Diweddariad 1 argymhellion chwe mis archwiliad dwfn ynni adnewyddadwy - Cymuned ac ynni lleol

Argymhelliad    

Byddwn yn cynyddu adnoddau i gefnogi ynni adnewyddadwy cymunedol a lleol yng Nghymru gan gynnwys:

1. Gan Wasanaeth Ynni Llywodraeth Cymru gyda staff a chymorth ariannol i sicrhau darpariaeth ar gyfer datblygu prosiect gwres, effeithlonrwydd ynni a thrafnidiaeth cymunedol (gan barhau gyda trydan adnewyddadwy) a chymorth ar gyfer perchnogaeth a rennir
2. Camau gan y llywodraeth i annog datblygwyr preifat i gynnwys opsiynau ar gyfer rhannu perchnogaeth leol a chymunedol, gan gynnwys trwy dendrau a gyhoeddwyd ar dir cyhoeddus.
3. Cyllid Llywodraeth Cymru i adeiladu capasiti ychwanegol mewn mentrau cymunedol i'w helpu i ddechrau graddio eu gwaith a mentora sefydliadau llai, i greu sector mwy a chynaliadwy.

Prif uchafbwyntiau / cerrig milltir

Mae'r argymhelliad hwn yn datblygu yn dda gyda chefnogaeth barhaus i ynni cymunedol a lleol gan Lywodraeth Cymru.
Ymhlith yr uchafbwyntiau allweddol ers yr archwiliad dwfn mae:

• Cynyddu cyllid i Wasanaeth Ynni Llywodraeth Cymru (WGESG) i gefnogi grwpiau cymunedol i gael mynediad at grantiau i gefnogi eu prosiectau. Mae'r arian yn galluogi'r grwpiau i gyflogi staff ac archwilio cyfleoedd i fuddsoddi mewn prosiectau rhanberchnogaeth;
• Cyhoeddi canllawiau manylach ar ein disgwyliadau, o ran anogaeth, i ddatblygwyr preifat gynnwys opsiynau ar gyfer rhanberchnogaeth, (gweler argymhelliad 17). 
• Mae gwaith dadansoddi dichonoldeb yn mynd rhagddo ar Ystad Goed Llywodraeth Cymru a fydd yn llywio'r gwaith o ddatblygu prosiectau ynni adnewyddadwy ar dir cyhoeddus.  
• Ym mis Mawrth 2022, rhoddwyd pedair gwaith mwy o gyllid gennym i Ynni Cymunedol Cymru (CEW) i gyflawni eu cynllun busnes tair blynedd.

Camau nesaf at gwblhau

Bydd recriwtio ar gyfer swyddi newydd o fewn WGES a CEW yn cefnogi'r argymhelliad hwn.

Argymhelliad  

Byddwn yn sicrhau bod y sector sy'n eiddo i'r gymuned yn cymryd rhan ac yn rhoi mewnbwn i Ynni Cymru gan ystyried y 3 opsiwn canlynol:

1. Mae lles y sector ynni cymunedol ynghlwm yn y datblygwr dan berchnogaeth gyhoeddus 
2. Mae LlC yn buddsoddi mewn sefydliad ynni cymunedol i ddarparu'r gwaith hwn e.e., YnNi Teg, Egni neu gwmni cydweithredol o gwmniau Ynni cydweithredol.
3. Mae LlC yn buddsoddi yn y datblygwr ynni dan berchnogaeth gyhoeddus a datblygwr ynni sy'n eiddo i'r gymuned = dau gorff gydag adnodd i ddatblygu prosiectau.

Prif uchafbwyntiau / cerrig milltir

Mae dau linyn o weithgaredd i weithredu'r argymhelliad hwn. 

Mae trafodaethau'n parhau ynghylch gweithredu'r cytundeb cydweithredu i weithio tuag at greu Ynni Cymru. 
Wrth i'r trafodaethau hynny barhau, mae'r gwaith yn parhau gyda Llywodraeth Cymru ar sefydlu swyddogaeth datblygu ynni adnewyddadwy sydd dan berchnogaeth gyhoeddus.   

Uchafbwyntiau allweddol ers yr archwiliad dwfn yn cynnwys:

• penodi cyfarwyddwr anweithredol i fwrdd dros dro Datblygwr Ynni Adnewyddadwy i gynrychioli buddiannau ynni cymunedol.

