Diweddariad 3 argymhellion chwe mis archwiliad dwfn ynni adnewyddadwy - Cyllid

Argymhelliad   

Byddwn yn sefydlu grŵp o arbenigwyr i edrych ar ffyrdd o dynnu buddsoddiad ychwanegol i lawr mewn cynhyrchu ynni adnewyddadwy yng Nghymru. Byddwn yn blaenoriaethu perchnogaeth leol a chymunedol er mwyn sicrhau'r gwerth economaidd a chymdeithasol lleol mwyaf posibl.

Prif uchafbwyntiau / cerrig milltir  

Amherthnasol

Camau nesaf at gwblhau

Cwblhawyd yr argymhelliad hwn. Byddwn yn parhau i fwrw ymlaen ag argymhellion yr adroddiad Buddsoddi mewn Ynni Adnewyddadwy.

Argymhellion yr is-grŵp Buddsoddi mewn Ynni Adnewyddadwy

Argymhelliad   

1. Dylai Llywodraeth Cymru edrych ar ddatblygu menter/Siarter partneriaeth gyda'r sector ynni adnewyddadwy masnachol: gyda'r sector yn ymrwymo i safonau ynglŷn â buddion lleol a chymunedol, buddion o ran y gadwyn gyflenwi; a Llywodraeth Cymru yn ymrwymo i gefnogi'r weledigaeth i Gymru fod yn allforiwr net o ynni adnewyddadwy, gan gyhoeddi targedau ynni adnewyddadwy wedi eu diweddaru ac eglurder o ran gofynion perchnogaeth gymunedol.
2. Wrth i gronfeydd pensiwn Cymru fynd ati i weithredu eu gofynion cyfreithiol i reoli eu cronfeydd a goruchwylio risgiau, gan gynnwys amddiffyn y cronfeydd pensiwn rhag risgiau ariannol sy’n gysylltiedig â newid hinsawdd, bydd Gweinidogion Cymru yn parhau i achub ar y cyfleoedd i fuddsoddi mewn prosiectau ynni adnewyddadwy yng Nghymru drwy ddulliau presennol megis y Cyngor Partneriaeth. Mae gan y sector ynni adnewyddadwy rôl bwysig hefyd wrth hybu cyfleoedd i fuddsoddi mewn ynni adnewyddadwy yng Nghymru. Bydd Llywodraeth Cymru yn hwyluso buddsoddiad, er enghraifft drwy ddod â rheolwyr cronfeydd pensiwn a datblygwyr ynni adnewyddadwy ynghyd i archwilio'r cyfleoedd hyn ymhellach.   
3. Dylai Banc Datblygu Cymru (DBW) barhau i ddatblygu'r achos busnes ar gyfer buddsoddi mewn datblygiadau ynni adnewyddadwy. Dylai buddsoddiad gan DBW lenwi bylchau a nodwyd lle nad yw'r modelau presennol ar gyfer perchnogaeth leol a chymunedol yn bosibl. Dylai enillion o fuddsoddiadau gefnogi buddsoddiad economaidd a chymdeithasol mewn cymunedau lleol. 
4. Dylai Llywodraeth Cymru adolygu'r cynnydd o ran gweithredu argymhellion ynghylch y grid o'r gwaith ymchwil manwl a diwygiadau ehangach y DU. Ar ôl yr adolygiad hwnnw, os yw maint a chyflymder y newid yn parhau i fod yn annigonol i ddiwallu anghenion Cymru, dylai adolygu a cheisio gwneud defnydd o'r holl ysgogiadau ymarferol y gall Llywodraeth Cymru eu defnyddio i annog buddsoddiad uniongyrchol yn seilwaith y grid yng Nghymru. 
5. Gyda chyllid ychwanegol wedi'i ddarparu i Ynni Cymunedol Cymru (CEW) hybu cynigion cyfranddaliadau cymunedol, mae angen cwblhau gwaith i ddeall pam bod y nifer sy'n manteisio arnynt yng Nghymru yn is na chyfartaledd y DU.  Mae angen i CEW allu dangos effaith gadarnhaol eu gweithgarwch a sicrhau bod gan bobl amddiffyniad digonol wrth ystyried buddsoddiad. Dylai CEW adrodd yn ôl i Lywodraeth Cymru ar effeithiolrwydd y cyllid ychwanegol ac adrodd ar unrhyw fylchau mewn cyllid, os oes rhai.
    

