Data am y Gymraeg o'r Arolwg Blynyddol o'r Boblogaeth: 2019

Y Cyfrifiad Poblogaeth yw’r ffynhonnell allweddol sy’n cael ei defnyddio i fesur nifer y siaradwyr Cymraeg yng Nghymru. Ond gan fod yr Arolwg Blynyddol o’r Boblogaeth yn darparu canlyniadau bob chwarter, mae’n ddefnyddiol er mwyn edrych ar dueddiadau’r Gymraeg rhwng cyfrifiadau.

Prif bwyntiau

• Ar gyfer y flwyddyn yn dod i ben ar 31 Rhagfyr 2019, adroddodd yr Arolwg Blynyddol bod 28.4% o bobl tair oed a throsodd yn gallu siarad Cymraeg. Mae’r ffigur hwn yn cyfateb i 857,600 o bobl.
• Mae hyn 1.6 pwynt canran yn is nag yn yr un chwarter y flwyddyn flaenorol (y flwyddyn yn dod i ben 31 Rhagfyr 2018), sy’n cyfateb i 41,100 yn llai o bobl.
• Mae’r siart uchod yn dangos sut mae’r ffigurau hyn wedi bod yn cynyddu’n raddol bob blwyddyn ers Mawrth 2010 (25.2%, 731,000), wedi iddynt fod yn gostwng yn raddol o 2001 i 2007. Fodd bynnag, mae nifer y bobl sy'n adrodd eu bod yn gallu siarad Cymraeg wedi gostwng yn ystod y cyfnod Rhagfyr 2018 i Ragfyr 2019.
• Yn Sir Gâr (90,900) a Gwynedd (89,000) y mae’r niferoedd uchaf o siaradwyr Cymraeg o hyd.
• Ym Merthyr Tudful (10,600) a Blaenau Gwent (11,100) y mae’r niferoedd isaf.
• Yng Ngwynedd (75%) ac Ynys Môn (67%) y mae’r canrannau uchaf o siaradwyr Cymraeg.
• Ym Mhen-y-bont ar Ogwr (16%) a Blaenau Gwent (17%) y mae’r canrannau isaf.
• Adroddodd 16.0% (483,300) o bobl dair oed a throsodd eu bod yn siarad Cymraeg yn ddyddiol, 4.8% (144,900) yn wythnosol a 6.1% (184,600) yn llai aml. Dywedodd 1.5% (45,000) eu bod byth yn siarad Cymraeg er eu bod yn gallu ei siarad. Nid oedd 71.6% yn gallu siarad Cymraeg.
• Dywedodd 33% (992,500) y gallent ddeall Cymraeg llafar, gallai 26% (774,700) ddarllen yn Gymraeg a 23% (710,000) ysgrifennu’n Gymraeg

Nodyn

Y Cyfrifiad Poblogaeth yw’r ffynhonnell allweddol sy’n cael ei defnyddio i fesur nifer y siaradwyr Cymraeg yng Nghymru. Ond gan fod yr Arolwg Blynyddol o’r Boblogaeth yn darparu canlyniadau bob chwarter, mae’n ddefnyddiol er mwyn edrych ar dueddiadau’r Gymraeg rhwng cyfrifiadau.

Mae canlyniadau’r Cyfrifiad ar gyfer 2001 a 2011 wedi’u plotio ar y siart uchod hefyd, er mwyn dangos y gwahaniaethau rhwng y Cyfrifiad a’r Arolwg Blynyddol yn yr un cyfnod. Mae nifer o resymau posibl pam y byddai canlyniadau’r Cyfrifiad yn is na rhai’r arolwg. Er enghraifft, mae’r Cyfrifiad yn holiadur statudol sy’n cael ei gwblhau gan yr unigolion eu hunain, ond arolwg gwirfoddol yw’r Arolwg Blynyddol sy’n cael ei gynnal ar ffurf cyfweliadau wyneb yn wyneb.

Ni ddylai canlyniadau’r Arolwg Blynyddol gael eu cymharu â chanlyniadau’r Cyfrifiad na’u defnyddio i fesur cynnydd tuag at darged Llywodraeth Cymru o filiwn o siaradwyr Cymraeg erbyn 2050. Mae strategaeth y Gymraeg, Cymraeg 2050, yn nodi’n glir bod y targed hwn wedi’i seilio ar ddata’r cyfrifiad ac y bydd y cynnydd tuag at y targed yn cael ei fonitro drwy ddefnyddio data cyfrifiadau’r dyfodol.

Roedd blog a gyhoeddwyd gan y Prif Ystadegydd y llynedd yn trafod yn gryno sut i ddehongli’r data am y Gymraeg yn yr Arolwg Blynyddol. Mae rhagor o wybodaeth am y gwahaniaethau rhwng y Cyfrifiad â’r Arolwg Blynyddol ar gael mewn bwletin sy’n rhoi canlyniadau manylach ar gyfer y Gymraeg yn yr Arolwg Blynyddol o 2001 i 2018. 

Mae’r Arolwg Blynyddol yn cael ei gynnal gan y Swyddfa Ystadegau Gwladol. Gellir cael manylion am sut mae’r arolwg yn cael ei gynnal ar wefan y Swyddfa Ystadegau Gwladol.

Diweddariad nesaf

Yn dilyn cyngor diweddaraf y llywodraeth ynghylch y coronafeirws (COVID-19), ac er mwyn diogelu’r cyhoedd, mae'r Swyddfa Ystadegau Gwladol (SYG) wedi atal eu cyfweliadau wyneb-yn-wyneb er mwyn lleihau'r cysylltiadau cymdeithasol. Bydd yr Arolwg Blynyddol o'r Boblogaeth yn cael ei gynnal dros y ffôn am y tro.

Felly gall fod rhywfaint o darfu ar gyfres amser yr Arolwg Blynyddol yn y misoedd nesaf, a all effeithio ar amseriad, argaeledd a/neu ansawdd y data ar gyfer hanner cyntaf 2020-21.