Yr hyn yr ydym yn ei wneud i nodi unrhyw risgiau i ddiogelwch y cyhoedd o tomenni glo.
Cynnwys
Cefndir
Mae tomenni glo yn waddol o orffennol glofaol Cymru. Mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i sicrhau bod ein cymunedau’n ddiogel.
Ym mis Chwefror 2020, gwelwyd rhagor o stormydd gaeafol gyda glawiad eithafol o ganlyniad i effeithiau newid yn yr hinsawdd. Arweiniodd hyn at dirlithriad ar domen lo nas defnyddir yn Tylorstown, Rhondda Cynon Taf.
Mae gennym domenni glo yma yng Nghymru o ganlyniad i’n hanes glofaol. Mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i sicrhau bod ein cymunedau’n ddiogel.
Mewn ymateb i’r tirlithriad yn Tylorstown sefydlodd Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU Dasglu Diogelwch Tomenni Glo ar y cyd. Nod y Tasglu oedd asesu statws presennol tomenni glo nas defnyddir yng Nghymru.
Rhaglen waith
Mae Llywodraeth Cymru a’i phartneriaid yn cyflawni rhaglen waith. Mae’r rhaglen hon yn cynnwys archwilio a chynnal a chadw tomenni glo. Mae hefyd yn cynnwys datblygu polisi a deddfwriaeth newydd.
Categorïau tomenni glo
Mae tomenni glo nas defnyddir yn cael categorïau dros dro. Mae’r categorïau’n dangos pa domenni y gallai fod angen eu harchwilio'n amlach er mwyn asesu draenio a sefydlogrwydd.
Mae’r categorïau’n ystyried llawer o wahanol ffactorau sy’n cael eu hasesu gan arbenigwyr technegol. Mae’r ffactorau hyn yn cynnwys:
- Maint a geometreg
- Peryglon posibl
- Derbynleoedd posibl
- Hanes y safle
- Unrhyw seilwaith cysylltiedig
- Gofynion archwilio a monitro
Categori D
Tomen â’r potensial i effeithio ar ddiogelwch y cyhoedd – i’w harchwilio o leiaf ddwywaith y flwyddyn
Categori C
Tomen â’r potensial i effeithio ar ddiogelwch y cyhoedd – i’w harchwilio o leiaf unwaith y flwyddyn
Categori B
Tomen nad yw’n debygol o effeithio ar ddiogelwch y cyhoedd
Categori A
Tomen y mae’n annhebygol iawn y bydd yn effeithio ar ddiogelwch y cyhoedd
Categori R
Tomen y mae’n annhebygol iawn y bydd yn effeithio ar ddiogelwch y cyhoedd. Mae’n bosibl ei fod wedi cael ei symud neu fod rhywbeth wedi’i adeiladu drosti
Archwiliadau a gwaith cynnal a chadw
Mae llawer o waith wedi cael ei wneud ers Chwefror 2020 i nodi statws pob tomen ac i gynnal gwaith cynnal a chadw.
Gofynnwyd i’r Awdurdod Glo archwilio tomenni glo Categori C unwaith y flwyddyn a Chategori D ddwywaith y flwyddyn. Yn 2023 dechreuodd yr Awdurdod Glo broses o archwilio pob tomen Categori B. Mae’r gwaith hwn yn helpu i nodi unrhyw waith cynnal a chadw sy ei angen.
Mae awdurdodau lleol yn cynnal y gwaith cynnal a chadw sy’n cael ei nodi gan yr archwiliadau. Mae Llywodraeth Cymru wedi darparu £44.4 miliwn o gyllid cyfalaf ar gyfer cynnal a chadw tomenni glo dros flynyddoedd ariannol 2022-23, 2023-24 a 2024-25.
Treialon technoleg
Mae Llywodraeth Cymru yn ariannu treialon technoleg mewn tomenni glo gradd uwch addas. Nod y rhain yw nodi technolegau a allai gyfrannu at reoli tomenni glo nas defnyddir yn ddiogel ac yn effeithiol.
