Eitem 2 yr agenda: Bil Hawliau Cyflogaeth

Gofynnir i Aelodau'r Cyngor Partneriaeth Gymdeithasol nodi:

i. Cynnwys y papur hwn a safbwynt Llywodraeth Cymru ar y Bil Hawliau Cyflogaeth.

ii. Y ddeialog barhaus y mae Llywodraeth Cymru yn ei chael gyda Llywodraeth y DU ar lefel Weinidogol a swyddogol.

iii. Cynnydd y Bil Hawliau Cyflogaeth drwy ei gamau seneddol hyd yma a'r camau nesaf sy'n arwain at y Cam Adroddiad ym mis Ionawr 2025.

1. Mae'r papur hwn yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Cyngor Partneriaeth Gymdeithasol (SPC) ar Fil Hawliau Cyflogaeth Llywodraeth y DU, sy'n ceisio moderneiddio a chryfhau amddiffyniadau cyflogaeth a'u gorfodi.

2. Pan oedd yn wrthblaid, cyhoeddodd y Blaid Lafur ddogfen bolisi o'r enw "Plan to Make Work Pay". Mae'r Cynllun yn strategaeth gynhwysfawr gyda’r nod o wella cyflogau, sicrwydd swyddi, ac amodau gwaith.
    
3. Daeth gweithredu'r cynllun yn ymrwymiad maniffesto cyn yr Etholiad Cyffredinol, ynghyd ag addewid i gyflwyno deddfwriaeth o fewn 100 diwrnod cyntaf Llywodraeth Lafur. 

4. Roedd y Bil Hawliau Cyflogaeth yn ganolbwynt i Araith y Brenin a oedd yn egluro rhaglen ddeddfwriaethol Llywodraeth y DU. Cyflawnwyd yr ymrwymiad i gyflwyno deddfwriaeth o fewn y 100 diwrnod cyntaf gyda chyhoeddi'r Bil Hawliau Cyflogaeth ar 10 Hydref 2024.  
    
5. Mae ehangder a chwmpas y Bil Hawliau Cyflogaeth (y cyfeirir ato yma wedi hyn fel 'y Bil') yn sylweddol. Mae’r Bil yn 149 tudalen, ac yn cynnwys 28 mesur ar draws 119 o gymalau, chwe rhan a saith atodlen. Dangosir ei gwmpas yn ôl ei deitl hir a ddyfynnir isod:  

to make provision to amend the law relating to employment rights; to make provision about procedure for handling redundancies; to make provision about the treatment of workers involved in the supply of services under certain public contracts; to provide for duties to be imposed on employers in relation to equality; to provide for the establishment of the School Support Staff Negotiating Body and the Adult Social Care Negotiating Body; to make provision about trade unions, industrial action, employers’ associations and the functions of the Certification Officer; to make provision about the enforcement of legislation relating to the labour market; and for connected purposes.

6. Mae cwmpas y Bil yn golygu nad yw'n bosibl cyflwyno manylion ei holl fesurau yn y papur hwn. Fodd bynnag, crynhoir crynodeb pennawd o ddarpariaethau allweddol isod:  

• Hawl newydd i oriau gwarantedig yn seiliedig ar oriau a weithir yn ystod cyfnod cyfeirio (bydd hyd y rhain yn cael eu pennu mewn is-ddeddfwriaeth), rhybudd rhesymol am shifftiau, ac iawndal am ganslo shifftiau ar fyr rybudd. (DS: nid yw hyn yn gyfystyr â gwaharddiad llwyr ar Gontractau Dim Oriau – ond yn hytrach mae’n rhoi diwedd ar hyblygrwydd un maint ac yn grymuso gweithwyr gyda dewis rhwng oriau gwarantedig a Chontract Dim Oriau).
   
• Cyfyngu ar arferion ‘diswyddo ac ailgyflogi’  a ‘diswyddo a disodli’ drwy ystyried bod unrhyw ddiswyddiadau am fethu â chytuno i newid mewn contract yn annheg yn awtomatig, ac eithrio pan mae’n gwbl glir nad oes gan fusnesau unrhyw ddewis arall. (DS: mae'r Bil yn cynnig datrysiad ôl-weithredol trwy Dribiwnlys Cyflogaeth ac mae'n bwysig nodi y bydd y Bil yn gosod cyfyngiadau sylweddol ar ddiswyddo ac ailgyflogi ond nid yn ei wahardd yn llwyr.)
   
• Hawl o’r diwrnod cyntaf i gael amddiffyniad rhag diswyddo annheg gan ganiatáu cyfnodau prawf statudol lle mae proses ddiswyddo cyffyrddiad ysgafnach yn berthnasol (i'w phennu mewn canllawiau / is-ddeddfwriaeth).
   
