Cyfyngiadau cyn y Nadolig 4 Rhagfyr 2020: crynodeb o’r asesiad o'r effaith

Roedd Gweinidogion Cymru o’r un farn bod angen cyfyngiadau cryfach yng Nghymru yn ystod y cyfnod hyd at y Nadolig gan fod y dystiolaeth yn dangos cynnydd yn nifer yr achosion. Petai hyn yn cael parhau heb weithredu, mae perygl y gallai nifer yr achosion lethu’r Gwasanaeth Iechyd Gwladol. Mae gwaith modelu gwyddonol hefyd yn dangos bod modd rheoli lledaeniad y feirws drwy ddefnyddio ymyriadau nad ydynt yn rhai fferyllol, yn enwedig os caiff hyn ei wneud yn gynnar. Byddai gostwng y cyfraddau trosglwyddo yn golygu bod modd inni fynd i gyfnod y Nadolig gyda llai o achosion oherwydd bydd hyn yn lleihau’r risgiau iechyd sy’n gysylltiedig â chymysgu rhwng cenedlaethau.

Gallai hyn hefyd liniaru rhywfaint o’r niwed economaidd-gymdeithasol sy’n gysylltiedig â gorfod rhoi cyfnod hirach o gyfyngiadau, a allai fod yn fwy llym, ar waith yn nes ymlaen er mwyn rheoli trosglwyddiad y feirws drachefn.

Penderfynodd Gweinidogion Cymru:

Cymysgu aelwydydd

Cynnal y trefniant presennol sef bod dwy aelwyd yn cael creu un aelwyd estynedig ac mai dim ond yr aelwyd estynedig sy’n cael cwrdd yn y cartref (neu’r ardd)

Cwrdd dan do mewn lleoliadau sy’n cael eu rheoleiddio ac yn yr awyr agored

Cadw'r rheol pedwar

Lletygarwch (tafarndai, bwytai, caffis)

• Mynnu bod pob safle’n cau am 6pm
• Gwahardd gwerthu ac yfed alcohol bob amser 

Adloniant ac atyniadau i ymwelwyr

Gorfodi lleoliadau dan do i gau (ac eithrio atyniadau awyr agored) a gwahardd digwyddiadau 

Mannau addoli, priodasau ac angladdau

Mannau addoli yn cael aros ar agor dan y trefniadau cyfredol i addoli ar y cyd gan gadw pellter cymdeithasol.

Priodasau ac angladdau: Caniatáu i seremonïau barhau o dan reolau cadw pellter cymdeithasol (hy cyfyngiad ar sail asesiad risg a’r safle) a chadw’r rheol o hyd at 15 o bobl i ddod at ei gilydd dan do ar gyfer brecwast priodas neu wledd gladdu.

Safleoedd eraill

• Gwasanaethau Cyhoeddus, siopau nad ydynt yn rhai hanfodol, gwasanaethau cyswllt agos i aros ar agor
• Campfeydd, pyllau nofio a chanolfannau hamdden i aros ar agor
• Llety gwyliau i aros ar agor i bobl yng Nghymru

Gofal plant ac addysg

Gofal plant, ysgolion, sefydliadau AU ac AB i gyd i aros ar agor.

Teithio

Rheoliad i gyfyngu ar deithio yn ôl ac ymlaen i ardaloedd lle ceir lefel uchel o achosion (Haen 3 yn Lloegr, Lefel 3 ac uwch yn yr Alban, Gogledd Iwerddon i gyd) a chyhoeddi canllawiau sy’n cynghori’n gryf na ddylai pobl deithio yn ôl ac ymlaen i ardaloedd Haen/Lefel 2 neu is.

Hysbysiadau Cosb Benodedig

Diwygio’r hysbysiadau cosb benodedig er mwyn rhoi’r pŵer i awdurdodau lleol roi hysbysiadau cosb benodedig os na chydymffurfir â thelerau Hysbysiad Gwella Safle; lleihau’r hysbysiad cosb benodedig am beidio â hunanynysu i £500 a chynyddu’r gosb am drefnu digwyddiad sydd â dros 15 o bobl dan do (ee parti mewn tŷ) neu dros 30 o bobl yn yr awyr agored i £500.

