Datganiad Ysgrifenedig - Llywodraeth Cymru yn cyflwyno tystiolaeth i'r Comisiwn ar Ddatganoli yng Nghymru

Heddiw cyflwynodd Llywodraeth Cymru ei thystiolaeth i'r Comisiwn ar Ddatganoli yng Nghymru ynghylch Rhan II ei gylch gorchwyl syn ymdrin â phwerau'r Cynulliad Cenedlaethol. 

Mae tystiolaeth y Llywodraeth yn gwneud y pwyntiau cyffredinol canlynol:

• disgwylir y bydd adroddiad y Comisiwn yn cyfrannu at y drafodaeth gyfansoddiadol fydd yn datblygu yn y DU, a dylai sefydlu gweledigaeth hirdymor ar gyfer llywodraethu Cymru o fewn y DU sy'n newid;
• dylai'r Comisiwn ystyried y twf yn y gefnogaeth i ddatganoli yng Nghymru ers 1999, a dymuniad pobl Cymru i weld y sefydliadau datganoledig yn chwarae rhan gynyddol bwysig yn y gwaith o lywodraethu Cymru.

Mae'r dystiolaeth yn cynnwys pedair ystyriaeth:

• ymrwymiad i ddyfodol datganoledig i Gymru o fewn y Deyrnas Unedig;
• y dylai'r sefydliadau datganoledig feddu ar y pwerau sy'n fwyaf tebygol o'u galluogi nhw i wella ansawdd bywyd pobl yng Nghymru;
• pwysigrwydd cael setliad symlach a chliriach, sy'n golygu y gellir gwneud penderfyniadau sy'n effeithio ar Gymru yng Nghymru, a hynny gydag atebolrwydd cliriach;
• yr angen am ddoethineb a gofal ym materion ariannol Llywodraeth Cymru.

Mae tystiolaeth y Llywodraeth yn cyflwyno cynigion ar gymhwysedd deddfwriaethol a gweithredol sydd wedi'u crynhoi isod.

Dylai fod Deddf Llywodraeth Cymru newydd, sy'n creu setliad datganoli i Gymru yn seiliedig ar fodel 'Pwerau a Gedwir' o gymhwysedd deddfwriaethol i'r Cynulliad.

Dylid gallu addasu'r rhestr o faterion a gedwir yn San Steffan o bryd i'w gilydd heb yr angen am ddeddfwriaeth sylfaenol.

Dylai'r rhestr o faterion i'w cadw yn San Steffan gynnwys materion cyfansoddiadol hanfodol y DU: Materion Tramor ac Amddiffyn; Materion Cartref fel Diogelwch Gwladol, Mewnfudo a Phwerau Argyfwng, a Nawdd Cymdeithasol, Ynni, hawliau Cyflogaeth, Iechyd a Diogelwch, Elusennau a Chyfraith Elusennau, Cofrestru Tir a Darlledu.

Ni ddylid lleihau pwerau deddfwriaethol presennol y Cynulliad mewn unrhyw faes.

Dylid ymestyn pwerau deddfwriaethol presennol y Cynulliad yn y meysydd canlynol:

• Dŵr – dylid dileu'r cyfyngiadau presennol ar gymhwysedd deddfwriaethol a'i ymestyn i'r ffin ddaearyddol;
• Trethu – dylid ymestyn cymhwysedd yn unol â'r argymhellion yn adroddiad cyntaf y Comisiwn ar Ddatganoli a gyhoeddwyd ym mis Tachwedd 2012;
• Dylid datganoli plismona, atal troseddu a diogelwch cymunedol, gyda chyfiawnder troseddol i ddilyn dros gyfnod hwy, heb yr angen am ddeddfwriaeth sylfaenol newydd;
• Trafnidiaeth – dylid rhoi pwerau newydd i'r Cynulliad mewn perthynas â chyfyngiadau cyflymder, rheoleiddio bysiau, rheoleiddio tacsis a phorthladdoedd. Mae cyfrifoldebau newydd mewn perthynas â rheilffyrdd yn cael eu trafod ar wahân gyda Llywodraeth y DU.
• Hefyd dylai fod cymhwysedd deddfwriaethol cryfach mewn perthynas â Lles Cymdeithasol a Theuluoedd, a Chydraddoldeb.

Dylid cadw pwerau gweithredol presennol Gweinidogion Cymru, a'u hymestyn i'r meysydd canlynol, i gael effaith ar adegau y cytunir arnynt rhwng Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU:

• dylid trosglwyddo pwerau mewn perthynas â chaniatáu cynhyrchu ynni ar raddfa eang (ac eithrio ynni niwclear) ac argyfyngau sifil posibl i Weinidogion Cymru;
• dylai pwerau Gweinidog y Goron mewn meysydd cymhwysedd datganoledig gael eu harfer gan Weinidogion Cymru;
• dylid rhoi pwerau gweithredol i Weinidogion Cymru mewn perthynas â chyfiawnder ieuenctid.

Dylid cymryd camau i sicrhau trosglwyddiad hawdd i awdurdodaeth gyfreithiol ar wahân ar gyfer Cymru maes o law, gan gynnwys hunaniaeth fwy eglur i Gymru yn uchel lysoedd Cymru a Lloegr, a derbyn yr egwyddor y dylid ymdrin â busnes cyfreithiol pobl Cymru yng Nghymru lle bo hynny'n bosibl.

Dylai'r gwaith o drosglwyddo'r holl gyfrifoldebau o Lywodraeth y DU i Lywodraeth Cymru ddigwydd law yn llaw â throsglwyddiadau cyllidebol llawn, yn destun craffu annibynnol.

Mae Llywodraeth Cymru yn gwerthfawrogi mai Llywodraeth a Senedd y DU a etholir yn 2015 fydd yn gwneud penderfyniadau ar argymhellion y Comisiwn, gyda newidiadau yn debygol o gael eu rhoi ar waith adeg ethol Cynulliad newydd yn 2020 neu 2021. Gallai newidiadau i gymhwysedd gweithredol Gweinidogion Cymru ddigwydd cyn hynny, drwy gytundeb.

Ym marn Llywodraeth Cymru, nid yw'r cynigion a nodir yn y dystiolaeth hon yn codi unrhyw faterion newydd o egwyddor gyfansoddiadol a fyddai'n gofyn am refferendwm arall cyn iddynt allu cael eu gweithredu.

Byddaf yn trefnu i gopïau o'r dystiolaeth gael eu rhoi yn Llyfrgell y Cynulliad.