• Mae hawliau diswyddo cyfunol cryfach drwy sicrhau bod rhwymedigaethau cyflogwyr i ymgynghori ar, a hysbysu am 20 neu fwy o ddiswyddiadau yn berthnasol ar draws gweithlu ac nid mewn un sefydliad yn unig.
   
• Cryfhau dyletswydd cyflogwyr i atal aflonyddu rhywiol ar eu gweithwyr drwy ei gwneud yn ofynnol i gyflogwyr gymryd pob cam ataliol rhesymol, gan nodi'r camau hynny mewn canllawiau, a chyflwyno rhwymedigaeth ar gyflogwyr i beidio â chaniatáu aflonyddu ar eu gweithwyr gan drydydd partïon.
   
• Adrodd cryfach ar y bwlch cyflog rhwng y rhywiau er mwyn adlewyrchu gweithwyr allanol a’i gwneud yn ofynnol i gyflogwyr mawr (250 neu fwy o weithwyr) gynhyrchu Cynlluniau Gweithredu Cydraddoldeb, yn nodi camau i fynd i'r afael â materion bwlch cyflog rhwng y rhywiau a chefnogi gweithwyr sy'n mynd trwy'r menopos.
   
• Gwella mynediad at Dâl Salwch Statudol (SSP) drwy gael gwared ar y Terfyn Enillion Isaf (LEL) a dileu'r cyfnod aros. (DS: Ar hyn o bryd mae LEL yn £123 yr wythnos a'r cyfnod aros yn dri diwrnod, sy'n golygu nad yw SSP yn daladwy ar hyn o bryd am y 3 diwrnod cymhwyso cyntaf o absenoldeb salwch).
   
• Ail-sefydlu'r Corff Trafod Staff Cymorth Ysgolion i wella telerau ac amodau ar gyfer staff cymorth ysgolion (Lloegr yn unig ar ôl cyflwyno).
   
• Sefydlu  proses Cytundebau Cyflog Teg (FPA) yn y sector gofal cymdeithasol i oedolion (DS: y nod yw sefydlu cyd-fargeinio sectoraidd ym maes gofal cymdeithasol i oedolion – er mai dim ond yn Lloegr y bydd hyn yn cael ei gyflwyno, rydym mewn trafodaethau â Llywodraeth y DU ynghylch y potensial ar gyfer gwelliant gan y Llywodraeth i ymestyn y broses FPA i Gymru).
   
• Cryfhau'r gyfraith gyfredol ar roi cildwrn i sicrhau bod gweithwyr yn derbyn pob cildwrn yn llawn, drwy ei gwneud yn ofynnol i gyflogwyr ymgynghori â gweithwyr wrth ddatblygu neu adolygu eu polisïau ar roi cildwrn.
   
• Ailgyflwyno'r cod dwy haen ar gaffael gan sicrhau y bydd gweithwyr sy'n gweithio ar gontractau allanol yn cael cynnig telerau ac amodau sy'n cyfateb yn fras i'r rhai a drosglwyddir o'r sector cyhoeddus. (DS: Rydym mewn trafodaethau ar sut mae hyn yn cyd-fynd â'n cod dwy haen ein hunain. Yn benodol, rydym yn ceisio gwelliant i roi pwerau cyfatebol i Weinidogion Cymru i wneud darpariaethau mewn rheoliadau, a chyhoeddi cod ymarfer, i fod yn gymwys i'r sefydliadau hynny a ddiffinnir fel awdurdodau datganoledig Cymru yn Neddf Caffael 2023 ond heb eu rhestru yn Atodlen 1 i'r Ddeddf Partneriaeth Gymdeithasol a Chaffael Cyhoeddus).
   
• Moderneiddio deddfwriaeth undebau llafur i roi mwy o ryddid i undebau llafur drefnu, cynrychioli a thrafod ar ran eu gweithwyr.
   
• Diddymu Deddf Streiciau (Lefelau Gwasanaeth Gofynnol) 2023 a diddymu Deddf Undebau Llafur 2016.
   
• Cryfhau hawl mynediad undebau llafur a symleiddio proses gydnabod undebau llafur.
   
• Hawliau ac amddiffyniadau newydd i gynrychiolwyr undebau llafur a dyletswydd ar gyflogwyr i hysbysu gweithwyr o'u hawl i ymuno ag undeb llafur.
   