Prif uchafbwyntiau / cerrig milltir   

Datgarboneiddio buddsoddiadau pensiwn:

• Ym mis Rhagfyr 2023, hwylusodd Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru, ynghyd â Chyfeillion y Ddaear, ddigwyddiad i barhau sgyrsiau ledled Cymru ar ddatgarboneiddio cronfeydd pensiwn.
• Gwahoddwyd r gwadd i’r digwyddiad ac fe  ystyriwyd  heriau i ddatgarboneiddio pensiynau, a sut i'w goresgyn.  Ystyirwyd  hefyd,  sut y gall buddsoddiadau fod yn fwy cynaliadwy a pha gymorth ac adnoddau fyddai eu hangen i gyflawni'r nodau hynny. 
• Roedd y drafodaeth yn y digwyddiad yn cydnabod mai prif rôl yr arian fydd sicrhau bod yr arian yn bodloni gofynion pensiwn eu haelodau. Fodd bynnag, roedd cytundeb cyffredinol ar y potensial i ddefnyddio cyfran o'r arian i gefnogi ehangu sectorau sy'n creu elw ond sydd hefyd yn cyfrannu'n gadarnhaol tuag at nodau sero net a gwrthdroi colli natur. Nodwyd tai fforddiadwy, cyllid BBaCh wedi'i dargedu, ynni glân a chyfalaf naturiol fel enghreifftiau sydd â'r fath botensial. Nodwyd bod ymdrechion yn cael eu gwneud i ddatblygu fframwaith cyffredin y gall yr wyth cronfa yng Nghymru weithio tuag ato o ran datgarboneiddio eu cronfeydd.
• Er bod llawer o fuddsoddiad cronfa bensiwn mewn bondiau rhestredig byd-eang ar hyn o bryd, nodwyd posibiliadau o ran mwy o ffocws ar fuddsoddiadau effaith ar sail lleoliad (PBI). Mae cronfa Manceinion Fwyaf, er enghraifft, yn buddsoddi 5% o'i chronfa ar hyn o bryd mewn prosiectau yn y rhanbarth. Clywodd y cyfarfod hefyd am fuddsoddiad Cronfa Abertawe mewn pren a glaswelltir cynaliadwy, gan gyfrannu at ddal a chadw carbon a bioamrywiaeth.

Camau nesaf at gwblhau

Datgarboneiddio buddsoddiadau pensiwn:

• Cynhaliodd Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru gyfarfod gyda Chyfeillion y Ddaear er-mwyn dechrau  cynllunio ar gyfer digwyddiad dilynol.  Paratowyd papur ar gyfer cyfarfod Cyngor Partneriaeth Cymru ar gyfer cyfarfod Mawrth 2024 i nodi'r gwaith hwn a'r gwaith yn y dyfodol ar botensial datgarboneiddio'r gronfa bensiwn.

Bargen Sector

• Mae Llywodraeth Cymru eisoes wedi cyflawni rhai o agweddau'r fenter/siarter wrth gyhoeddi'r ymgynghoriad diwygiedig ar dargedau ynni adnewyddadol  a'r canllawiau diweddaraf ar berchnogaeth leol a chymunedol. Mae Llywodraeth Cymru yn parhau i drafod gyda Renewable UK Cymru ar y ffordd orau o fwrw ymlaen â datblygu menter/siarter partneriaeth gyda'r sector adnewyddadol  masnachol yng Nghymru

Buddsoddiad 

• Bydd Ynni Cymru yn ehangu ynni adnewyddadol  sy'n eiddo i'r gymuned a systemau ynni lleol craff, sy'n cadw'r buddion yng Nghymru. Trwy ymgynghori â'r sector ynni a rhanddeiliaid allweddol megis Ynni Cymunedol Cymru a'r Gwasanaeth Ynni, rydym yn dechrau nodi blaenoriaethau a gweithgareddau sy'n dod i'r amlwg ar unwaith ar gyfer Ynni Cymru. Ar hyn o bryd rydym yn datblygu'r achos busnes ar gyfer Ynni Cymru, a fydd yn amlinellu ei gwmpas, cylch gwaith a pharamedrau gwaith.  
• Bydd Trydan Gwyrdd Cymru yn cael ei lansio yn y gwanwyn, gyda Bwrdd annibynnol a fydd yn cynnwys cymhwysedd anweithredol wrth wneud y mwyaf o werth cymunedol o waith y datblygwr.

