Yr Arddulliadur

Ysgrifennir rhifau blynyddoedd mewn ffigurau fel arfer.  

Ysgrifennir rhifau blynyddoedd yn llawn, hy ‘yn 2016’ nid ‘yn ’16’.  

Er cysondeb, trinnir yr elfen gyntaf mewn blynyddoedd o 1000 i 1999 fel mai ‘un’ sy’n cael ei ddweud yn hytrach na ‘mil’. Felly:  

• ‘rhwng 1998 ac 1999’ nid ‘rhwng 1998 a 1999’  
• ‘yn 1999’ nid ‘ym 1999’.  

Yr unig eithriad i hyn fyddai darn yn y cywair clasurol lle byddai angen ysgrifennu rhif y flwyddyn mewn geiriau yn hytrach na ffigurau, gan ddefnyddio’r system ugeiniol. Bryd hynny, byddai’n rhesymol ysgrifennu ‘ym mil naw cant’ yn hytrach nag ‘yn un naw dim dim’.

Yn yr amgylchiadau prin pan fo angen ysgrifennu rhif y flwyddyn mewn geiriau, ee ar gyfer araith neu ddatganiad llafar, bydd y rhifau’n wrywaidd bob amser (ee ‘dwy fil a dau’ nid ‘dwy fil a dwy’). Mae hyn yn seiliedig ar eu trin fel rhifau (gwrywaidd), ac nid fel nifer o flynyddoedd (benywaidd).  

Bydd y ffordd o ysgrifennu’r rhif yn amrywio ar sail y cywair a’r flwyddyn dan sylw, ac hefyd (mewn araith neu ddatganiad llafar) ar sail yr hyn sy’n gweddu orau i’r siaradwr. Er enghraifft: 

• Weithiau bydd y system ugeiniol yn fwy addas na’r system ddegol, hyd yn oed yn y cyweiriau anffurfiol neu ffurfiol, ee bydd yn fwy addas ysgrifennu ‘dwy fil ac un ar ddeg’ na ‘dwy fil ac un deg un’ waeth beth yw’r cywair  
• Weithiau bydd y system ugeiniol yn addas i’r cywair clasurol yn unig, a’r system ddegol yn fwy addas i gyweiriau eraill, ee gallai ‘dwy fil a thri ar hugain’ a ‘mil naw cant a phedwar ugain’ fod yn addas yn y cywair clasurol, a gallai ‘dwy fil a dau ddeg tri’ a ‘mil naw wyth deg’ fod yn fwy addas mewn cyweiriau eraill.  
• Sylwer y bydd angen defnyddio ‘ym’ os penderfynir defnyddio’r system ugeiniol yn achos blynyddoedd rhwng 1000 a 1999.

Felly dylai’r cyfieithydd arfer ei grebwyll wrth benderfynu beth sy’n addas, a bod yn gyson o fewn yr un darn neu gyfres o ddarnau.

Mae defnyddio brawddegau gweithredol neu uniongyrchol yn hytrach na brawddegau goddefol:

• yn gryfach
• yn fyrrach
• yn haws eu darllen
• yn cyfleu ergyd y neges yn fwy effeithiol.

brawddeg weithredol

Goddrych, neu destun, y frawddeg sy’n gwneud y weithred mewn brawddeg weithredol, ee ‘Crafodd y gath Joni bach’.
Y gath, felly, sy’n gwneud y weithred, sef crafu Joni bach.

brawddeg oddefol

Mewn brawddeg oddefol mae rhywbeth yn digwydd i oddrych y frawddeg, ee ‘Cafodd Joni bach ei grafu gan y gath’.
Joni bach yw goddrych y frawddeg hon ond nid yw ef yn gwneud dim. Mae’r weithred yn cael ei gwneud iddo ef. Joni bach sy’n cael ei grafu.

Dyma enghraifft fwy cymhleth:  
‘Cyflwynwyd canllawiau newydd gan y Bwrdd Rheoli yn y gobaith y byddai hyd dogfennau sy’n cael eu paratoi gan Adrannau yn cael ei gyfyngu i 20 tudalen.’
Dyma hi eto gyda’r ffurfiau goddefol wedi’u dileu a ffurfiau gweithredol yn eu lle: 
‘Cyflwynodd y Bwrdd Rheoli ganllawiau newydd yn y gobaith y byddai Adrannau yn cyfyngu ar hyd dogfennau i 20 tudalen.’

Byddwch yn ofalus wrth gyfieithu ymadroddion sy’n defnyddio’r ferf ‘can’ yn Saesneg. Mae’n aml yn cael ei defnyddio i olygu ‘may’. Ystyriwch yr enghraifft isod:

Can builders work in other people’s homes under the coronavirus restrictions?

Mae’n amlwg y bydden nhw’n gallu gweithio yn nghartrefi pobl eraill (hynny yw, mae ganddynt y sgiliau a’r offer i wneud y gwaith). Y cwestiwn yw, a fydden nhw’n cael gwneud hynny (hynny yw, a oes caniatâd iddynt wneud hynny?).

Gweler hefyd yr eitem ‘may (has discretion to, is permitted to)’.

'caniatáu i rywun wneud rhywbeth' nid ‘caniatáu rhywun i wneud rhywbeth’

Ysgrifennwch enwau canrifoedd yn llawn:
'yr unfed ganrif ar hugain', nid ‘21ain ganrif’ nac ‘21g’

Mae sawl ffordd o gyfieithu ‘contravention’.  Gellir defnyddio berfenw fel ‘torri’  i gyfleu ‘contravention’ fel enw cynnull* e.e. ‘contravention of certain regulations not to be an offence’, ‘torri rheoliadau penodol i beidio â bod yn drosedd’.

Gellir cyfleu’r ymadrodd ‘in contravention of’ drwy ddefnyddio ‘yn groes i’ e.e. ‘in contravention of regulation 5’, ‘yn groes i reoliad 5’.

I gyfleu ‘contravention’ fel enw rhif*, mae nifer o ddewisiadau, fel y rhai a ganlyn:

• Mae ‘toriad’ yn gweithio os bydd ‘torri’ yn cael ei ddefnyddio yn yr un cyd-destun e.e. ‘the health mark or identification mark that constitutes the alleged contravention’, ‘y marc iechyd neu’r marc adnabod sy’n ffurfio’r toriad honedig’.  O ddefnyddio ‘toriad’, mae angen sicrhau na fydd amwysedd yn codi oherwydd ystyron eraill ‘toriad’.

• Os yw’n amlwg beth sy’n destun y torri, mae modd defnyddio cyfuniadau yn ‘tor’. Er enghraifft, ‘tor rheoliad’ pan fydd yn amlwg mai torri ‘rheoliad’ sydd o dan sylw e.e. ‘the contravention which is complained of may for all incidental purposes be treated as having been committed in any part of Wales’, ‘caniateir ymdrin â'r tor rheoliad y cwynir amdano at bob diben atodol fel pe bai wedi ei gyflawni mewn unrhyw ran o Gymru’.

• Mewn cyd-destunau eraill defnyddir ‘tramgwydd’ i gyfleu ‘contravention’ e.e. ‘traffic contraventions’ ‘tramgwyddau traffig’; ‘parking contraventions’, ‘tramgwyddau parcio’; a ‘hazardous substances contravention’, ‘tramgwydd sylweddau peryglus’. 

• Ac ar adegau gellir defnyddio ‘torri ‘ i gyfleu’r enw Saesneg e.e. ‘guilty of an offence in the case of any contravention of section 2(2) to (4) of the Act, including any such contravention by virtue of a failure to comply with the requirements of article 3.’ , ‘euog o drosedd os torrir adran 2(2) i (4) o’r Ddeddf, gan gynnwys ei thorri yn rhinwedd methu cydymffurfio â gofynion erthygl 3’

* ‘Enw cynnull’ yw enw nad oes modd ei ddefnyddio yn y ffurf luosog ac nad oes modd ei gyfrif e.e. ‘bara’.  ‘Enw rhif’ yw enw y mae modd ei ddefnyddio yn y ffurf luosog ac y mae modd ei gyfrif e.e. ‘torth’.  Weithiau, fel yn achos ‘contravention’ mae enwau yn gallu cael eu defnyddio fel enwau cynnull ac fel enwau rhif, ond i gyfleu ystyron gwahanol.

Wrth gyfieithu teitlau swyddi, sefydliadau, ymgyrchoedd cyhoeddusrwydd ac ati, mae’n werth ystyried a oes angen cyfieithu ‘Wales’ bob tro. Wrth gwrs nid penderfyniad y cyfieithydd yw hynny os oes teitl swyddogol eisoes yn bodoli. Ond os bydd gofyn bathu teitl newydd, dyma rai pwyntiau i’w cadw mewn cof.

Mae’n hollbwysig osgoi amwysedd ee os bydd cyfeiriad at Brif Weinidog y DU a Phrif Weinidog Cymru yn yr un darn. Defnyddiwch ‘y Prif Weinidog’ ar gyfer Prif Weinidog Cymru, a rhoi Prif Weinidog y DU yn llawn os yw’r ddau yn codi yn y darn. Gweler hefyd yr eitem ‘Senedd Cymru / Llywodraeth Cymru’.