Daeth Rheoliadau Diogelu Iechyd (Cyfyngiadau Coronafeirws) (Cymru) 2020 i rym ar 26 Mawrth. Cafodd y rhain eu disodli gan Reoliadau Diogelu Iechyd (Cyfyngiadau Coronafeirws) (Rhif 2) (Rhif 3) a (Rhif 4) (Cymru) 2020. Mae’r crynodeb o’r Asesiad o'r Effaith ar Gydraddoldeb hwn yn ddiwygiad i Reoliadau Diogelu Iechyd (Cyfyngiadau Coronafeirws) (Rhif 4) (Cymru) 2020 a ddaw i rym am 6pm ddydd Gwener 4 Rhagfyr. Dysgwch am y cyfyngiadau ar unigolion, busnesau ac eraill.

Mae’r Rheoliadau’n cael eu hadolygu’n rheolaidd. Bydd yr adolygiad nesaf ar 17 Rhagfyr a phob tair wythnos ar ôl hynny.  

Mae Gweinidogion Cymru yn cydnabod bod y Coronafeirws yn effeithio ar gydraddoldeb mewn ffordd anghymesur. Mae pobl hŷn; dynion; pobl sy’n byw mewn ardaloedd mwy difreintiedig a phobl BAME yn fwy tebygol o ddioddef effaith ddifrifol ar eu hiechyd a marw o’i herwydd.  Bydd rheoli’r feirws a lleihau’r trosglwyddiad yn golygu effeithiau cydraddoldeb cadarnhaol i’r grwpiau hyn. Mae Gweinidogion hefyd yn cydnabod y bydd mesurau i reoli lledaeniad y feirws yn siŵr o arwain at effeithiau anghymesur o ran cydraddoldeb ac y dylai lleihau effeithiau niweidiol ar gydraddoldeb, ar bobl hŷn ac ar hawliau plant fod yn rhan annatod o ddyluniad y drefn newydd a’r broses o ddewis mesurau rheoli a’r fframwaith cymorth.

Mae hi’n bosibl lliniaru’r effeithiau niweidiol mwyaf wrth ddewis mesurau a’r pecyn cymorth a gynigir ond ni fydd modd mynd i’r afael â’r holl effeithiau anghymesur a niweidiol.  Mae rhai o’r effeithiau hynny’n rhai tymor byr ond bydd llawer yn cael effeithiau tymor hirach ac yn gwaethygu anfanteision. 

Gan fod y mesurau a amlinellir uchod yn caniatáu i hyd at bedwar o bobl gwrdd mewn lleoliad wedi’i Reoleiddio neu yn yr awyr agored, ystyrir eu bod yn effeithio’n gadarnhaol ar lesiant economaidd a chymdeithasol pobl a allai fod yn ynysig ac nad oes ganddynt deulu neu ffrindiau agos gerllaw i greu aelwyd estynedig â nhw. Fodd bynnag, nid yw mor hawdd i bobl sydd ar incwm is fforddio mynd allan i gaffi, bwyty neu dafarn, felly ni fydd effaith y polisi mor fanteisiol ac efallai na fydd yr hyblygrwydd sydd ar gael drwy’r polisi ar gael iddynt i’r fath raddau. Ar ben hynny, mae’n bosibl y bydd rhai pobl yn yfed llai yn ystod y cyfnod pan na fydd busnesau lletygarwch yn cael gwerthu alcohol. Gallai hyn gael effaith fanteisiol ar iechyd yr unigolyn hwnnw ac ar y teulu ehangach. Fodd bynnag, gallai hyn annog rhai unigolion i yfed mwy gartref a fyddai’n arwain at amrywiaeth o effeithiau negyddol posibl ee mwy o drais domestig.