Argymhelliad   

Byddwn ni'n ceisio creu cynghrair gyda Llywodraethau datganoledig i sicrhau bod proses Contract ar gyfer Gwahaniaeth (CfD) Llywodraeth y DU yn esblygu'n briodol i:

a.    adlewyrchu uchafiaeth datblygu'r gadwyn gyflenwi ac
b.    i gyflawni llwybr datblygu cydlynol a chytbwys ar gyfer technolegau masnachol cynnar a rhai newydd

Prif uchafbwyntiau / cerrig milltir   

• Mae Llywodraeth Cymru wedi ymateb i ymgynghoriadau a thrafodaethau ynglŷn â Chontract ar gyfer Gwahaniaeth, a hefyd mae wedi cyfrannu at yr ymgynghoriadau a’r trafodaethau hyn.
• Mynegodd Gweinidogion Cymru bryderon yn ymwneud ag AR5.
• Rhoddodd Llywodraeth Cymru gymorth i’r Cynghrair Ynni Alltraeth i gomisiynu gwaith 

Camau nesaf at gwblhau

• Mae’r argymhelliad hwn wedi’i gwblhau. Byddwn yn parhau i fwrw ymlaen ag argymhellion yr Archwiliad Dwfn o Ynni Adnewyddadwy.
• Mae Llywodraeth Cymru yn parhau i weithio’n agos gydag Ystad y Goron mewn perthynas â’r Môr Celtaidd a chyfleoedd ar gyfer y Gadwyn Gyflenwi.

Argymhelliad    

Byddwn ni'n edrych ar yr opsiynau i gefnogi cynhyrchu ynni adnewyddadwy lleol a chymunedol trwy Ardrethi Annomestig.

Prif uchafbwyntiau / cerrig milltir

• Rydym wedi ymgynghori ynglŷn â dau fesur newydd i ategu’r defnydd o ynni adnewyddadwy mewn eiddo annomestig o 1 Ebrill 2024, a hefyd rydym wedi deddfu yn eu cylch.
• Yn achos cyfarpar a pheiriannau a ddefnyddir ar y safle ar gyfer ynni adnewyddadwy a mannau gwefru cerbydau trydan, rydym yn eithrio’r eiddo y mae’r cyfarpar a’r peiriannau hyn yn rhan ohono rhag asesiadau ardrethu. Mae’r mathau o dechnoleg adnewyddadwy a gaiff eu heithrio yn cynnwys technolegau a ddefnyddir i gynhyrchu, storio neu drawsyrru trydan o ffynonellau biomas, biodanwydd, solar, dŵr, gwynt a geothermol.
• Trwy gyfrwng Rhyddhad Rhwydweithiau Gwresogi newydd, rydym yn cynnig rhyddhad llwyr (100%) i rwydweithiau gwresogi sy’n darparu ynni thermol a gynhyrchir trwy ddefnyddio ffynonellau carbon isel. Bwriad y rhyddhad yw ategu’r datblygiad a’r twf a ragwelir ar gyfer y sector dros y degawd nesaf trwy helpu i leihau rhwystrau ariannol o ran sefydlu rhwydweithiau. Esbonnir yr amodau ymgymhwyso yn fanylach yn y canllawiau.

Camau nesaf at gwblhau

• Byddwn yn monitro effaith y mesurau newydd sy’n cynnig cyfraddau annomestig i ategu ynni adnewyddadwy.
• Cwblhawyd yr argymhelliad hwn. Byddwn yn parhau i fwrw ymlaen ag argymhellion yr Archwiliad Dwfn o Ynni Adnewyddadwy.

Argymhelliad 

Bydd gweithgor yn cael ei sefydlu i adolygu opsiynau ar gyfer sut y gall caffael gyflymu cynhyrchu ynni adnewyddadwy yng Nghymru i fanteisio i'r eithaf ar werth economaidd a chymdeithasol lleol i gynnwys ond heb fod yn gyfyngedig i:

a.    Gwella polisi caffael i ymgorffori gwerth cymdeithasol gan gynnwys archwilio gyda datblygwyr masnachol sut y gallant ddiwallu'r angen lleol orau.
b.    Opsiynau ar gyfer defnyddio pŵer prynu'r sector cyhoeddus yng Nghymru i gefnogi llwybrau dibynadwy i'w marchnata ar gyfer prosiectau ynni'r gymuned a'r sector cyhoeddus, gan gynnwys trwy Gytundebau Prynu Pŵer hirdymor.
c.    Sut y gall gwasanaethau cyngor a chymorth gynorthwyo datblygwyr ynni cymunedol yn well i gael mynediad at gyfleoedd yn y farchnad.
d.    Sut mae ymgysylltu'n well â'r sector ynni cymunedol yn Rhaglen ariannu Cymru.
e.    Sut y gellir lledaenu arferion gorau, gan gynnwys bwydo i grŵp arferion gorau Llywodraethau Cymru neu'r Ganolfan Rhagoriaeth Caffael pe bai'n cael ei sef