Gall godi hefyd pan sefydlir cangen Gymreig o ymgyrch neu gorff Prydeinig, ee ‘Children Takeover Wales’, sy’n rhan o ymgyrch ehangach ‘Children Takeover’ ledled y DU. Gellid ystyried bod y lleoliad ymhlyg yn iaith y teitl ac yng nghyd-destun y darn, ac felly nad oes angen cyfieithu’r ‘Wales’.

Ar y llaw arall, efallai bod ymgyrch neu gorff y DU yn gyfarwydd ac wedi’i hen sefydlu, neu efallai bod y darn dan sylw yn cyfeirio at y ddwy ymgyrch neu’r ddau gorff a bod angen gwahaniaethu rhyngddynt yn fwy penodol.

Os felly, gall fod angen ychwanegu enw’r wlad i osgoi amwysedd. Y penderfyniad mwyaf cyffredin fyddai ychwanegu ‘Cymru’ at deitl yr ymgyrch Gymreig. A fyddai modd weithiau gwneud y gwrthwyneb, ac ychwanegu ‘y DU’ at deitl yr ymgyrch ehangach, gan ddibynnu ar y cyd-destun?

Y peth pwysig yw cadw’r amwysedd posibl mewn cof a sicrhau bod yr ystyr yn gwbl eglur i’r darllenydd.

Mae cryn amrywiaeth o ran sut y cyfieithir “hub”. Mae’r cyfieithiadau mwyaf cyffredin ohono yn cynnwys ‘Hyb’, ‘Hwb’, ‘Canolfan’, ‘Canolbwynt’ a ‘Ffocws’. Yn achos sefydliadau allanol, rhaid cadw at beth bynnag yw’r enw swyddogol sydd wedi’i roi ar gyfer ‘hub’.

Mewn achosion lle mae ‘hub’ yn rhan o deitl, ac nid oes enw swyddogol yn bodoli, ein harfer ni yng ngwaith y Llywodraeth yw defnyddio’r sillafiad ‘hwb’ yn hytrach na ‘hyb’ os nad yw’n addas defnyddio gair arall fel ‘canolfan’.

Lle cyfeirir at ‘hub’ mewn modd disgrifiadol ac nid fel term technegol ee ‘a hub of activity’, mae’n werth ystyried a oes modd aralleirio’r testun Cymraeg i gyfleu’r ystyr yn hytrach na chanolbwyntio’n ormodol ar drosi ‘hub’. Er enghraifft, gallai ‘a hub of activity’ fod yn rhywle sy’n ‘fwrlwm o weithgareddau’.

Wrth gyfieithu, rhaid osgoi glynu’n rhy gaeth wrth gystrawen y Saesneg.

There will be an increase in the demand for and the provision of modern foreign language courses.
Anghywir: Bydd cynnydd yn y galw am a’r ddarpariaeth o gyrsiau ieithoedd tramor modern.
Cywir: Bydd y galw am gyrsiau ieithoedd tramor modern yn cynyddu a bydd mwy ohonynt yn cael eu darparu.

The scheme was important in creating opportunities.
Anghywir: Roedd y cynllun yn bwysig wrth greu cyfleoedd.
Cywir: Roedd y cynllun yn bwysig o ran creu cyfleoedd.
 
The aim of the scheme is to improve standards in schools.
Anghywir: Amcan y cynllun yw i wella safonau mewn ysgolion.
Cywir: Amcan y cynllun yw gwella safonau mewn ysgolion.

Whilst we acknowledge that we cannot ...
Anghywir: Tra’r ydym yn cydnabod na allwn ...
Cywir: Er ein bod yn cydnabod na allwn …

These are the potential problems.
Anghywir: Y rhain yw’r problemau potensial (hynny yw, defnyddio ‘potensial’ fel ansoddair)
Cywir: Y rhain yw’r problemau posibl.

The number of cases has risen by 20%.
Anghywir: Mae’r nifer o achosion wedi cynyddu/codi o 20%.
Cywir: Mae nifer yr achosion wedi cynyddu/codi 20%. 
neu 
Bu cynnydd o 20% yn nifer yr achosion.

To provide the public with information.
Anghywir: Darparu’r cyhoedd â gwybodaeth.
Cywir: Darparu gwybodaeth ar gyfer y cyhoedd.

Yr arddulliau cyffredinol a deddfwriaethol 

Mae’r cyngor yn yr Arddulliadur yn berthnasol i’n gwaith cyfieithu ar gyfer testunau cyffredinol. Y Canllawiau Arddull Deddfwriaethol sy’n berthnasol i’n gwaith ar destunau deddfwriaethol (deddfwriaeth sylfaenol ac is-ddeddfwriaeth, ar ffurf rheoliadau a gorchmynion). 

Weithiau ceir erthyglau ar bynciau yn yr Arddulliadur nad oes erthyglau cyfatebol iddynt yn y Canllawiau, ac i’r gwrthwyneb. Er enghraifft, mae erthygl yn yr Arddulliadur ar dreiglo ‘bod’. Nid oes erthygl gyfatebol yn y Canllawiau, ond mae’r cyngor yn yr Arddulliadur yn berthnasol i gyfieithu deddfwriaethol hefyd. Yn yr un modd, mae erthygl yn y Canllawiau ar dreiglo testun sydd rhwng dyfynodau, ond nid oes erthygl gyfatebol yn yr Arddulliadur.

Mae peth tir cyffredin rhwng y Canllawiau ac Arddulliadur y Gwasanaeth Cyfieithu. Er enghraifft, o ran cenedl enwau, mae’r Canllawiau a’r Arddulliadur ill dau yn cytuno ein bod fel arfer yn dilyn y genedl a nodir yn gyntaf yng Ngeiriadur Prifysgol Cymru. Ond o ran byrfoddau ac acronymau, er enghraifft, ceir cyngor gwahanol yn yr Arddulliadur i’r hyn a geir yn y Canllawiau.

Os ydych yn cyfieithu deddfwriaeth, a bod yr Arddulliadur yn rhoi cyngor gwahanol, dylech ddilyn y cyngor yn y Canllawiau Arddull Cyfieithu Deddfwriaethol.

Gall fod yn ddefnyddiol cyfeirio at y Canllawiau Arddull Deddfwriaethol wrth gyfieithu testunau lled-ddeddfwriaethol – hy, testunau sy’n gysylltiedig â deddfwriaeth, megis Cynigion a Memoranda Cydsyniad Deddfwriaethol a Memoranda Esboniadol, neu rai sydd mewn arddull lai ffurfiol ond sydd â pheth grym cyfreithiol, megis Cyfarwyddydau a Chodau Ymarfer. Wrth gyfieithu testunau lled-ddeddfwriaethol felly, rhaid pwyso a mesur i ba arddull  y mae’r ddogfen yn perthyn ac i ba raddau y mae’n briodol glynu at y ffurfiau a argymhellir yn y Canllawiau Arddull Deddfwriaethol, yn hytrach na’r hyn a argymhellir yn yr Arddulliadur, neu’n ogystal â hynny.

Cyweiriau cyffredinol 

Rydym wedi dosbarthu’r cyweiriau a ddefnyddiwn yn ein gwaith cyffredinol yn bedwar prif gategori: y cywair clasurol, y cywair ffurfiol, y cywair anffurfiol a’r cywair llafar/anffurfiol iawn. 

Mae mwyafrif yr egwyddorion a nodir mewn erthyglau eraill yn yr Arddulliadur yn berthnasol i bob cywair, ee defnyddir atalnodi agored (dim collnodau wrth ollwng llythrennau, dim atalnodau ar ôl byrfoddau ee hy ac etc) ac ni ddefnyddir ffurfiau lluosog ansoddeiriau (ee ‘pobl ifainc’) heblaw pan fo hynny’n arferol iawn. 

Pan fo mwy nag un dewis, cofiwch gadw cysondeb ffurfiau o fewn yr un darn neu gyfres o ddarnau. 

1. Y cywair clasurol

Mathau o waith:      

• deunyddiau seremonïol ee proclamasiynau  
• deunyddiau ffurfiol iawn ee memoranda cyd-ddealltwriaeth, trwyddedau.

Nodweddion: 

• ‘Yr wyf’, ‘y mae’, ‘yr oedd’ etc
• ‘Hwy’ nid ‘nhw’ (ond ‘chi’, nid ‘chwi’). 
• Fel arfer, defnyddir ffigurau ar gyfer rhifolion a dyddiadau, ond mewn rhai amgylchiadau fe’u hysgrifennir mewn geiriau, gan ddilyn y system ugeiniol. 

Fel arall, mae i’r cywair clasurol yr un nodweddion â’r cywair ffurfiol. 