Dylai’r mesurau gael effaith gadarnhaol ar blant a phobl ifanc gan fod cyfleusterau gofal plant, ysgolion, colegau addysg bellach a sefydliadau addysg uwch yn cael aros ar agor. Mae hyn yn arbennig o gadarnhaol i blant a phobl ifanc agored i niwed neu o gefndiroedd difreintiedig gan fod tystiolaeth yn dangos mai nhw sydd wedi dioddef y niwed mwyaf o ganlyniad i gau ysgolion, colegau neu brifysgolion. Fodd bynnag, rydym yn cydnabod bod y mesurau i reoli’r pandemig wedi effeithio ar deuluoedd, o ran perthynas yn chwalu neu wrthdaro rhwng rhieni ac ati, sy’n deillio o amrywiaeth o densiynau a achosir gan effeithiau cymdeithasol ac economaidd yr argyfwng.

Bydd cadw gwasanaethau cyswllt agos, hamdden a manwerthu ar agor yn effeithio’n gadarnhaol ar fenywod a phobl ifanc sy’n cael eu cynrychioli’n anghymesur yn y sectorau hyn. Dylai caniatáu i ddosbarthiadau ymarfer corff barhau hefyd fod yn gadarnhaol i bobl ar incwm isel gan eu bod yn gallu bod yn fwy fforddiadwy nag aelodaeth campfa. Dylai hyn hefyd fod yn gadarnhaol i fenywod sy’n fwy tebygol na dynion o fynd i wersi ymarfer corff. Fodd bynnag, mae’r cyfyngiadau ar letygarwch a’r gofyniad i gau’r sector adloniant (sinemâu, alïau bowlio) yn debygol o effeithio’n negyddol ar fenywod, pobl ifanc a phobl o gymunedau BAME sy’n cael eu cynrychioli’n anghymesur yn y sector.  Mae’n debyg y bydd y teulu ehangach, gan gynnwys plant, yn teimlo’r niwed economaidd.  Yn fwy cyffredinol, mae tystiolaeth (Cyngor Ar Bopeth a’r Resolution Foundation) yn dangos nad yw’r effeithiau ar gydraddoldeb yn disgyn yn gyfartal a bod pobl anabl, gofalwyr, pobl sy’n agored i niwed yn glinigol a phobl ar incwm isel mewn mwy o berygl o gael eu diswyddo. 

Ni fydd cyfyngiadau teithio yng Nghymru. Fodd bynnag, ni cheir teithio i ardaloedd sydd â lefel uchel o’r feirws yn y DU ac oddi yno (Haen 3 yn Lloegr, Lefel 3 ac uwch yn yr Alban, Gogledd Iwerddon i gyd) heb esgus rhesymol.  Mae ein canllawiau’n cynghori’n gryf yn erbyn pob taith nad yw’n hanfodol yn y DU. Er y bydd hyn yn cael effaith gadarnhaol ar lesiant llawer, bydd cyfyngiadau ar deithio yn parhau i gael effeithiau negyddol ar gydraddoldeb. Mae’r rhain yn deillio o gyfyngu ar lle caiff pobl gael gwasanaethau a hamdden ac mewn nifer o achosion bydd yn golygu cyfyngu ar gwrdd â theulu a ffrindiau os ydynt yn byw mewn rhannau eraill o’r DU neu dramor, sy’n gallu arwain at deimlo’n fwy unig ac ynysig. Rhagwelir y gallai hyn gael effaith niweidiol ar bobl BAME, sydd â theulu agos a theulu estynedig sy'n byw mewn rhannau eraill o'r DU a thramor. 

Bydd y Rheoliadau’n effeithio’n gadarnhaol ar grwpiau ffydd oherwydd bydd mannau addoli yn aros ar agor.  

Y Confensiwn Ewropeaidd ar Hawliau Dynol

Mae’r diwygiadau sydd yn y Rheoliadau hyn yn dal i ddod o dan y prif Reoliadau a Swyddogaethau Rheoliadau Awdurdodau Lleol hawliau unigolion o dan Ddeddf Hawliau Dynol 1998 a Siarter Hawliau Sylfaenol Ewrop, mae’r Llywodraeth o’r farn bod modd eu cyfiawnhau er mwyn atal lledaenu clefydau heintus a/neu mae’r ymyriad yn cael ei ganiatáu ar y sail ei fod yn ceisio cyflawni nod teg, sef diogelu iechyd y cyhoedd a’u bod yn gymesur.