Mae'r treialon yn cwmpasu mwy na 70 o safleoedd yng Nghymru. Byddwn yn adolygu canlyniadau'r treialon wrth iddynt gael eu cwblhau.
Data tomenni glo
Mae bellach gennym ddealltwriaeth well o nifer a lleoliad tomenni glo nas defnyddir yng Nghymru a phwy sy’n berchen arnynt.
Ym mis Tachwedd 2023 cyhoeddwyd mapiau yn cynnwys lleoliad tomenni glo nas defnyddir categori C a D ac yna cyhoeddwyd mapiau yn cynnwys lleoliad tomenni categori A, B ac R ym mis Mawrth 2024.
Mae angen cyhoeddi gwybodaeth wedi'i diweddaru i adlewyrchu'r newidiadau a nodwyd. Mae hyn yn dilyn canfyddiadau'r rhaglen o arolygiadau ac asesiadau a gynhaliwyd ar domenni glo segur. Gall gwybodaeth wedi'i diweddaru cynnwys:
- tomenni glo segur sydd wedi'u cofnodi am y tro cyntaf,
- diwygiadau i ffiniau rhai tomenni a gofnodwyd eisoes
- a rhai awgrymiadau y mae eu gradd categori wedi'i newid.
Mae gan bob tomen lo nas defnyddir hefyd briodoledd sy'n dangos dyddiad ei harchwiliiad diwethaf a gynhaliwyd ar ran Llywodraeth Cymru gan yr Awdurdod Glo.
Yn seiliedig ar y diwygiadau hyn cynhyrchir fersiynau newydd o'r mapiau.
Gweld lleoliadau tomenni glo nas defnyddir yng Nghymru
| Awdurdod Lleol | Categori D | Categori C | Categori B | Categori A | Categori R | Cyfanswm |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Castell-nedd Port Talbot | 13 | 29 | 161 | 385 | 30 | 618 |
| Rhondda Cynon Taf | 29 | 54 | 107 | 93 | 48 | 331 |
| Wrecsam | 0 | 4 | 20 | 107 | 85 | 216 |
| Caerffili | 7 | 44 | 67 | 81 | 8 | 207 |
| Abertawe | 0 | 5 | 36 | 125 | 42 | 208 |
| Torfaen | 6 | 29 | 81 | 49 | 10 | 175 |
| Sir Gâr | 0 | 1 | 58 | 58 | 53 | 170 |
| Blaenau Gwent | 6 | 14 | 37 | 63 | 9 | 129 |
| Merthyr Tudful | 15 | 44 | 29 | 31 | 1 | 120 |
| Pen-y-bont ar Ogwr | 6 | 37 | 36 | 96 | 6 | 181 |
| Sir y Fflint | 0 | 0 | 19 | 40 | 6 | 65 |
| Sir Benfro | 0 | 1 | 6 | 54 | 0 | 61 |
| Powys | 0 | 1 | 20 | 6 | 3 | 30 |
| Sir Fynwy | 2 | 10 | 7 | 8 | 0 | 27 |
| Caerdydd | 1 | 2 | 14 | 8 | 0 | 25 |
| Ynys Môn | 0 | 0 | 3 | 7 | 0 | 10 |
| Cyfanswm cyffredinol y categori | 85 | 275 | 701 | 1211 | 301 | 2573 |
- Nid oes gan Geredigion, Conwy, Sir Ddinbych, Gwynedd, Casnewydd na Bro Morgannwg gofnod o domenni glo nas defnyddir.
- Mae'n bosibl y bydd y ffigurau'n newid o ganlyniad i arolygiadau ac asesiadau parhaus.