2. Y cywair ffurfiol

Dyma’r cywair a ddefnyddir ar gyfer y rhan fwyaf o ddeunyddiau’r Llywodraeth, ee:

• papurau pwyllgorau
• papurau’r Cabinet 
• deunyddiau recriwtio, gan gynnwys hysbysebion swyddi
• adroddiadau blynyddol
• dogfennau polisi
• rhai holiaduron a ffurflenni
• llythyrau.

Nodweddion:

• ‘Rwyf yn’ neu ‘Rwy’n’, nid ‘Rydw i’n’ na ‘Dw i’n’. ‘Rydych’ a ‘Rydym’ nid ‘Rych’ a ‘Rym’. 
• Defnyddio’r rhagenwau personol annibynnol (‘fi’, ‘hi’, ‘nhw’) ar ôl y ferf a’r arddodiad er mwyn pwysleisio’n unig, ee ‘Yn wahanol i’r llywodraeth flaenorol, rydym ni’n barod i gymryd cyfrifoldeb’, ‘Cyfeiriwyd y mater ato ef [yn unig]’. 
• Wrth ddefnyddio’r rhagenwau personol annibynnol ar ôl y ferf a’r arddodiad, peidio â chysoni cytsain olaf y terfyniad berfol neu arddodiadol i gyd-fynd â chytsain ddechreuol y rhagenw (‘byddem ni’ nid ‘bydden ni’)
• Ffurfiau cryno’r ferf fel arfer, ee ‘Deallwn’ nid ‘Rydym yn deall’ 
• Peidio â rhoi ‘y’ o flaen ‘mae’ / ‘yr’ o flaen ‘oedd’, ac eithrio mewn brawddegau perthynol (‘Ar hyn o bryd, mae’r Llywodraeth yn ymgynghori’ ond ‘Dyma’r mater y mae’r Llywodraeth yn ymgynghori yn ei gylch’)
• Osgoi defnyddio’r geiryn rhagferfol – ‘Cynhaliwyd cyfarfod’ nid ‘Fe gynhaliwyd cyfarfod’. Os oes rhaid ei gael er mwyn gwneud yr ystyr yn gliriach, ‘fe’ nid ‘mi’ 
• Osgoi defnyddio ‘yna’ pwysleisiol – ‘Bu ymgynghoriad’ nid ‘Bu yna ymgynghoriad’. Os oes rhaid ei gael er mwyn gwneud yr ystyr yn gliriach, ‘yna’ nid ‘’na’
• ‘Hwn’ neu ‘hon’, nid ‘yma’ – ‘y ffurflen hon’ nid ‘y ffurflen yma’ 
• Defnyddio’r geiryn holiadol ‘a’ – ‘A ydych yn’ nid ‘Ydych chi’n’ 
• Defnyddio’r geiryn ‘y’ ar ôl ‘beth’, ‘sut’, ‘pryd’ etc, ee ‘Dyma pryd y cynhaliwyd y digwyddiad’. 

3. Y cywair anffurfiol

Mathau o waith:

• datganiadau i’r wasg
• rhai hysbysebion (nid hysbysebion swyddi)
• llenyddiaeth ymgyrchoedd cyhoeddus, ee ymgyrchoedd gwrth-smygu, diogelwch ar y ffyrdd 
• deunyddiau ar gyfer disgyblion ysgol
• rhai taflenni hysbysrwydd 
• rhai holiaduron a ffurflenni 
• posteri, sticeri

Nodweddion:

• ‘Rwy’n’, ‘Wy’n’, ‘Rydw i’n’ neu ‘Dw i’n’, nid ‘Rwyf yn’. ‘Rydych chi’n’ neu ‘Rych chi’n’, a ‘Rydyn ni’n’ neu ‘Ryn ni’n’, nid ‘Rydych yn’ a ‘Rydym yn’. ‘Dyw e ddim’ neu ‘Dydi e ddim’, nid ‘Nid yw’
• Defnyddio’r rhagenwau personol annibynnol (‘fi’, ‘hi’, ‘nhw’) yn fwy aml ar ôl y ferf a’r arddodiad, ee ‘Rydyn ni’n falch o gyhoeddi...’, ‘Dewch aton ni’. 
• Wrth ddefnyddio’r rhagenwau personol annibynnol ar ôl y ferf a’r arddodiad, cysoni cytsain olaf y terfyniad berfol neu arddodiadol i gyd-fynd â chytsain ddechreuol y rhagenw (‘bydden ni’ nid ‘byddem ni’) 
• Ffurfiau cwmpasog y ferf fel arfer, ee ‘Rydyn ni’n deall’ nid ‘Deallwn’ 
• Peidio â rhoi ‘y’ o flaen ‘mae’ / ‘yr’ o flaen ‘oedd’, hyd yn oed mewn brawddegau perthynol (‘Dyna’r broblem fwyaf roedden ni’n ei hwynebu’ nid ‘Dyna’r broblem fwyaf yr oedden ni’n ei hwynebu’)
• Defnyddio’r geiryn rhagferfol – ‘Fe gynhaliwyd cyfarfod’ nid ‘Cynhaliwyd cyfarfod’. ‘Fe’ nid ‘mi’.
• Defnyddio ‘yna’ pwysleisiol – ‘Bu ymgynghoriad’ nid ‘Bu yna ymgynghoriad’. ‘Yna’ nid ‘’na’
• ‘Yma’ nid ‘hwn’ neu ‘hon’ – ‘y ffurflen yma’ nid ‘y ffurflen hon’. ‘Yma’ nid ‘’ma’ 
• Peidio â defnyddio’r geiryn holiadol ‘A’ – ‘Ydych chi’n’ nid ‘A ydych chi’n’ 
• Peidio â defnyddio’r geiryn ‘y’ ar ôl ‘beth’, ‘sut’, ‘pryd’ etc, ee ‘Dyma pryd cynhaliwyd y digwyddiad’. 
• Ar adegau, gellir defnyddio’r cymal negyddol llafar ‘sydd ddim’ yn hytrach nag ‘nad ydyn nhw’ os oes angen llawer o ystwythder, ond nodwedd anffurfiol iawn yw hon fel arfer. 

4. Y cywair llafar (neu anffurfiol iawn)

Mathau o waith:

• sgriptiau ymgyrchoedd teledu
• isdeitlau ar gyfer ymgyrchoedd teledu
• rhai posteri/pamffledi
• gemau/cartwnau 

Ar y cyfan, mae i’r cywair llafar yr un nodweddion â’r cywair anffurfiol, gyda’r gwahaniaethau a ganlyn: 

• Gellir defnyddio ffurfiau tafodieithol ar y ferf, ee ‘So fe’ yn hytrach na ‘Dyw e ddim’ 
• Gellir defnyddio rhagenwau tafodieithol, ee ‘Ma fe’ neu ‘Mae o’ 
• Gellir defnyddio ‘’na’ neu ‘’ma’ yn hytrach nag ‘yna’ neu ‘yma’ 
• Gellir hepgor llythrennau ar ddechrau a diwedd geiriau, ee ‘Ma fe’, ‘posib’, ‘cyfri’ 
• Gellir defnyddio ffurfiau cywasgedig, ee ‘pnawn’ yn hytrach na ‘prynhawn’, ‘sgwennu’ yn hytrach na ‘sgrifennu’ neu ‘ysgrifennu’ 
• Gellir cywasgu geiriau, ee ‘Sdim’ neu ‘Snam’ yn hytrach na ‘Does dim’
• Yn ogystal â hepgor y geiryn ‘y’ gellir treiglo ar ôl ‘pryd’, ‘sut’ etc, ee ‘Dyma pryd/sut fydd e’n digwydd’ nid ‘Dyma pryd/sut bydd yn digwydd’
• Gellir defnyddio llafariaid ymwthiol, ee ‘pobol’, ‘cwbwl’, ‘sobor’
• Gellir defnyddio geirynnau rhagferfol tafodieithol, ee ‘Mi aeth o’ 
• Gellir defnyddio amrywiadau tafodieithol yn hytrach na’r ffurfiau mwy safonol, ee ‘taw’ yn hytrach na ‘mai’, ‘efo’ yn hytrach na ‘gyda’, ‘mâs’ yn hytrach nag ‘allan’, ‘lan’ yn hytrach nag ‘i fyny’, ‘rŵan’ yn hytrach na ‘nawr’, ‘ffaelu’ yn hytrach na ‘methu’. 
• Pan geir amrywiadau tafodieithol sydd yr un mor safonol â’i gilydd, ee ‘iau’ ac ‘afu’, gellir dewis y ffurf fwyaf addas i’r siaradwr neu’r gynulleidfa, neu gynnwys y ddwy ffurf yn y testun.

Mae sawl ystyr i’r gair ‘deliver’ yn Saesneg. Mae’n rhaid ystyried beth yn union sydd dan sylw felly cyn cyfieithu. Dyma rai posibiliadau:

danfon

Dyma’r gair a ddefnyddir mewn testunau cyffredinol pan fo ‘deliver’ yn golygu trosglwyddo neu ddosbarthu rhywbeth i rywun ee:

Wherever you live, we can deliver your tobacco to your doorstep.
Lle bynnag yr ydych yn byw, gallwn ddanfon eich tybaco at garreg eich drws.

traddodi

Mae ystyr tebyg dan sylw yma, ond ei fod yn benodol i destunau deddfwriaethol. Y diffiniad yw “rhoi neu drosglwyddo dogfen gyfreithiol yn swyddogol” ee:

‘The documents may be served on a person by delivering them to the person, or by sending them by post’
‘Caniateir cyflwyno'r dogfennau i berson drwy eu traddodi i'r person, neu drwy eu hanfon drwy'r post.’