Cyfamod Rhyngwladol ar Hawliau Economaidd, Cymdeithasol a Diwylliannol

Mae goblygiadau’r Cyfamod Rhyngwladol ar Hawliau Economaidd, Cymdeithasol a Diwylliannol wedi cael eu hystyried hefyd. Mae asesiad o'r effaith wedi’i amlinellu isod:

Confensiwn y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau'r Plentyn (CCUHP)

Mae Confensiwn y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau'r Plentyn (CCUHP) wedi cael ei ystyried yn yr asesiad hwn. Mae’r pecyn o fesurau y cytunwyd arnynt yn effeithio ar yr Erthyglau canlynol:

• Erthygl 3: Dylai pob sefydliad sy’n ymwneud â phlant weithio tuag at yr hyn sydd orau i bob plentyn.
• Erthygl 6: Mae gan bob plentyn yr hawl i fywyd, dylai Llywodraethau sicrhau bod plant yn goroesi ac yn datblygu.
• Erthygl 14: Mae gan blant yr hawl i feddwl a chredu’r hyn maen nhw’n ei ddewis ac i arfer eu crefydd,
• Erthygl 23: Mae gan blant anabl hawl i fyw bywyd llawn a gweddus gydag urddas ac annibyniaeth, i'r graddau mwyaf posibl, yn ogystal â chwarae rhan weithredol yn y gymuned. Rhaid i lywodraethau wneud popeth o fewn eu gallu i gefnogi plant anabl a’u teuluoedd.
• Erthygl 27: Mae gan blant yr hawl i safon bywyd sy’n ddigon da i ymateb i’w hanghenion corfforol a meddyliol. Dylai’r Llywodraeth helpu rhieni na allant fforddio i ddarparu hyn
• Erthygl 31: Mae gan blant yr hawl i ymlacio a chwarae ac ymuno mewn ystod eang o weithgareddau

Effeithiau ehangach ar yr economi, cymdeithas a llesiant

Er gwaethaf y cymorth sy’n cael ei gynnig i fusnesau mae pandemig Covid-19 wedi effeithio fwyaf arnynt, mae’r effaith ar fywoliaeth pobl wedi bod yn sylweddol.  Mae’r rheini sydd wedi cael eu taro galetaf yn cynnwys y rheini sydd ar gyflogau is, pobl iau, y rheini sydd â lefelau sgiliau / cymwysterau isel, pobl sydd ag iechyd gwael ac anableddau a phobl o gymunedau BAME. 

Yn gyffredinol bydd pobl yn waeth eu byd pan fydd gofyn i fusnesau gau gan nad yw cynlluniau cymorth estynedig Llywodraeth y DU yn cynnwys incwm llawn blaenorol pobl.  Disgwylir nawr y bydd lefelau diweithdra’n cynyddu ac mae arwyddion clir y bydd effeithiau creithio tymor hir.  

Bydd niwed economaidd tymor byr penodol yn dod i’r amlwg drwy fwy o ddiweithdra, a fydd yn gymesur i'r cyfnod pan fydd pethau ar gau. Maes o law, bydd yr effeithiau hyn yn cael effaith niweidiol ar iechyd ac ar lesiant.  Disgwylir effaith economaidd negyddol sylweddol o ganlyniad i’r gofyniad i gau’r holl safleoedd lletygarwch am 6pm a gwahardd gwerthu alcohol, yn enwedig gan mai’r cyfnod cyn y Nadolig yw un o’r cyfnodau prysuraf yn y flwyddyn yn draddodiadol. Bydd y cyfyngiadau teithio hefyd yn cael effaith negyddol ar y sector twristiaeth. Gallai cau safleoedd lletygarwch, y celfyddydau ac adloniant am wythnos arwain at golli tua £70 miliwn o gynnyrch domestig gros. Mae hyn yn rhoi rhywfaint o syniad o’r effaith wythnosol ar gynnyrch domestig gros petai cyfyngiadau “haen 3” Lloegr yn cael eu mabwysiadu yng Nghymru. Mae’n debyg y bydd y ffigur yn is gan fod gwasanaethau lletygarwch yn cael aros ar agor tan 6pm er na fydd rhai yn agor gan nad oes modd iddynt werthu alcohol.

