Mae Llywodraeth Cymru wedi anrhydeddu arwr o'r Rhyfel Byd Cyntaf drwy enwi ar ei ôl un o'n tirnodau mwyaf newydd, sef pont sy'n 50 metr uwchlaw'r dirwedd.
Cyhoeddwyd y cynnwys hwn dan weinyddiaeth Llywodraeth Cymru 2016 i 2021
Yn y seremoni swyddogol, a gynhaliwyd ddydd Llun 21 Ionawr, gwnaeth Dirprwy Weinidog yr Economi a Thrafnidiaeth sef Lee Waters ddatgelu plac Pont Jack Williams gerbron 12 aelod o deulu Jack, gan gynnwys ei wyres Ann Page.
Roedd yr Uwchgapten Derek Adams, ynghyd â swyddog yn y fyddin a phedwar milwr, yn bresennol er mwyn cynrychioli Catrawd Frenhinol Cymru.
Gwnaeth y Gweinidog Trafnidiaeth, Ken Skates, a'r prif gontractiwr Costain sy'n gyfrifol am adeiladu cynllun deuoli 'Rhan 2' yr A465 sy'n estyn 8km o Frynmawr yn y gorllewin i Gilwern yn y dwyrain, wahodd aelodau'r gymuned i awgrymu enwau ar gyfer y bont ar ddiwedd y llynedd.
Roedd tri ffefryn amlwg:
- Pont Jack Williams
- Pont Cwm Clydach
- Pont Bechgyn Bevin
Wrth bleidleisio dros yr enwau ar y rhestr fer penderfynodd y gymuned leol anrhydeddu John Henry Williams, sef milwr a dderbyniodd y Victoria Cross ac a fu'n byw yn y gymuned lle y mae Costain wedi gweithio dros y tair blynedd diwethaf.
Cafodd y dyn lleol sef John - a oedd yn cael ei alw'n Jack - ei eni yn Nantyglo ym mis Medi 1886 a chafodd ei wobrwyo bedair gwaith am ei ddewrder yn ystod y Rhyfel Mawr.
Gof yn y pyllau glo oedd John ac ymunodd â'r 10fed Bataliwn, Cyffinwyr De Cymru (rhan o Is-adran Rhif 38 Cymru) ym mis Tachwedd 1914. Cafodd ei ddyrchafu'n Uwch-Ringyll ar 2 Hydref 1917.
Ym mis Hydref 1918 achubodd ei gwmni a hefyd bentref cyfan rhag cael eu dinistrio'n llwyr. Derbyniodd y Victoria Cross am weithred mor ddewr. Cyn hynny roedd wedi derbyn y Fedal am Ymddygiad Urddasol, y Médaille Militaire a hefyd y Fedal a'r Bar Milwrol.
Y Victoria Cross yw'r clod uchaf am ddewrder yn wyneb y gelyn y mae modd ei roi i luoedd Prydain a'r Gymanwlad. Golyga hynny, ynghyd â'r holl anrhydeddau eraill a dderbyniodd Jack WIlliams, mai ef oedd y swyddog Cymreig a dderbyniodd y nifer uchaf o anrhydeddau.
Y strwythur mwyaf o blith y rhai sy'n rhan o brosiect 'Rhan 2' yr A465 yw pont fwa 118 metr sy'n croesi o'r gogledd i'r de ac sydd uwchlaw cerbytffordd aml-lefel yr A465, ac mae'n rhan amlwg o ran fwyaf gorllewinol Cwm Clydach. Mae'r bont newydd hefyd yn croesi Ceunant Clydach, a gaiff ei ystyried yn un o ardaloedd amgylcheddol ac ecolegol sensitif pwysicaf De Cymru.
Dywedodd Uwch Gyfarwyddwr Prosiect Costain, Bruce Richards:
"Rydym yn eithriadol o falch ein bod wedi creu'r strwythur arbennig hwn ar gyfer trigolion a defnyddwyr ffordd yn yr ardal. Rydym yn arbennig o falch fod Llywodraeth Cymru a'r cyhoedd wedi dewis enwi'r bont ar ôl yr arwr lleol Jack Williams. Golyga hyn y bydd ei enw'n parhau o fewn y cymunedau am flynyddoedd i ddod."
Dywedodd wyres Jack, Ann Page:
"Mae'r teulu'n eithriadol o falch o Jack Williams VC ac yn ddiolchgar iawn fod pobl Blaenau Gwent yr un mor falch ohono a'u bod yn awyddus i gadw'r straeon amdano yn y cof drwy gefnogi digwyddiadau coffa. Bydd enwi'r bont arbennig hon ar ei ôl yn ysgogi diddordeb cenedlaethau'r dyfodol mewn ymchwilio i'w hanes a deall pam y dylai ei weithredoedd dewr yn ystod y Rhyfel Byd gael eu cofio am byth, yn ogystal ag aberth enfawr yr holl ddynion ifanc a'u teuluoedd. Mae Jack a holl enillwyr y Victoria Cross yn rhan bwysig o'n hanes - dyma ein dynion dewraf."
Dywedodd Dirprwy Weinidog yr Economi a Thrafnidiaeth, Lee Waters:
"Roedd Jack Williams yn arwr go iawn ac mae enwi pont mor arbennig ar ei ôl, a hynny o fewn ei ardal enedigol, yn deyrnged addas i ddyn a ddylai gael ei gofio am byth.
"Bydd y cyswllt hwn â Jack yn creu gwaddol y gall cenedlaethau'r dyfodol ei fwynhau. Mae'r ffaith ein bod yn gwneud hyn bron i 100 mlynedd yn union ers i Jack dderbyn ei Victoria Cross gan y Brenin ym Mhalas Buckingham yn gwneud y deyrnged yn un hyd yn oed mwy arbennig."