Mae ‘traddodi’ hefyd yn briodol yn yr ystyr ‘traddodi darlith’.

cyflawni

Mae ‘deliver’ wedi dod yn air cyffredin yn Saesneg i olygu ‘achieve’ neu ‘fulfil’ ee ‘deliver objectives’, ‘deliver on our promises’. Y gair rydym ni’n ei argymell fel arfer yw ‘cyflawni’. Mae’n gyffredin iawn mewn teitlau cynlluniau, sloganau ac ati ee ‘Delivering for Wales’ – ‘Yn Cyflawni dros Gymru’.

darparu

Gall hwn fod yn ddewis priodol hefyd ar adegau. Ystyriwch y Saesneg ‘our expertise allows us to deliver a professional, high quality service.’ Er na fyddech, o bosibl, yn dod o hyd i ‘darparu’ wrth chwilio yn y geiriadur o dan ‘deliver’, yr ymadrodd arferol yn Gymraeg yw ‘darparu gwasanaeth’, ac felly dyna yw’r cyfieithiad mwyaf addas.

cyflenwi

Rhaid bod yn ofalus ar y llaw arall, gan fod awdurdodau lleol yn aml yn trefnu i sefydliadau eraill ddarparu gwasanaethau ar eu rhan. Yn yr achos hwn, mae’n bosibl y byddai’n gamarweiniol defnyddio ‘darparu’. Un opsiwn yw ‘cyflenwi’.

achub

Bydd hwn yn codi’n llai aml yng ngwaith y Llywodraeth, ond mae’n werth ei nodi.

‘Achubwyd y gath o’i thynged erchyll gan y dyn tân’
‘The fireman delivered the cat from her terrible fate.’

Mae’n debyg bod posibiliadau eraill hefyd. Y peth pwysig yw ystyried yr ystyr, a pheidio â defnyddio’r un cyfieithiad bob tro yn ddifeddwl.

Egwyddorion

Dyma'r egwyddorion a ddilynir wrth bennu ffurfiau Cymraeg ar enwau gwladwriaethau, tiriogaethau a chenhedloedd diwladwriaeth, i'w rhoi yn TermCymru. Dylid nodi mai pennu ffurf benodol at ddibenion Gwasanaeth Cyfieithu Llywodraeth Cymru a wneir, ac nad yw hynny’n golygu bod ffurfiau eraill yn annilys.

Dyma’r egwyddorion a ddilynir wrth benderfynu ar ffurfiau:

1. Y nod yw dewis ffurfiau ymarferol sy’n taro cydbwysedd rhwng bod yn ddealladwy i gynulleidfaoedd amrywiol testunau Cymraeg Llywodraeth Cymru, a chydymffurfio â chonfensiynau orgraffyddol y Gymraeg.
2. Dosberthir yr enwau i dri phrif gategori, yn y drefn hon: (1) ffurf sefydledig yn Gymraeg, (2) Cymreigiad o’r ffurf gynhenid neu’r ffurf Saesneg a fabwysiedir gan y Cenhedloedd Unedig, (3) y ffurf gynhenid neu’r ffurf Saesneg a fabwysiedir gan y Cenhedloedd Unedig. Ceir rhagor o fanylion am y categorïau yn y tabl isod.
3. Yn gyffredinol o ran categori (2), rhoddir mwy o bwys ar gydnabod y ffurfiau hynny sydd eisoes yn gyfarwydd fel ffurfiau wedi’u Cymreigio mewn cyd-destunau penodol fel y newyddion, y cyfryngau, chwaraeon a diwylliant. Gochelir rhag Cymreigio ffurfiau oni bai bod rheswm da dros wneud hynny yn unol â’r egwyddorion, rhag amlhau ffurfiau a chyflwyno ffurfiau sy’n anghyfarwydd i’r gynulleidfa.
4. Yn sgil egwyddor 3 ac yn sgil cysylltiadau daearyddol, diwylliannol, masnachol a gwleidyddol â Chymru, rhoddir ystyriaeth i Gymreigio pob un o enwau gwledydd yn Ewrop nad oes ganddynt eisoes ffurf sefydledig yn Gymraeg.
5. Yn sgil egwyddor 3, sylwer y gallai’r penderfyniad ynghylch y ffurfiau i’w defnyddio yn Gymraeg newid dros amser, wrth i leoedd ddod yn fwy cyfarwydd mewn trafodaethau yn Gymraeg.

Ffurfiau sefydledig Cymraeg a ffurfiau a Gymreigiwyd

• Yn gyffredinol, ni Chymreigir ffurfiau sydd angen mwy nag un neu ddau addasiad i’r orgraff er mwyn eu Cymreigio.
• Yn gyffredinol, dylid naill ai Gymreigio’r enw cyfan, neu beidio â’i Gymreigio o gwbl: Kosovo, nid Kosofo.

O ran cytseiniaid

• Mae’n arferol defnyddio’r llythyren f yn Gymraeg i gyfleu’r sain [v] a ddynodir gan y llythyren v yn Saesneg ar gychwyn ac yng nghanol enwau: Dinas y Fatican, nid Dinas y Vatican, Slofenia, nid Slovenia.
• Mae’n llai arferol defnyddio’r llythyren c yn Gymraeg i gyfleu’r sain [k] a ddynodir gan y llythyren k yn Saesneg ar gychwyn enwau lleoedd tramor: Gogledd Korea, nid Gogledd Corea. Serch hynny, mae’n fwy arferol ei defnyddio felly yng nghanol enwau: Slofacia, nid Slovakia
• Mae llai arferol trosi rhai cytseiniaid eraill i’r orgraff gyfatebol yn y Gymraeg, ar gychwyn ac yng nghanol enwau. Er enghraifft mae’n llai arferol Cymreigio enwau sy’n cynnwys llythrennau neu gyfuniadau fel y llythyren g i gyfleu’r sain [dʒ] (Gibraltar, Georgia), y llythyren q i gyfleu’r sain [k] (Martinique), y llythyren z i gyfleu’r sain [ts] (Bosnia a Herzegovina), a’r cyfuniad ti i gyfleu’r sain [ʃ] (Croatia).
• Nid yw’n arferol defnyddio’r cyfuniad tsi i gyfleu’r sain [tʃ] ar gychwyn nac yng nghanol enwau llai cyfarwydd (Chad, Chile). Serch hynny, mae rhai enwau sydd eisoes yn sefydledig yn y Gymraeg yn defnyddio’r cyfuniad hwn ar gychwyn enwau (Y Weriniaeth Tsiec, Tsieina).
• Nid yw’n arferol defnyddio’r llythyren s ar gychwyn nac yng nghanol enwau llai cyfarwydd i gyfleu’r seiniau [z] neu [s] (Zambia, Tanzania). Serch hynny, mae rhai enwau sydd eisoes yn sefydledig yn y Gymraeg yn defnyddio’r cyfuniad hwn (Seland Newydd, Brasil).

O ran llafariaid

• Yn gyffredinol yn achos enwau a Gymreigir, dylid Cymreigio llafariaid er mwyn cyfleu’r ynganiad yn Gymraeg: Bwlgaria, Lithwania, Periw, Ciwba.

O ran marciau diacritig

• Yn gyffredinol hepgorir marciau diacritig sy’n dangos yr aceniad mewn ffurfiau a Gymreigiwyd, a hynny er mwyn osgoi creu ffurfiau sydd yn fwy anghynefin na’r angen i ddefnyddwyr. Tybir y bydd y gynulleidfa yn gyfarwydd â’r ynganiad ac nad oes angen dangos lle mae’r acen yn syrthio: Fietnam, Irac, Pacistan, Belarws.

O ran y fannod

• Gall y defnydd o'r fannod amrywio gyda rhai enwau, ac ystyrir y defnydd hwnnw wrth bennu'r ffurf safonol.