Os ydym yn tybio bod y sector llety a gwasanaethau bwyd yn cyflogi 110,000 (Mae’r data diweddaraf sydd ar gael (2019) yn dangos bod 123,000 yn cael eu cyflogi yn y sector. Mae 110,000 yn enghraifft i adlewyrchu’r diswyddiadau disgwyliedig yn 2020) neu 8.3% o’r gweithlu heb gynnwys y rheini sydd eisoes yn gweithio mewn siopau tecawê ac ati a ddangosir isod, byddai hyn yn golygu na fyddai (50%) 55,000 neu dros 4% o weithlu Cymru a fyddai’n gweithio fel arall, yn gweithio, neu (75%) 82,500 neu 6.2% o’r gweithlu a fyddai’n gweithio fel arall. Os byddent i gyd yn cael 80% o’u cyflogau, gallai hyn olygu colli tua £70 miliwn o enillion os na fydd 50% yn gweithio a £100 miliwn os na fydd 75% yn gweithio.

Yng Nghymru, mae 8,900 mewn lletygarwch a 1,905 mewn gweithgareddau eraill sy’n ymwneud â thwristiaeth. Ar draws y sectorau hyn, mae’r rhan fwyaf yn fusnesau bach a chanolig eu maint – gyda chrynodiad uchel yn y band micro. Os cyflwynir cyfyngiadau haen 3 mae’n bosibl y bydd hi’n anodd i rai busnesau oroesi ac ystyried y trafferthion a fu hyd yma eleni.

Gallai hyn arwain at effeithiau canlyniadol i sectorau eraill o’r economi hefyd oherwydd bod llai o alw am nwyddau a gwasanaethau gan effeithio ar gadwyni cyflenwi ac ati. 

Bydd cau lletygarwch hefyd yn effeithio’n negyddol ar bobl sy’n cymdeithasu mewn lleoliadau lletygarwch a gall hyn arwain at deimlo’n fwy ynysig ac effeithio ar lesiant pobl. Mae hyn yn arbennig o wir ar gyfer pobl sy’n gweithio yn ystod y dydd ac nad ydynt yn gallu cwrdd ag eraill cyn 6pm yn ystod yr wythnos (neu ar benwythnosau mewn rhai achosion).

Mae Llywodraeth Cymru wedi rhoi pecyn cymorth gwerth £340 miliwn ar waith. Mae hwn wedi’i anelu’n bennaf at y sectorau lletygarwch a thwristiaeth, i’w ddefnyddio ym mis Rhagfyr 2020-Ionawr 2021 sy’n ategu cynlluniau Llywodraeth y DU.

Effeithiau ar yr amgylchedd

Mae’n debyg y bydd effaith amgylcheddol gadarnhaol yn gyffredinol gan fod llai o bobl yn teithio’n bell i ymweld â ffrindiau a theulu, atyniadau a safleoedd lletygarwch. Fodd bynnag, mae’r rheini sy’n teithio’n debygol o ddefnyddio mwy a mwy o’u ceir eu hunain i wneud hynny pan fyddant yn cael gwneud hynny.

Y Gymraeg

Nid yw’r mesurau a ddisgrifir uchod yn cael unrhyw effeithiau negyddol o bwys ar ymrwymiad Llywodraeth Cymru i gynnal ac i hyrwyddo'r iaith Gymraeg.

Effeithiau gwledig

Bydd y cyfyngiadau ar letygarwch ynghyd â chyfyngiadau teithio yn cael effaith niweidiol ar y diwydiant twristiaeth a gan fod y fasnach tafarndai yn canolbwyntio’n drwm ar nosweithiau mewn cymunedau gwledig.