Camau nesaf at gwblhau

Mae'r argymhelliad hwn wedi'i gwblhau gyda'r buddsoddiad yn YnNi Teg a phenodi aelod o Fwrdd cymunedol i'r datblygwr cyhoeddus. 

Dros y 6 mis nesaf mae ein blaenoriaethau'n cynnwys:

• Parhau i drafod rhwng Llywodraeth Cymru a Phlaid Cymru ynghylch gweithio tuag at greu Ynni Cymru. 
• Gweinidogion Llywodraeth Cymru i gytuno ar gwmpas a graddfa datblygwr ynni adnewyddadwy dan berchnogaeth gyhoeddus yn yr hydref.
• Llywodraeth Cymru a CEW i barhau i adolygu gallu YnNi Teg, a hefyd ystyried rôl ehangach grwpiau cymunedol yn y trawsnewidiad ynni.

Argymhelliad   

Byddwn yn gwella mynediad i'r ystâd gyhoeddus i'r sector ynni cymunedol drwy (a) mae gan fentrau cymunedol hawliau i gynnig cyntaf os nad yw'n cael ei ddatblygu gan gorff cyhoeddus (b) strwythuro prosesau tendro i ffafrio prosiectau / cynlluniau cymunedol cymdeithasol.

Prif uchafbwyntiau / cerrig milltir   

Prif ysgogydd yr argymhelliad hwn oedd mynediad i Ystad Goed Llywodraeth Cymru. Fel y nodwyd uchod mae dadansoddiad dichonoldeb yn mynd rhagddo o Ystad Goed Llywodraeth Cymru a fydd yn llywio'r gwaith o ddatblygu prosiectau ynni adnewyddadwy ar dir cyhoeddus.  

Camau nesaf at gwblhau

Dros y misoedd nesaf byddwn yn gweithio gyda CEW ac WGES i ddarparu arweiniad ar y manteision i gymunedau sy'n cael mynediad i'r ystad gyhoeddus.

Wrth i Gynlluniau Ynni Ardal Leol gael eu datblygu, bydd y rhain yn sail gadarn i nodi prosiectau posibl ar y cyd ar gyfer cyrff cyhoeddus a chymunedau'r ardal. 

Dylai canlyniad yr ystyriaethau hynny arwain at well mynediad i'r ystad gyhoeddus ar gyfer y sector ynni cymunedol.

Argymhelliad  

Byddwn yn cwblhau ac yn rhoi cyhoeddusrwydd i'r canllawiau ar ranberchnogaeth, gan gynnwys yr hyn sy'n bodloni'r diffiniad o 'ranberchnogaeth', ac yn gweithio'n agos gyda datblygwyr preifat i gael yr effaith fwyaf posibl. Byddwn yn cyhoeddi'r canllawiau yn ystod gwanwyn 2022.

Prif uchafbwyntiau / cerrig milltir    

Mae'r argymhelliad hwn bellach wedi'i gwblhau gyda chyhoeddi ein dogfen ganllaw ynghylch Rhanberchnogaeth a Pherchnogaeth Leol o Brosiectau Ynni yng Nghymru. Daeth y cyhoeddiad hwn yn dilyn ein datganiad polisi cynharach ar berchnogaeth leol o gynhyrchu ynni a gyhoeddwyd yn 2020.

Ymhlith yr uchafbwyntiau allweddol ers yr archwiliad dwfn mae:

• Ymgynghori ar ddrafftiau wedi'u diweddaru gydag aelodau'r grŵp archwilio dwfn a Gwasanaeth Ynni Llywodraeth Cymru;
• Cyhoeddi Canllawiau ym mis Mehefin 2022 ynghyd â datganiad o gefnogaeth gan y Gweinidog Newid Hinsawdd.

Camau nesaf at gwblhau

Er bod yr argymhelliad hwn bellach wedi'i gwblhau, bydd gwaith parhaus i sicrhau bod y canllawiau hyn yn cael cymaint o effaith â phosibl drwy godi ymwybyddiaeth gydag awdurdodau lleol, datblygwyr cymunedol a masnachol, cyrff llywodraethol eraill a rhanddeiliaid perthnasol.

Caiff monitro parhaus ar ein targedau perchnogaeth leol ei adrodd yn ein cyhoeddiad rheolaidd Cynhyrchu Ynni yng Nghymru.