Ffurfiau cynhenid a ffurfiau Saesneg a fabwysiedir gan y Cenhedloedd Unedig

• Mae rhai ffurfiau cynhenid a ffurfiau Saesneg a fabwysiedir gan y Cenhedloedd Unedig yn cyd-fynd â chonfensiynau orgraff y Gymraeg ac eithrio, efallai, farciau diacritig i ddynodi acen neu hyd llafariad: Estonia, Tonga, Iran, Jamaica. Gellid ystyried rhai o’r ffurfiau hyn yn rhai sefydledig Cymraeg ar sail eu cynefindra: Canada, India, Sweden.
• Derbynnir bod llawer o enwau lleoedd tramor yn seiliedig ar ieithoedd nad yw eu seiniau, eu hynganiad, eu horgraff na’u morffoleg yn cyd-fynd â nodweddion a chonfensiynau’r Gymraeg. Oherwydd hyn, yn achos ffurfiau sy’n adlewyrchu’r ffurf gynhenid neu’r ffurf Saesneg a fabwysiedir gan y Cenhedloedd Unedig:

1. Derbynnir y gall yr arwyddion orgraffyddol gyfleu seiniau nad ydynt yn seiniau cynhenid i’r Gymraeg neu gallent gyfleu seiniau nad ydynt fel arfer yn cael eu cyfleu yn Gymraeg gan yr arwyddion hynny: Croatia, Lesotho, Niger.
2. Derbynnir y gall rhai o’r arwyddion orgraffyddol a chlymau cytseiniol fod yn anghyfarwydd: Kyrgyzstan, Ynysoedd Åland, Djibouti.
3. Derbynnir y gall yr acen syrthio ar sillafau nad ydynt yn gyfarwydd yn Gymraeg, heb nodau diacritig i ddynodi’r acenion hynny: Tajikistan, Mozambique, Paraguay.

Enwau lle y byddai modd mabwysiadu un o sawl ffurf wahanol

• Yn achos enwau lle y byddai modd mabwysiadu un o sawl ffurf wahanol, dylid ystyried pa mor ymarferol fyddai creu tarddeiriau Cymraeg fel enwau ieithoedd neu hunaniaethau/pobloedd ar sail y ffurf a ddewisir. Er enghraifft, wrth ystyried Faroe Islands, dylid hefyd ystyried enw’r iaith Faroese neu’r hunaniaeth Faroese. Mae Ynysoedd Ffaro yn rhoi Ffaröeg a Ffaroaidd, ond anodd fyddai creu tarddeiriau Cymraeg dealladwy pe defnyddid Ynysoedd Føroyar neu Ynysoedd Faroe yn enw ar Faroe Islands.
• Dylid osgoi amlhau ffurfiau. Wrth benderfynu ar ffurfiau lle ceir mwy nag un ffurf bosibl drwy ddilyn yr egwyddorion hyn, rhoddir ystyriaeth i ffurfiau rhestr Bwrdd yr Iaith Gymraeg o enwau lleoedd tramor (2011), ffurfiau yr Atlas Cymraeg Newydd (CBAC, 1999) a ffurfiau sydd eisoes yn TermCymru fel rhan o dermau eraill a safonwyd (ee enwau safonol anifeiliaid a phlanhigion).

Cyfieithu a throsi elfennau i’r Gymraeg

• Ni waeth ym mha gategori y mae’r enw, cyfieithir yr elfennau canlynol:
  1. elfennau cyffredinol megis Ynysoedd, Gweriniaeth, Tiroedd.
  2. ansoddeiriau: Guinea Gyhydeddol, Seland Newydd.
  3. cysyllteiriau: St Kitts a Nevis.
  4. pwyntiau’r cwmpawd a geiriau lleoliadol: Gogledd Korea, Ynysoedd Sandwich y De, Gweriniaeth Canolbarth Affrica.
  5. elfennau disgrifiadol a meddiannol: Ynys y Nadolig, Ynysoedd Prydeinig y Wyryf, Polynesia Ffrengig.
• Ni throsir enwau personol i’r Gymraeg: Ynysoedd Marshall. Nac ychwaith enwau seintiau: St Lucia, Sint Maarten.

Materion ymarferol wrth ddefnyddio enwau

• Rhaid gwerthfawrogi bod enwau gwledydd yn gallu bod yn wleidyddol sensitif. Os oes dwy iaith swyddogol a dwy ffurf bosibl ar enw yn sgil hynny, dylid dilyn y testun gwreiddiol wrth gyfieithu. Er enghraifft, os rhoddir ‘New Zealand (Aotearoa)’ yn y Saesneg, dylid rhoi’r ddwy ffurf ‘Seland Newydd (Aotearoa)’ yn y Gymraeg. Os na roddir ond un ffurf yn y gwreiddiol, dylid ystyried bwriad yr awdur wrth benderfynu ar ba ffurf i’w dewis ar gyfer y testun Cymraeg.
• Mae enwau a chyd-destunau gwleidyddol enwau yn gallu newid ac yn gallu amrywio: Gweriniaeth Ddemocrataidd Congo (gynt Zaire), Eswatini (gynt Gwlad Swazi). Oherwydd hyn, sylwer y gallai’r penderfyniad ynghylch y ffurf i’w ddefnyddio yn Gymraeg newid.
• Gall fod yn anodd penderfynu a ddylid treiglo enwau tramor. Yn gyffredinol, argymhellir treiglo ffurfiau sydd yng nghategorïau (1) a (2). Argymhellir peidio â threiglo’r rhan fwyaf o’r ffurfiau sydd yng nghategori (3) ond dylid arfer crebwyll o ran treiglo enwau o’r fath sy’n cyd-fynd ag orgraff y Gymraeg. Mae’n gyffredin treiglo ambell un sy’n gyfarwydd yn Gymraeg: i Ganada ond nid yw’n gyffredin treiglo eraill: i Trinidad a Tobago, o Malawi, yn Botswana.

Tabl o'r categoriau

Pan fydd ‘EC’ yn ymddangos yn rhan o deitl deddf Ewropeaidd defnyddiwch ‘EC’: 
Cyfarwyddeb y Comisiwn 2002/69/EC

Pan na fydd ‘EC’ yn rhan o deitl, defnyddiwch ‘CE’: 
Mae angen sicrhau bod y canllawiau yn cydymffurfio â Rheoliadau’r CE

Dylid defnyddio ‘Ei Fawrhydi’, neu’r byrfodd ‘EF’, mewn teitlau sefydliadau etc, yn hytrach nag ‘Ei Mawrhydi’ / ‘EM’. 

Dylid gwneud hyn hyd yn oed wrth gyfeirio’n ôl at gyfnodau pan oedd Brenhines yn hytrach na Brenin, ee:

• ‘Yn 2007 cyhoeddodd Cyllid a Thollau EF...’ 
• ‘(Llundain, Llyfrfa Ei Fawrhydi, 2015)’ 
• ‘Agorwyd CEF Berwyn yn 2017’. 

Eithriadau i hyn yw: 

• Teitlau sy’n cyfeirio’n benodol at y ddiweddar Frenhines Elizabeth II 
• Teitlau dogfennau cyhoeddedig neu ddeddfwriaeth sy’n cynnwys ‘Ei Mawrhydi’ / ‘EM’
• Cyfeiriadau at ‘Ei Mawrhydi’ / ‘EM’ mewn dyfyniadau. 

Mae’r un egwyddor yn berthnasol wrth gyfeirio at Gwnsleriaid y Brenin (‘CB’) – dylid defnyddio ‘CB’ yn hytrach nag ‘CF’ hyd yn oed wrth gyfeirio at y cyfnod cyn marwolaeth y ddiweddar Frenhines yn 2022. 

68012 Welsh Act No 4 Legislation 2019.indd – Deddf Deddfwriaeth (Cymru) 2019

11 Cyfeiriadau at y Sofren 

Mae cyfeiriad at y Sofren mewn Deddf Cynulliad neu is-offeryn Cymreig i’w ddarllen fel cyfeiriad at y Sofren ar y pryd.

ukpga_19780030_en.pdf (legislation.gov.uk) – Interpretation Act 1978

Trafodir, yn benodol, y geiriau hynny sy’n unigol yn ramadegol ond yn lluosog o ran ystyr ee teulu, tîm, pwyllgor, byddin.

Mae ansoddair sy’n disgrifio’r geiriau hyn yn unigol bob amser, ee ‘y pwyllgor hwn’.

Mewn dogfennau ffurfiol, yr arfer gyffredin yw defnyddio berfau a rhagenwau unigol hefyd wrth gyfeirio’n ôl atynt:

Trafododd y pwyllgor ei raglen waith yn y cyfarfod, ac mae wedi cytuno arni.
Yn dilyn ei fuddugoliaeth, gorymdeithiodd y tîm trwy ganol y ddinas.

Cofiwch nad yw’n anghywir defnyddio berfau a rhagenwau lluosog, fodd bynnag. Yn wir mae’n hen arfer, a gwelir enghreifftiau mor bell yn ôl â Chymraeg Canol.

Ystyriwch felly a allai fod yn fwy priodol defnyddio berfenwau a rhagenwau lluosog mewn rhai achosion, ee mewn cyweiriau mwy anffurfiol, neu i sicrhau bod y testun yn eglur pe bai nifer o ragenwau yn yr un frawddeg yn cyfeirio at wahanol enwau.

Cafodd y tîm orymdaith fawr drwy’r ddinas a buon nhw’n dathlu tan yr oriau mân.
Cynigiodd y Cadeirydd raglen waith ddiwygiedig yn nghyfarfod y pwyllgor ac maent wedi cytuno arni.

