Diwygio’r Senedd

Ein bwriad yw cryfhau democratiaeth drwy greu Senedd Cymru fwy effeithiol a chynrychiadol.

Mae Deddf Senedd Cymru (Aelodau ac Etholiadau) yn nodi ein cynlluniau i greu Senedd Cymru sy’n gallu gwasanaethu pobl Cymru yn well. Mae’r Ddeddf, a gafodd ei phasio yn gyfraith yn swyddogol ar 24 Mehefin 2024, yn adlewyrchu sut y mae rôl a chyfrifoldebau’r Senedd wedi newid ers i Gynulliad Cenedlaethol Cymru agor ei ddrysau am y tro cyntaf yn 1999.

Bellach, gall y Senedd wneud deddfau a gosod trethi Cymreig – dyma benderfyniadau sy’n effeithio ar fywydau pawb yng Nghymru.

Ond er i'r Senedd ennill cyfrifoldebau, mae ei maint wedi parhau yr un fath, gan ei gwneud y ddeddfwrfa leiaf yn y DU ag iddi 60 o aelodau o'i gymharu â 129 yn Senedd yr Alban, a 90 yng Nghynulliad Gogledd Iwerddon.

Newidiadau a ddaeth yn sgil Deddf Senedd Cymru (Aelodau ac Etholiadau)

Ar 8 Mai 2024, pleidleisiodd Aelodau o'r Senedd o blaid y canlynol:

• cynyddu maint y Senedd i 96 o Aelodau.
• newid y system etholiadol yn un sydd wedi’i seilio’n llwyr ar yr egwyddor o gynrychiolaeth gyfrannol, gan gynnwys enwau’r holl ymgeiswyr ar y papur pleidleisio. O etholiad y Senedd yn 2026 ymlaen, bydd fformiwla D’Hondt yn cael ei defnyddio (y fformiwla hon sydd wedi bod yn cael ei defnyddio i bennu’r Aelodau ar restr ranbarthol y Senedd Diwygio'r Senedd: geirfa ar Senedd Cymru).
• creu 16 o etholaethau newydd ar gyfer y Senedd (Arolwg 2026: Penderfyniadau Terfynol ar Comisiwn Democratiaeth a Ffiniau Cymru), a fydd yn cael eu creu drwy baru’r 32 o etholaethau ar gyfer Senedd y DU, mewn da bryd ar gyfer etholiad y Senedd yn 2026. Bydd adolygiad ffiniau llawn yn cael ei gynnal ar ôl etholiad y Senedd yn 2026.
• ethol chwe Aelod o’r Senedd ym mhob un o’r 16 o etholaethau, o restrau caeedig.
• cynyddu’r terfyn ar nifer y Gweinidogion Cymru y gellir eu penodi o 12 i 17 (ynghyd â’r Prif Weinidog a’r Cwnsler Cyffredinol), a chyflwyno’r gallu i gynyddu’r nifer ymhellach i 18 neu 19 gyda chymeradwyaeth y Senedd.
• rhoi’r hyblygrwydd i Aelodau o’r Senedd ethol ail Ddirprwy Lywydd.
• ei gwneud yn gyfraith bod pob ymgeisydd ar gyfer etholiadau’r Senedd ac Aelodau o’r Senedd yn preswylio yng Nghymru.
• cynnal etholiadau’r Senedd bob pedair blynedd o 2026 ymlaen.

Mae’r Ddeddf yn seiliedig ar argymhellion y Pwyllgor Diben Arbennig ar Ddiwygio’r Senedd (Diwygio ein Senedd: Llais cryfach i bobl Cymru). Cafodd yr argymhellion hyn eu cefnogi gan fwyafrif o’r Aelodau o’r Senedd ym mis Mehefin 2022.

Y camau nesaf

• Mae gwaith yn mynd rhagddo i sicrhau y bydd y newidiadau a ddaw yn sgil Deddf Senedd Cymru (Aelodau ac Etholiadau) ar waith ar gyfer etholiad y Senedd yn 2026.

Mae Llywodraeth Cymru wedi cyhoeddi canllawiau gwirfoddol er mwyn ceisio helpu pleidiau gwleidyddol i wella amrywiaeth ymhlith eu hymgeiswyr sy’n sefyll ar gyfer etholiadau Cymreig. 

Wedi’u cyhoeddi yn dilyn ymgynghoriad cyhoeddus, mae’r canllawiau yn annog pleidiau gwleidyddol i: 

• Ddatblygu, cyhoeddi, gweithredu ac adolygu'n rheolaidd strategaethau amrywiaeth a chynhwysiant ar gyfer etholiadau Cymreig (Rhan 1)
• Fynd ati'n wirfoddol i gasglu a chyhoeddi gwybodaeth am amrywiaeth eu hymgeiswyr ar gyfer etholiadau'r Senedd (Rhan 2)
• Ystyried camau y gallant eu cymryd mewn perthynas â chwotâu gwirfoddol i fenywod (Rhan 3)

Bydd y canllawiau yn cael eu hadolygu a’u diwygio fel y bo’n briodol i sicrhau eu heffaith a’u heffeithiolrwydd mwyaf posibl.

Darllewnch y Canllawiau ar amrywiaeth a chynhwysiant ar gyfer pleidiau gwleidyddol cofrestredig.

Rydym wedi creu fideo byr wedi'i animeiddio sy'n crynhoi prif nodau'r canllawiau.

Roedd argymhellion y Pwyllgor Diben Arbennig ynghylch sut y dylid diwygio’r Senedd, yn seiliedig ar bron i 20 mlynedd o waith manwl, gan gynnwys:

• 2004: Y Comisiwn ar Bwerau a Threfniadau Etholiadol Cynulliad Cenedlaethol Cymru (Comisiwn Richard)
• 2014: Datganoli yng Nghymru: Comisiwn Silk
• 2017: Creu Senedd sy’n gweithio i Gymru: Adroddiad y Panel Arbenigol ar Ddiwygio Etholiadol y Cynulliad
• 2018: Creu Senedd i Gymru: ymgynghoriad a gynhaliwyd gan Gomisiwn y Senedd
• 2020: Diwygio’r Senedd: Y camau nesaf – Y Pwyllgor ar Ddiwygio Etholiadol y Senedd

• Canllawiau Drafft ar Amrywiaeth a Chynhwysiant ar gyfer pleidiau gwleidyddol cofrestredig
• Datganiad Ysgrifenedig: Bil Senedd Cymru (Rhestrau Ymgeiswyr Etholiadol)
• Datganiad Ysgrifenedig: Bil Senedd Cymru (Rhestrau Ymgeiswyr Etholiadol)
• Datganiad Ysgrifenedig: Diweddariad ar Ddiwygio’r Senedd (27 Gorffennaf 2023)
• Datganiad Ysgrifenedig: Bil Senedd Cymru (Aelodau ac Etholiadau)
• Datganiad Ysgrifenedig: Diweddariad ar Ddiwygio’r Senedd (4 Ebrill 2023)
• Datganiad Ysgrifenedig: Diweddariad ar Ddiwygio’r Senedd (16 Rhagfyr 2022)
• Bil Senedd Cymru (Aelodau ac Etholiadau): asesiadau effaith
• Bil Senedd Cymru (Rhestrau Ymgeiswyr Etholiadol): asesiadau effaith
• Y Pwyllgor Biliau Diwygio (senedd.wales)