• Gwella’r broses o orfodi hawliau cyflogaeth drwy sefydlu'r Asiantaeth Gwaith Teg i ddod â swyddogaethau gorfodi presennol y wladwriaeth ynghyd, gan gynnwys:
  o    rheoliadau ar gyfer asiantaethau cyflogaeth a busnesau cyflogaeth;
  o    cynllun cosb dyfarniad tribiwnlys cyflogaeth ddi-dâl;
  o    gorfodi'r Isafswm Cyflog Cenedlaethol a'r Tâl Salwch Statudol;
  o    y gyfundrefn drwyddedu ar gyfer busnesau sy'n gweithredu fel ‘meistri gangiau’ mewn rhai sectorau. 

7. Cafodd y Bil ei ddarlleniad cyntaf ar 10 Hydref. Cafwyd yr ail ddarlleniad ar 21 Hydref. Mae'r Bil wedi'i anfon at Bwyllgor Biliau Cyhoeddus erbyn hyn, a fydd yn craffu ar y Bil fesul llinell.
    
8. Disgwylir i'r Pwyllgor adrodd i Dŷ'r Cyffredin erbyn 21 Ionawr 2025. Yna bydd y Bil yn mynd i’r cam Adroddiad, cyn ei drydydd darlleniad. Yn dilyn y trydydd darlleniad, ac yn amodol ar gael ei gymeradwyo gan Dŷ'r Cyffredin, bydd y Bil wedyn yn cael ei drosglwyddo i'r Arglwyddi. 

9. Mae Llywodraeth Cymru’n cefnogi'r Bil yn gryf a'r Cynllun ehangach i wneud i waith dalu. Credwn y bydd hyn yn trawsnewid yn sylweddol y gwaith o ddarparu hawliau a dyletswyddau y gellir eu gorfodi'n gyfreithiol mewn llawer o feysydd. Mae'r rhain yn feysydd yr ydym wedi bod yn ymdrechu i'w hyrwyddo a'u hannog fel rhan o'n hagenda gwaith teg, er gwaethaf ein pwerau datganoledig mwy cyfyngedig.
    
10. Cyn ac yn dilyn cyflwyno'r Bil, cafwyd ymgysylltu adeiladol a rheolaidd â Llywodraeth y DU ar lefel Weinidogol a swyddogol ac mae hyn yn parhau. 

11. Mae Memorandwm Cydsyniad Deddfwriaethol yn ddogfen a baratoir pan fydd Senedd y DU yn cynnig deddfwriaeth sy'n effeithio ar feysydd sydd wedi'u datganoli i Gymru. Mae hyn yn sicrhau bod gan y Senedd lais mewn deddfau sy'n effeithio ar Gymru, hyd yn oed pan fyddant yn tarddu o Senedd y DU. Mae'r broses yn cael ei llywodraethu gan Reol Sefydlog 29 y Senedd.
     
12. Ein dadansoddiad cychwynnol yw bod y Bil yn gwneud darpariaeth berthnasol at ddibenion Rheol Sefydlog 29 ac felly bydd Memorandwm Cydsyniad Deddfwriaethol yn ofynnol. Rydym yn gweithio drwy'r polisi a'r manylion cyfreithiol sydd eu hangen.
     
13. Er y bydd y Memorandwm Cydsyniad Deddfwriaethol yn cael ei gyflwyno cyn gynted â phosibl, oherwydd maint a chymhlethdod y Bil, bydd hyn y tu allan i'r dyddiad cau arferol o ddwy wythnos ar gyfer Rheol Sefydlog 29. Mae'r Llywydd (Llywydd y Senedd) wedi cael ei hysbysu. 

14. Y dull a ddefnyddir yn y Bil yw darparu fframwaith a galluogi Gweinidogion sydd â phwerau i wneud rheoliadau ar y manylion sylweddol. Mae'r dull hwn yn rhoi cyfle i gynnal ymgynghoriadau pellach gyda phartïon â diddordeb cyn gwneud rheoliadau.
     
15. Mae’r ymgynghoriadau mewn perthynas â chryfhau Tâl Salwch Statudol; Diswyddo Cyfunol a Diswyddo ac Ailgyflogi; Fframwaith Modern ar gyfer Cysylltiadau Diwydiannol; a’r defnydd o Fesurau Contractau Dim Oriau i Weithwyr Asiantaeth eisoes wedi'u lansio.      
     
16. Rhan fechan iawn yn unig o’r 70 o fesurau a mwy yn y Cynllun i Wneud Gwaith i Dalu yw’r 28 mesur yn y Bil Hawliau Cyflogaeth. Mae Llywodraeth y DU wedi cyhoeddi dogfen 'Camau Nesaf' ar y Cynllun i Wneud Gwaith i Dalu.