Gall newid y pwyslais hefyd. Trwy gyfeirio’n ôl at ‘y pwyllgor’ neu ‘y cyngor’ yn yr unigol, gellir tynnu sylw at y ffaith ei fod yn gweithredu fel un endid. Ond o ddefnyddio’r lluosog, awgrymir mai cyfeirio at yr aelodau fel unigolion y mae’r testun:

Ar ôl i’r pwyllgor gael dadl frwd ynghylch y rhaglen waith, maent wedi methu â chytuno arni.

Pan fo testunau sy’n ymwneud ag ystadegau’n cyfeirio at ffigwr gan ddweud ei fod yn ‘estimated’, ffigwr a amcangyfrifir yw’r ystyr, ac felly ‘amcangyfrif’ neu ffurf ar hynny yw’r cyfieithiad priodol.

Mae i hyn ystyr benodol – nid yw’n gyfystyr â ‘nodi’ neu ‘ddatgan’ mai dyna’r ffigwr, ac nid yw’n gyfystyr â dweud mai ‘tua’ hynny yw’r ffigwr, neu mai hynny ‘yn fras’ yw’r ffigwr

Mae’r arweiniad hwn yn berthnasol yn bennaf i’r cyweiriau clasurol a ffurfiol. Yn y cyweiriau anffurfiol a llafar, gellir addasu yn ôl yr angen, ond dylid bod yn gyson o fewn un darn neu gyfres o ddarnau.  

Ffigurau ynteu geiriau  

Wrth gyfieithu dilynwch yr hyn sydd yn y testun Saesneg o ran defnyddio geiriau ynteu ffigurau, ond dilynwch y cyngor isod wrth ddrafftio testun gwreiddiol yn Gymraeg neu os oes ansicrwydd ynghylch sut i gyfieithu’r Saesneg.  

Yn gyffredinol, rhowch y rhifau ‘un’ i ‘deg’ mewn geiriau a defnyddiwch ffigurau ar gyfer rhifau o 11 ymlaen. Ond mae rhai eithriadau i hyn – defnyddir ffigurau ar gyfer un i ddeg yn y sefyllfaoedd hyn:  

• amserau, cyfnodau amser, oedrannau, dyddiadau  
• canrannau, symiau arian, unedau mesur  
• cyfrifiadau, fformiwlâu, rhifau sy’n cynnwys pwynt degol  
• rhifau eiddo mewn cyfeiriadau 
• pan fo rhifau hyd at ddeg ac uwchben deg yn cael eu defnyddio gyda’i gilydd 
• gyda ‘miliwn’ a ‘biliwn’. Hefyd, peidiwch â threiglo ‘miliwn’ na ‘biliwn’ er mwyn osgoi amwysedd rhyngddynt (hy, peidiwch â dweud ‘2 filiwn’ ar gyfer ‘2 miliwn’ na ‘2 biliwn’).  

Rhoddir ffracsiynau mewn ffigurau mewn cyfrifiadau neu fformiwlâu, ond cânt eu mynegi mewn geiriau mewn testun (‘1/3’ mewn cyfrifiadau etc, ond ‘traean’ neu ‘un ran o dair’ mewn testun). 

Degol ynteu ugeiniol  

Caiff ffigurau eu trin fel ffurfiau clasurol neu ugeiniol, yn hytrach na ffurfiau degol. Felly wrth gyfieithu ‘and 21’ rhowch ‘ac 21’ fel petai’n darllen ‘ac un ar hugain’ ac nid ‘a 21’ (‘a dau ddeg un’).  

Caiff ffigurau mewn dyddiadau eu trin fel ffurfiau ugeiniol hefyd. Ni chaiff y fannod ei chynnwys yn ysgrifenedig, ond wrth ddefnyddio cysyllteiriau ac arddodiaid o flaen dyddiadau, tybir bod y fannod yn bresennol ar lafar. Hynny yw:  

• ar gyfer ‘and 20 March’, defnyddir ‘a 20 Mawrth’ (‘a’r ugeinfed o Fawrth’) 
• ar gyfer ‘from 31 March’, defnyddir ‘o 31 Mawrth’ (‘o’r unfed ar ddeg ar hugain o Fawrth’) 
• ar gyfer ‘the period beginning with 1 December 2020’ defnyddir ‘y cyfnod sy’n dechrau â 1 Rhagfyr 2020’ (‘y cyfnod sy’n dechrau â’r cyntaf o Ragfyr 2020’). 

Mae rhai eithriadau i’r arfer o drin ffigurau fel ffurfiau ugeiniol. Defnyddir y system ddegol yn y sefyllfaoedd hyn:  

• rhifau tai – ‘ymweld ag 80 Heol y Frenhines’ (‘ymweld ag wyth deg Heol y Frenhines’) nid ‘ymweld â 80 Heol y Frenhines’ (‘ymweld â phedwar ugain Heol y Frenhines’)  
• rhifau ffôn  
• rhifau cyn ac ar ôl pwyntiau degol – ‘a 20.15 y cant’ (‘a dau ddeg pwynt un pump y cant’) nid ‘ac 20.15 y cant’ (‘ac ugain pwynt pymtheg y cant’) 
• rhifau blynyddoedd – ‘rhwng 1995 ac 1996’ nid ‘rhwng 1995 a 1996’. Mae hyn yn cyd-fynd â’r cyngor yn yr erthygl ar flynyddoedd i drin y rhif cyntaf fel ‘un’ yn hytrach na ‘mil’. 

Treiglo ai peidio

Pan fo’r arferion gramadegol o ran treiglo ar ôl rhifau yn ddiamwys ac yn sefydledig, dilynir y rheini. Mae’r cyngor hwn yn ymwneud â sefyllfaoedd pan fo’r arferion yn amrywio neu’n ansicr. 

Mae ‘blwydd’ a ‘blynedd’ yn treiglo’n drwynol ar ôl pob rhifolyn ar wahân i 2, 3, 4 a 6, ond nid yw ‘diwrnod’ yn treiglo’n drwynol ar ôl rhifau, ond ceir anghytundeb ymhlith gramadegwyr o ran ‘6 blynedd/mlynedd’, yn enwedig ar lafar.

Ni threiglir enwau heblaw ‘cant’, ‘punt’ a ‘ceiniog’ yn feddal ar ôl ‘saith’ ac ‘wyth’, ee ysgrifennir ‘saith parc’ ac ‘wyth rhanbarth’, nid ‘saith barc’ ac ‘wyth ranbarth’.  

Ni threiglir ‘diwrnod’ yn drwynol ar ôl rhifau, ee ysgrifennir ‘saith diwrnod’ a ‘15 diwrnod’. 

Y ffurfiau cyswllt ynteu’r ffurfiau dyfynnol  

Defnyddir y ffurfiau cyswllt ‘pum’ (5), ‘chwe’ (6) a ‘can’ (100) yn gyffredinol ee ‘pum arth’, ‘pum dyn’, ‘chwe adroddiad’, ‘chwe menyw’, ‘can metr’, ‘can merch’. 

Gellir defnyddio’r ffurf gyswllt ‘deng’ o flaen llafariaid e.e. ‘deng awdurdod’ ac ‘m’ e.e. deng mis. Mae hyn yn gyffredin yn y cywair clasurol yn arbennig, ac i raddau yn y cywair ffurfiol hefyd. Mae’n fwy arferol gweld y ffurf ddyfynnol ‘deg’ yn y cyweiriau anffurfiol a llafar.

Ni fydd y ffurfiau cyswllt ‘deuddeng’ (12) a ‘pymtheng’ (15) yn codi yn ein gwaith fel arfer gan y defnyddir ffigurau ar gyfer rhifau o 11 i fyny.  

Y lluosog ynteu’r unigol  

Gyda ffigurau a rhifolion hyd at ddeg, defnyddir yr unigol, ee ‘2 filltir’, ‘dau ddyn’.  

Gyda ffigurau a rhifolion o 11 i fyny, defnyddir yr unigol pan fo’r hyn a gyfrifir yn dod ar ôl y rhif ee ‘18 mis’ (‘deunaw mis’) yn hytrach na ‘18 o fisoedd’ (‘deunaw o fisoedd neu ‘un deg wyth o fisoedd’). 

Gyda ffigurau a rhifolion o 11 i fyny, defnyddir y lluosog yn y sefyllfaoedd hyn:  

• pan ddefnyddir y system ugeiniol a phan fo’n arferol rhoi’r hyn a gyfrifir yn y canol – defnyddir ‘11 o filltiroedd’ (‘un ar ddeg o filltiroedd’) nid ‘11 filltir’ (‘un filltir ar ddeg’)  
• pan ddefnyddir y system ddegol – defnyddir ‘17.34 o filltiroedd’ (‘un deg saith pwynt tri pedwar o filltiroedd’) nid ‘17.34 filltir’ (‘un deg saith filltir pwynt tri pedwar’) nac ‘17.34 milltir’ (‘un deg saith pwynt tri pedwar milltir’). 

