwelwyd bod y duedd wedi gostwng fymryn dros y pedwar chwarter blaenorol. Y nifer a oedd yn cael y brechlyn ‘6 mewn 1’ (y tri dos) ymysg plant sy’n cyrraedd eu pen-blwydd cyntaf oedd 95.2%, o’i gymharu â 95.6% yn y flwyddyn flaenorol.

Roedd y nifer a oedd yn cael y brechlyn niwmococol cyfun a’r brechlyn ‘6 mewn 1’ yn dal i fod dros 95% ymysg plant blwydd oed ar gyfer y bedwaredd flwyddyn ar ddeg yn olynol.

Roedd ychydig o dan 95% yn cael y dos cyntaf o’r MMR yn ddwy oed. Mae hyn yn is na’r cyfartaledd ar gyfer atal achosion o’r frech goch (95% yw'r targed).

Roedd cyfran y plant a oedd wedi cael eu himiwneiddiadau rheolaidd erbyn eu bod yn bedair oed yn 87% eleni. Roedd y bwlch anghydraddoldeb a gofnodwyd mewn darpariaeth imiwneiddio rhwng plant pedair oed sy’n byw yn yr ardaloedd mwyaf a lleiaf difreintiedig yn 8.5 pwynt canran, yr un fath â 2020-21. Fodd bynnag, mae angen gwneud rhagor o waith i nodi gwraidd yr anghydraddoldebau hyn a chanfod ymyriadau i leihau’r bwlch.

Image

Cam diweddaraf rhaglen frechu COVID-19 oedd cyflwyno pigiad atgyfnerthu’r gwanwyn 2022 i bawb sy’n 75 oed ac yn hŷn, y rhai sydd â system imiwnedd hynod fregus ac oedolion hŷn sy’n byw mewn cartref gofal. Roedd y nifer yn uwch yn y grwpiau ethnig Cymysg Gwyn o’i gymharu â’r grwpiau Du, Asiaidd, Cymysg a grwpiau ethnig eraill cyfunedig. Roedd hyn yn wir ym mhob un o’r grwpiau a oedd yn gymwys ar gyfer hwb y gwanwyn. Roedd y nifer sy’n manteisio hefyd yn uwch yn yr ardaloedd lleiaf difreintiedig, o’i gymharu â’r rhai sy’n byw yn yr ardaloedd mwyaf difreintiedig.

Daeth cosbi plant yn gorfforol yn anghyfreithlon yng Nghymru ar 21 Mawrth, 2022. Cafodd y canlyniadau a gyflwynir yma eu casglu rhwng mis Gorffennaf 2021 a mis Ionawr 2022, cyn i’r gyfraith hon ddod i rym.

Gofynnwyd i rieni a’r bobl nad ydyn nhw’n rhieni am eu barn ynglŷn â smacio plant ac a oeddent yn cytuno neu’n anghytuno bod angen gwneud hynny weithiau.

Mae’n ymddangos bod agweddau wedi newid ers i’r cwestiwn hwn gael ei ofyn ddiwethaf yn 2019-20. Yn 2019-20, dywedodd 35% o bobl fod weithiau angen smacio plentyn o’i gymharu â 25% nawr. Mae’r gyfran sy’n anghytuno’n gryf bod weithiau angen smacio wedi codi i 40%, i fyny o 30% yn 2019-20.

Mae 32% o ddynion ac 20% o fenywod yn dweud bod weithiau angen smacio plentyn. Mae 84% o bobl rhwng 16 a 24 oed yn dweud nad oes byth angen smacio o’i gymharu â 42% o bobl 75 oed neu hŷn.

Image

Mae nod ‘Dinasoedd a Chymunedau Cynaliadwy’ y Cenhedloedd Unedig yn nodi pwysigrwydd gwarchod a diogelu treftadaeth naturiol y byd.

Mae Safleoedd Treftadaeth y Byd yn llefydd o Werth Cyffredinol Eithriadol i’r holl ddynoliaeth. Mae hyn yn golygu bod eu harwyddocâd diwylliannol a/neu naturiol mor eithriadol fel ei fod yn bwysig iawn i bobl ym mhob man, nawr ac yn y dyfodol.

Yn 2021 cafodd Tirwedd Llechi Gogledd-orllewin Cymru ei hychwanegu at Restr Treftadaeth y Byd UNESCO, y pedwerydd safle yng Nghymru.

Ymunodd â Thirwedd Ddiwydiannol Blaenafon yn ne-ddwyrain Cymru, Traphont ddŵr a Chamlas Pontcysyllte yng ngogledd-ddwyrain Cymru a Chestyll a Muriau Trefi Edward I yng Ngwynedd yng Nghaernarfon, Conwy, Biwmares a Harlech yng ngogledd-orllewin Cymru.

Rhoi diwedd ar gosbi plant yn gorfforol yng Nghymru

Rhestr Treftadaeth y Byd UNESCO

Ystadegau ar bobl o Wcráin yn y Deyrnas Unedig (Y Swyddfa Gartref)

Eco Ysgolion

Ymgyrch Cadwch Gymru'n Daclus (Eco-Sgolion)

Allyriadau nwyon tŷ gwydr

Rhestr Allyriadau Atmosfferig Genedlaethol (StatsCymru)

Caethwasiaeth fodern

Mecanwaith Atgyfeirio Cenedlaethol a Dyletswydd i Hysbysu ystadegau’r Deyrnas Unedig, crynodeb diwedd blwyddyn 2021 (Y Swyddfa Gartref)

Priodas dan orfod ac anffurfio organau cenhedlu benywod

Y Swyddfa Dramor, y Gymanwlad a Datblygu, Ystadegau’r Uned Priodasau dan Orfod 2021 ( Y Swyddfa Dramor a Chymanwlad)

Pobl ifanc

Canran y myfyrwyr mewn sefydliadau addysg uwch yng Nghymru sy’n fyfyrwyr rhyngwladol, (StatsCymru ac HESA)

Ceiswyr lloches

Nifer y ceiswyr lloches sy’n derbyn cymorth adran 95 yng Nghymru (Y Swyddfa Gartref)

Ystadegau cynllun nawdd Wcráin

Ystadegau cynllun nawdd Wcráin, y Swyddfa Gartref a'r Adran Codi’r Gwastad, Tai a Chymunedau (DLUHC)

• Cynllun nawdd Wcráin
• Gweinyddiaethau Datganoledig ar lefel awdurdodau lleol

Darpariaeth Brechu

Darpariaeth imiwneiddio (canran) erbyn pen-blwydd yn 2 oed yn ôl Bwrdd Iechyd Lleol a math o imiwneiddio (StatsCymru)

Data cenedlaethol ar y nifer sy’n manteisio ar imiwneiddio (Iechyd Cyhoeddus Cymru)

Y nifer sy’n manteisio ar COVID-19, adroddiad ar gydraddoldeb gwyliadwriaeth well brechu COVID-19 Cymru (Iechyd Cyhoeddus Cymru)

Cosbi plant yn gorfforol

Arolwg Cenedlaethol Cymru: Ebrill 2021 i Fawrth 2022, a threialon ar-lein 2021-22.