Diwygio polisïau a deddfwriaeth
Mae diogelwch tomenni glo wedi’i ddatganoli i Gymru. Y ddeddfwriaeth ar gyfer tomenni glo nas defnyddir yw Deddf Mwyngloddiau a Chwareli (Tomenni) 1969. Mae hon yn dyddio’n ôl i’r adeg pan oedd y diwydiant glo yn weithredol.
Yn 2020, gofynnodd Gweinidogion Cymru i Gomisiwn y Gyfraith adolygu'r ddeddfwriaeth bresennol ar domenni glo nas defnyddir.
Roedd yn cynnwys ymgynghoriad o fis Mehefin i fis Medi 2021. Cyhoeddodd Comisiwn y Gyfraith ganlyniadau'r ymgynghoriad a'i argymhellion ym mis Mawrth 2022.
Roedd yr adroddiad yn nodi'n glir y diffygion o ran y gyfundrefn bresennol. Roedd yn cynnig fframwaith rheoleiddio modern ar gyfer tomenni nas defnyddir.
Cyhoeddodd Llywodraeth Cymru ei chynigion ar gyfer trefn newydd ar 11 Mai 2022 yn y Papur Gwyn ar Ddiogelwch Tomenni Glo (Cymru). Mae'r cynigion yn adeiladu ar argymhellion Comisiwn y Gyfraith. Daeth yr ymgynghoriad i ben ar 4 Awst 2022 a gwnaethom gyhoeddi crynodeb o’r ymatebion ym mis Tachwedd 2022.
Cyhoeddodd Llywodraeth Cymru ei hymateb dros dro i adolygiad Comisiwn y Gyfraith ym mis Medi 2022, a'i hymateb manwl ym mis Mawrth 2023. Derbyniodd Llywodraeth Cymru y rhan fwyaf o argymhellion Comisiwn y Gyfraith, neu eu derbyn ar ffurf wedi'u haddasu. Mae'r ymateb yn rhoi trosolwg o ddull arfaethedig Llywodraeth Cymru, a'i hymateb i bob un o'r argymhellion.
Yn amodol ar gytundeb Gweinidogion, bydd Llywodraeth Cymru yn cyflwyno Bil ar Ddiogelwch Tomenni nas defnyddir yn nhrydedd flwyddyn rhaglen ddeddfwriaethol y llywodraeth.
Hysbysiad preifatrwydd ar gyfer perchnogion tir
Os ydych yn bod gennych domen glo nas defnyddir darllenwch ein hysbysiad preifatrwydd ar gyfer perchnogion tir.
Darllen pellach
- Datganiad Llafar: Data ar Leoliadau Tomenni Glo
- Datganiad Ysgrifenedig: Ymatebion i’r ymgynghoriad ar y Papur Gwyn (Cymru) ar Ddiogelwch Tomenni Glo
- Datganiad Ysgrifenedig: Papur Gwyn ar Ddiogelwch Tomenni Glo (Cymru)
- Datganiad Llafar: Diogelwch Tomenni Glo
- Data newydd yn dangos gwir faint problem y tomennydd glo wrth i'r Prif Weinidog apelio am gyllid newydd (26 Hydref 2021)
- Datganiad Ysgrifenedig: Y diweddaraf am ddiogelwch tomenni glo (11 Hydref 2021)
- Datganiad Ysgrifenedig: Y diweddaraf am ddiogelwch tomenni glo (11 Chwefror 2021)
- Mark Drakeford, y Prif Weinidog, yn galw ynghyd uwch-gynhadledd ar ddiogelwch tomenni glo (23 Rhagfyr 2020)
- Prif Weinidog Cymru Mark Drakeford a’r Ysgrifennydd Gwladol Simon Hart yn cadeirio’r Uwchgynhadledd Tomenni Glo (5 Awst 2020)
- Simon Hart, yr Ysgrifennydd Gwladol, a Mark Drakeford, y Prif Weinidog, yn cadeirio cyfarfod i drafod diogelwch tomennydd glo (25 Chwefror 2020)