Prif uchafbwyntiau / cerrig milltir   

• Llwyddwyd i gyflawni’r argymhelliad hwn yn rhannol trwy gyfrwng y Gweithgor Effeithiau Llesiant (y “Gweithgor”) a sefydlwyd ym mis Medi 2022 i gynorthwyo Llywodraeth Cymru i gyflawni’r argymhellion yn adroddiad Cwmpas, yn dilyn adolygiad Cwmpas o dirweddau gwerth cymdeithasol yng Nghymru. (D.S. Mae’r gweithgor hwn yn wahanol i’r gweithgor y cyfeirir ato yn niweddariadau blaenorol yr archwiliad dwfn.) Mae’r Gweithgor hwn yn cynnwys rhanddeiliaid o sector cyhoeddus Cymru, sydd wedi gweithio gyda’i gilydd i lunio methodoleg gyson ar gyfer mesur gwerth cymdeithasol, ac adrodd amdano, trwy ddefnyddio effeithiau llesiant.
• Eir i’r afael â gwaith y Gweithgor yng nghyd-destun diwygiadau deddfwriaethol ehangach o lawer sy’n effeithio ar gaffael cyhoeddus yng Nghymru.
• Bydd Deddf Gaffael 2023 Llywodraeth y DU, a gafodd Gydsyniad Brenhinol ym mis Hydref 2023, yn creu cyfres o reolau symlach a mwy hyblyg, gan sicrhau y bydd caffael cyhoeddus yn fwy hygyrch i fusnesau, yn cynnwys busnesau bach a chanolig yng Nghymru. Mae’r amcan o ran “budd y cyhoedd” a gynhwysir yn y Ddeddf yn golygu y bydd yn rhaid i awdurdodau contractio Cymru ystyried sut y gall eu gweithgareddau caffael esgor ar fudd ychwanegol, yn cynnwys sut i wneud yn fawr o werth cymdeithasol trwy greu ychwaneg o effeithiau llesiant. Ymhellach, bydd y Ddeddf yn galluogi awdurdodau contractio Cymru i ystyried mesurau a fydd yn helpu i wella llesiant diwylliannol, amgylcheddol, cymdeithasol ac economaidd lleol pan fo hynny’n berthnasol i gynnwys y contract.
• Mae’r Ddeddf Partneriaeth Gymdeithasol a Chaffael Cyhoeddus (Cymru) gan Lywodraeth Cymru yn rhoi dyletswydd ‘caffael cymdeithasol gyfrifol’ ar awdurdodau contractio Cymru, gan fynnu eu bod yn ystyried y modd y gallant wella llesiant diwylliannol, amgylcheddol, cymdeithasol ac economaidd eu hardal trwy fynd ati i gaffael mewn modd cymdeithasol gyfrifol, yn unol â’r egwyddor datblygu cynaliadwy.
• Ochr yn ochr â’r diwygiadau deddfwriaethol, mae Cyd (y Ganolfan Ragoriaeth Caffael gynt) wedi bod yn gweithredu fel gwasanaeth alffa ers mis Hydref 2022. Ers rhoi’r gwasanaeth ar waith, mae wedi defnyddio Sero Net fel maes polisi hollbwysig, a datblygwyd gwasanaeth Cyd trwy’r maes polisi hwn. Erbyn hyn, mae Cyd yn cynnig platfform digidol, sef cyd.cymru, sy’n cyfeirio prynwyr at astudiaethau achos, arferion gorau, pecynnau cymorth ac adnoddau eraill, er mwyn eu cynorthwyo yn eu rolau.

Camau nesaf at gwblhau

• Mae siwrnai gaffael wedi’i lansio ac mae adnoddau ar gyfer y cylch oes caffael wedi dechrau cael eu mapio.
• Caiff yr adnoddau eu hymestyn i gynnwys nodiadau polisi caffael Cymru a deddfwriaeth berthnasol, ac erbyn hyn mae’r elfennau hyn hefyd wedi dechrau cael eu mapio.