Rhifau ar ddechrau brawddegau 

Peidiwch â dechrau brawddegau â ffigurau. Yn lle hynny:  

• gallwch ddefnyddio’r geiriau yn lle’r ffigurau – ‘Ugain cais yn unig a dderbyniwyd’, yn hytrach nag ‘20 cais yn unig a dderbyniwyd’  
• gallwch aildrefnu’r frawddeg – ‘Derbyniwyd 20 cais yn unig’ yn hytrach na ‘20 cais yn unig a dderbyniwyd’.   
   

Pwyntiau perthnasol eraill 

Cofiwch wahaniaethu rhwng ‘rhif’ (sy’n benodol ac, yn gyffredinol, yn cyfeirio at rifolion – 1, 2, 3 etc) a ‘nifer’ (sy’n amhenodol, ee ‘mae nifer mawr o gyrsiau ar gael drwy gyfrwng y Gymraeg’).  

Mae cyngor perthnasol arall yn yr erthyglau ynghylch: 

• dyddiadau  
• blynyddoedd 
• canrifoedd 
• teitlau unedau milwrol – trefnolion a rhifolion.  

Gellir defnyddio’r ffurf gyswllt ‘deng’ o flaen llafariaid e.e. ‘deng awdurdod’ ac ‘m’ e.e. deng mis. Mae hyn yn gyffredin yn y cywair clasurol yn arbennig, ac i raddau yn y cywair ffurfiol hefyd. Mae’n fwy arferol gweld y ffurf ddyfynnol ‘deg’ yn y cyweiriau anffurfiol a llafar.

Mae’n bosibl mai geiriau jargonllyd mewn testunau Saesneg yw un o gas bethau rhai cyfieithwyr. A ddylid defnyddio neu fathu jargon Cymraeg? A fyddai’n well aralleirio neu symleiddio? Y nod yma yw rhoi gair o gyngor ynghylch y pwyntiau i’w hystyried wrth benderfynu, a chynnig rhai enghreifftiau ac awgrymiadau.

Yn ogystal â’r geiriaduron arferol, mae nifer o ffynonellau defnyddiol eraill ar gael sy’n cynnig gwahanol ffyrdd o gyfieithu geiriau ac ymadroddion, ee rhestrau geiriau Berwyn Prys Jones ar wefan Cymdeithas Cyfieithwyr Cymru: Geiriaduron - Cymdeithas Cyfieithwyr Cymru a Chorpws Cyfochrog Cofnod y Cynulliad: Corpws Cyfochrog Cofnod y Cynulliad |.

termau yn y lle anghywir

Un diffiniad o ‘jargon’ yw termau sy’n cael eu defnyddio mewn mannau amhriodol. Label ar un cysyniad penodol mewn maes arbenigol yw term, a phan fo’n cael ei ddefnyddio yn y ffordd honno rhaid defnyddio’r term Cymraeg cyfatebol. Ar y llaw arall, os defnyddir y term mewn maes gwahanol neu i gyfleu ystyr mwy cyffredinol, gallai gair neu ymadrodd mwy cyffredin fod yn addas.

Dylai natur y darn a’r gynulleidfa darged helpu’r cyfieithydd i benderfynu ai term ynteu gair neu ymadrodd o’r iaith gyffredinol fyddai’n taro deuddeg. Wrth ddewis gair neu ymadrodd amgen, ystyriwch a yw’n cyfleu’r hyn y mae awdur y darn yn dymuno’i ddweud yn llawn ac yn gywir. Rhoddir rhai enghreifftiau isod, gan bwysleisio mai cynigion yn unig yw’r geiriau neu’r ymadroddion amgen, ac y gallai opsiynau eraill fod yn briodol.

geiriau aneglur neu eang iawn eu hystyr

Ceir math arall o jargon lle mae ystyr y Saesneg yn aneglur, neu lle mae llu o wahanol ystyron ymhlyg yn y gair neu’r ymadrodd. Nid yw’r rhain yn dermau mewn unrhyw faes penodol. Gellid barnu ar adegau mai bod yn ymhonnus y mae’r awdur, a bryd hynny dylid ystyried ai tôn bwriadol sydd wedi’i daro, ynteu a fyddai’n briodol symleiddio wrth gyfieithu. Fodd bynnag, dylai’r cyfieithydd ystyried a yw pob elfen, neu’r elfennau allweddol, yn cael eu cyfleu yn llawn. A yw ‘trafod’, er enghraifft, yn cyfleu pob agwedd ar y gair ‘negotiate’ yn y cyd-destun dan sylw?

Rhaid cadw mewn cof hefyd y gall fod pwrpas bwriadol i’r amwysedd yn Saesneg. Mae’n bosibl y defnyddir ‘minded to’, er enghraifft, er mwyn osgoi cyfleu bwriad pendant neu benderfyniad terfynol. Os felly, rhaid i’r cyfieithydd ystyried a oes angen cyfleu’r un amwysedd.

Mae temtasiwn weithiau i gyfieithu rhai o’r geiriau hyn yn llythrennol. Rhoddir enghreifftiau o’r rhain yn y grŵp cyntaf isod, ynghyd ag awgrymiadau ar gyfer gwahanol ffyrdd o’u cyfieithu.

Mae’r ail grŵp yn ymadroddion sydd, o bosibl, yn fwy trosiadol ac yn defnyddio geiriau cyfarwydd i gyfleu ystyr newydd.

ymadroddion trosiadol

Dyma ymadroddion sydd wedi cael eu gorddefnyddio nes iddynt ddod yn ystrydebol, bron. Maent yn gyffredin ym maes marchnata a busnes, ond i’w gweld mewn meysydd eraill hefyd. Sylwch y gall ystyr rhai o’r ymadroddion hyn fod yn ddifrïol neu’n ffafriol – mae’n dibynnu ar y cyd-destun a thôn y darn.

nid 'fel canlyniad i'

Mae ‘p’un a’ / ‘p’un ai’ yn cael eu gorddefnyddio a’u defnyddio’n amhriodol. 

Gall ‘p’un’ fod yn ddefnyddiol er mwyn pwysleisio bod dewis rhwng mwy nag un peth.

Nid oes angen ‘p’un’ os nad oes dewis rhwng mwy nag un peth. Nid oes angen ‘p’un’ yn y brawddegau canlynol: 

Rydym yn ystyried a oes angen strategaeth newydd. 

Bydd y panel yn penderfynu a ddylai’r prifathro barhau yn ei swydd. 

Mae’n destun dadl ai rygbi yw prif chwaraeon Cymru. 

Gall cynnwys ‘p’un’ fod yn briodol yn y brawddegau canlynol gan fod dewis rhwng mwy nag un peth:

Rydym yn ystyried [p’un] a oes angen strategaeth newydd ai peidio.

Bydd y panel yn penderfynu [p’un] a ddylai’r prifathro barhau yn ei swydd ynteu cael ei ddiswyddo. 

Mae’n destun dadl [p’un] ai rygbi ai pêl-droed yw prif chwaraeon Cymru. 

Nid yw ‘p’un a/ai’ yn ddigonol ar ei ben ei hun mewn sefyllfaoedd fel yr isod – rhaid cael ymadrodd sy’n cyflwyno’r dewis ac yna, os oes angen a’i fod yn cyd-fynd â’r ymadrodd arall, gellir defnyddio ‘p’un’ i bwysleisio bod dewis: 

Rhowch wybod inni – naill ai / boed / dim ots [p’un] ai / ni waeth [p’un] ai drwy ffonio neu e-bostio – a fyddwch yn dod.

nid 

Rhowch wybod inni – p’un ai drwy ffonio neu e-bostio – a fyddwch yn dod. 

Dim ots [p’un] / ni waeth [p’un] a fyddwch yn beicio ynteu’n cerdded, bydd croeso ichi 

nid 

P’un a fyddwch yn beicio ynteu’n cerdded, bydd croeso ichi. 

Rhaid nodi pob effaith, dim ots [p’un] / ni waeth [p’un] a yw’n bositif ynteu’n andwyol.

nid 

Rhaid nodi pob effaith, p’un a yw’n bositif ynteu’n andwyol

Pan fo’r testun Saesneg yn cyfeirio at gynnydd neu ostyngiad fesul ‘percentage point’, dylid cyfieithu hynny fel ‘pwynt canran’.  

Pan fo’r testun Saesneg yn cyfeirio at gynnydd neu ostyngiad fesul ‘per cent’ (neu %), dylid cyfieithu hynny gan ddweud ‘y cant’ (neu %).  

Nid yw’r ddau beth hyn yn gyfystyr â’i gilydd.  

Defnyddir gwahaniaeth pwynt canran i gyfleu’r gwahaniaeth rhwng dwy ganran. Ee os yw’r nifer wedi gostwng o 1,000 o bob 1,500 i 500 o bob 1,500 mae’r ganran wedi gostwng o 66.66% i 33.33%, ac mae hynny’n ostyngiad o 33.33 pwynt canran.  

Defnyddir gwahaniaeth canrannol i gyfleu’r gwahaniaeth rhwng dau rif. Ee os yw’r nifer wedi gostwng o 1,000 i 500 mae hynny’n ostyngiad o 50 y cant.

Yn gyffredinol, mae’r Gwasanaeth Cyfieithu yn dilyn arferion atalnodi agored. Yn achos rhestrau o bob math, gan gynnwys pwyntiau bwled:

• ni ddylid rhoi coma, hanner colon na chysyllteiriau (ee ‘a’) ar ddiwedd y pwyntiau
• dylai colon ragflaenu’r rhestr
• dylid rhoi atalnod llawn ar ddiwedd y pwynt olaf (yn unig).

Mae hyn yn cyd-fynd â chanllaw arddull gwefan Llywodraeth Cymru (gweler yr eitem ‘Pwyntiau bwled’): https://www.llyw.cymru/canllaw-arddull-llywcymru 

Fodd bynnag, nid yw’r testunau Saesneg a gyflwynir i’w cyfieithu yn cadw’n gyson at y canllaw hwn bob amser. Mewn achosion o’r fath, rhaid ystyried cyd-destun y darn yn ofalus. Mae angen gofalu ein bod yn cadw’r atalnodi yn y Gymraeg yr un fath os oes arwyddocâd arbennig iddo yn y testun Saesneg. Ee mewn testunau lled-ddeddfwriaethol sy’n cael eu gosod yn y Senedd (memoranda esboniadol, LCMs, codau, ac ati) mae’n bwysig bod y testunau Cymraeg a Saesneg yn cyfateb yn glos er mwyn sicrhau cyfwerthedd cyfreithiol.  

treiglo mewn rhestrau

Mewn rhestrau sydd ar ffurf pwyntiau bwled, dylid treiglo gair cyntaf yr eitem gyntaf, ond peidio â threiglo’r gweddill. Ond os oes modd llunio’r frawddeg sy’n rhagflaenu’r pwyntiau bwled mewn ffordd sy’n golygu nad oes angen treiglo, gwnewch hynny.

Mewn rhestrau sy’n dynodi’r pwyntiau â llythrennau neu rifau, dylid ystyried bod y llythrennau neu’r rhifau’n rhan o’r testun, ac felly nid oes angen treiglo’r eitem gyntaf.

Ni ddylid defnyddio priflythyren ar gyfer pwyntiau’r cwmpawd fel rheol, oni bai ei fod yn rhan o enw gwlad, rhanbarth neu ardal benodol:

gogledd Cymru
i’r de o Aberystwyth
Gogledd Iwerddon
De America

Rhanbarthau Cymru
Os ydy’r Saesneg yn nodi “North Wales”, “Mid Wales”, “South East Wales” ac ati, yn amlach na pheidio mae’n fwy naturiol hepgor “Cymru” o’r cyfieithiad. Os ydy’r testun yn cyfeirio at y rhain fel rhanbarthau penodol, yn hytrach na chyfeiriad daearyddol, defnyddiwch y pwynt cwmpawd (neu “Canolbarth”) gyda’r fannod yn unig, a phriflythyren:

North Wales – y Gogledd
Mid Wales – y Canolbarth

Is-bwyntiau’r cwmpawd
Mae angen cysylltnod yn is-bwyntiau’r cwmpawd. Fel uchod, nid oes angen priflythyren ar gyfer cyfeiriad daearyddol. Os ydych yn cyfeirio at ardal neu ranbarth penodol, mae angen priflythyren gychwynnol ond nid oes angen ail briflythyren ar ôl y cysylltnod:

i’r de-ddwyrain o Mumbai
De-ddwyrain Asia
Mae’r Fflint yn y Gogledd-ddwyrain

Byrfoddau
Dyma’r byrfoddau a ddefnyddir ar arwyddion ffyrdd y Llywodraeth:

G – gogledd; D – de; Dn – dwyrain; Gn – gorllewin
GOn – gogledd-orllewin; GDdn – gogledd-ddwyrain; DOn – de-orllewin; DDdn – de-ddwyrain

Anghywir: pethau yr ydym wedi gweld 
Cywir: pethau yr ydym wedi’u gweld

Anghywir: Roeddwn wedi’m syfrdanu
Cywir: Roeddwn wedi fy syfrdanu

Anghywir: Fel a nodwyd yn y llythyr
Cywir: Fel y nodwyd yn y llythyr

Anghywir: Canllawiau a gytunir yn y cyfarfod
Cywir: Canllawiau y cytunir arnynt yn y cyfarfod

Anghywir: Pwyntiau a gyfeirir atynt wrth drafod
Cywir: Pwyntiau y cyfeirir atynt wrth drafod

Anghywir: Ni wyddom beth yn fwy a ellir ei wneud
Cywir: Ni wyddom beth yn fwy y gellir ei wneud

Anghywir: Unrhyw bwyntiau y bydd gennych
Cywir: Unrhyw bwyntiau a fydd gennych

Anghywir: Yr effaith y bydd hyn yn ei gael 
Cywir: Yr effaith y bydd hyn yn ei chael
(am fod ‘effaith’ yn fenywaidd)

Pan fo testunau sy’n ymwneud ag ystadegau’n nodi bod rhywbeth yn ‘significant’ neu’n ‘statistically significant’, mae i hynny ystyr dechnegol benodol. Felly dylid defnyddio’r term technegol cyfatebol yn Gymraeg, sef ‘arwyddocaol’ neu ‘arwyddocaol yn ystadegol’.

Your Vote, Your Future!

Beth ddywedech chi am hwn – ‘Eich Pleidlais Chi’ ynte ‘Dy Bleidlais Di’? Efallai y bydd y cyntaf yn rhy ffurfiol a swyddogol gan rai, a’r ail yn rhy agos atoch gan eraill.

Mae’n anodd penderfynu sut i gyfarch y gynulleidfa wrth lunio sloganau, strapleins ac ati. Yn anffodus, mae hefyd yn amhosibl rhoi rheol bendant gan fod cymaint yn dibynnu ar y cyd-destun, y gynulleidfa darged a natur y neges. Dyma rai pwyntiau i’w hystyried wrth benderfynu.

Cofiwch ei bod yn hollbwysig sicrhau cysondeb o fewn yr un ymgyrch, neu o bosibl ar draws ymgyrchoedd o fewn yr un ‘teulu’. Felly chwiliwch, neu holwch, yn gyntaf i weld beth sydd wedi cael ei ddefnyddio’n barod.

Unigol neu luosog

• A yw’r slogan yn cyfarch y gynulleidfa gyfan ar y cyd ynte a yw’n siarad â phob aelod o’r cyhoedd fesul un?

Y gynulleidfa darged

• Pwy sy’n cael ei annerch?

Mae ambell sefyllfa’n ddigon eglur ee defnyddir ‘ti’ pan fo’r neges yn cael ei thargedu at blant neu bobl ifanc, a ‘chi’ pan fo’n annerch pobl hŷn.

Y pwnc dan sylw

• A yw’n bwnc amhersonol, swyddogol neu weinyddol ei natur?
• A yw’n ymdrin â phwnc o natur bersonol, ee iechyd a lles?
• A yw’n gofyn i ni, fel unigolion, wneud penderfyniad o natur bersonol?

Mae’n debygol mai ‘chi’ fyddai’n fwy priodol yn yr achos cyntaf, ac mae’n debygol mai i’r categori hwn y byddai’r rhan fwyaf o waith y Llywodraeth yn perthyn. Efallai y gellid ystyried ‘ti’ yn yr ail a’r trydydd achos.

Natur y neges

• Pwy sy’n ein hannerch?
• Ai rhoi gorchymyn mae’r slogan?
• A yw’n ein gwahodd neu geisio ein darbwyllo i wneud rhywbeth, neu’n rhoi cyngor?

Mae’n bosibl y byddai’n codi gwrychyn i gael rhywun mewn awdurdod yn ein galw’n ‘ti’, yn enwedig os yw’n rhoi gorchymyn. Ar y llaw arall, gallai’r ‘llais’ sy’n annerch fod yn ceisio siarad â ni ar yr un lefel wrth estyn gwahoddiad neu geisio darbwyllo.

Beth os oes gwrthdaro?

Gall sawl un o’r ystyriaethau hyn fod yn berthnasol ar adegau. Er enghraifft, gall y pwnc fod yn swyddogol, ond natur y neges yn anffurfiol neu’n ddoniol. Dyna pryd mae’n anodd penderfynu wrth gwrs, ac efallai mai dyna pryd y byddai’n briodol holi’r cwsmer pa nodyn y mae’n dymuno’i daro.

Ffurfiau eraill posibl

• A oes modd osgoi’r broblem, ee trwy ddefnyddio berfenw?
• Neu beth am ddefnyddio’r person cyntaf lluosog, os mai’r nod yw annog pawb i wneud rhywbeth, ee Achubwn y Morfil?

• Adran (Department) neu Gyfarwyddiaeth (Directorate)
  ee Yr Adran Gwybodaeth a Systemau Corfforaethol
• Is-adran (Division)
  ee Yr Is-adran Rheoli Hysbysrwydd a Gwybodaeth
• Cangen (Branch) / Uned (Unit) / Gwasanaeth (Service)
  ee Gwasanaeth Cyfieithu Llywodraeth Cymru