Yr Arddulliadur

Treiglad llaes sydd ei angen ar ôl y cysylltair ‘a’, nid treiglad meddal. Felly, defnyddiwch a chyda, a chan, a thros, nid ‘a gyda’, ‘a gan’, ‘a dros’ etc.

Peidiwch â defnyddio ‘&’ (yr ampersand) yn y Gymraeg.

Yn aml rhoddir ‘and’ ar ddiwedd y pwynt olaf ond un mewn rhestrau Saesneg sydd yn defnyddio’r wyddor. Mae hyn yn gallu achosi problemau yn y Gymraeg – ee yn yr enghraifft isod byddai rhai pobl yn ynganu’r trydydd pwynt c) fel ‘éc’ ac eraill yn dweud ‘cý’, felly byddai anghysondeb yn codi o ran defnyddio ‘a’ neu ‘ac’ o’i flaen.

Bydd angen ystyried:
a) costau’r gwaith addasu;
b) yr amserlen; ac/a
c) materion iechyd a diogelwch.

Mewn gwirionedd, gellir hepgor y cysylltair yn llwyr mewn testunau Cymraeg gan nad yw’n ychwanegu dim at eglurder y testun. Ond, o’i gynnwys, dylid trin y llythyren sy’n dod ar ei ôl fel pe bai’n cael ei hynganu yn y dull traddodiadol (hynny yw, ‘éc’ ac nid ‘cý’).

Mewn ymadroddion yn mynegi meddiant defnyddir ‘a/ac’ (cysylltair) yn hytrach nag ‘â/ag’ (arddodiad):
gŵr a chanddo dri o blant, cynllun ac iddo rinweddau arbennig

Negydd ‘a’ yw ‘na’ (o flaen cytseiniaid):
nid oes ganddi wres na golau yn ei chartref
 
Negydd ‘ac’ yw ‘nac’ (o flaen llafariaid):
nid oedd ganddo ddillad nac arian

Yn dilyn rhai berfau: 
cwrdd â, peidio â

I ddynodi meddiant: 
y ferch â’r ffrog werdd

Ar ôl y radd gymharol wrth gymharu ansoddeiriau (y cysylltair as): 
mor goch â thân, cyn gryfed ag arth

I ddynodi offeryn (yr arddodiad with): 
lladdwyd y dyn â chleddyf (nid ‘gyda’)

Negydd ‘â’ yw ‘na’ (o flaen cytseiniaid):
mae’r Wyddfa yn uwch na Chadair Idris
 
Negydd ‘ag’ yw ‘nag’ (o flaen llafariaid):
yn drymach nag ef

nid 'ac heb'

nid ‘ac hefyd’

nid 'ag eithrio'

nid 'a iaith'

nid 'a iechyd'

Dylech roi acenion ar lythrennau lle bo’u hangen. Mae peidio â’u cynnwys nid yn unig yn golygu eich bod yn camsillafu ond weithiau yn gwneud yr ystyr yn aneglur. Yr acenion a ddefnyddir yn Gymraeg yw’r acen grom (neu’r to bach), ee cytûn; yr acen ddyrchafedig, ee amgáu; yr acen ddisgynedig, ee sgìl; a’r didolnod, ee glanhäwr.

Mae acronymau yn digwydd yn gyffredin (ac yn wir yn cael eu gorddefnyddio) mewn testunau Saesneg. Ni ddylid dilyn hynny’n slafaidd a defnyddio acronym yn y testun Cymraeg bob tro y ceir un yn y Saesneg. Ond, ar y llaw arall, nid oes modd eu hosgoi’n llwyr.

Natur y ddogfen fydd yn penderfynu weithiau i ba raddau y dylid defnyddio acronymau. Er enghraifft, mae’n bosibl y byddai cyfieithydd yn dewis ysgrifennu enw rhaglen neu gorff yn llawn pe bai’n ymddangos unwaith neu ddwy mewn datganiad i’r wasg neu lythyr, ond pe bai’r un teitl yn codi ddegau o weithiau mewn dogfen bolisi byddai ei roi’n llawn bob tro yn llafurus i’r darllenydd ac yn ychwanegu at hyd y ddogfen.

Os byddwch yn rhoi’r enw yn llawn yn Gymraeg, ystyriwch a oes angen defnyddio priflythrennau. Er enghraifft, defnyddir yr acronym PL yn Saesneg, ond mae ‘dysgu proffesiynol’ heb briflythrennau yn iawn yn Gymraeg.

Os byddwch yn defnyddio acronym, rhowch yr enw llawn y tro cyntaf, heblaw am ambell un na fyddai ei enw llawn yn gyfarwydd, ee TGAU neu BBC.

Weithiau, ni fydd yr enw llawn wedi’i gynnwys yn y ddogfen Saesneg a bydd angen holi’r sawl a gomisiynodd y gwaith, yn hytrach na dyfalu’r ystyr.

Os na fydd yr acronym yn gyfarwydd, y peth gorau yw cynnig cyfieithiad llawn y tro cyntaf y byddwch yn cyfeirio at y corff yn y testun a rhoi’r acronym ar ôl y teitl mewn cromfachau, ee Arolygiaeth Safonau Gofal Cymru (ASGC). Gallwch wedyn ddefnyddio’r acronym Cymraeg yng ngweddill y testun neu gyfeirio at y corff fel ‘yr Arolygiaeth’, ‘yr Awdurdod’ neu ‘y Bwrdd’ ac yn y blaen, fel y bo’n briodol.

Yn achos ‘WG’ (Welsh Government’) – yn hytrach na gorddefnyddio ‘LlC’ gellir rhoi ‘Llywodraeth Cymru’ y tro cyntaf ac yna ‘y Llywodraeth’ (mewn achosion lle’r ydych yn gwbl fodlon nad oes modd i hynny roi’r argraff mai Llywodraeth y DU sydd dan sylw).

Peidiwch â chreu acronymau Cymraeg ar gyfer enwau cyrff neu fudiadau os nad ydynt yn eu defnyddio eu hunain. Defnyddiwch yr enw llawn yn Gymraeg (lle bo hynny’n briodol) ond yr acronym Saesneg.

Mae enwau rhai cymwysterau’n cael eu trin yn yr un modd. Er enghraifft, defnyddiwch yr acronymau NVQ a GNVQ, ond lle bo angen cyfeirio at y teitlau yn llawn defnyddiwch Cymhwyster Galwedigaethol Cenedlaethol a Cymhwyster Galwedigaethol Cenedlaethol Cyffredinol.

O ddefnyddio acronym Saesneg ac enw llawn Cymraeg, ni fydd angen cynnwys y teitl llawn Saesneg hefyd er mwyn esbonio’r acronym.

Wrth ymdrin â’r lluosog, dilynwch yr un egwyddor ar gyfer acronymau Cymraeg a Saesneg. Ceisiwch osgoi creu acronymau lluosog, os oes modd, trwy aralleirio’r frawddeg. Os nad oes modd gwneud hynny, ystyrir yr acronym fel gair ynddo’i hun felly rhowch y terfyniad lluosog ar ddiwedd yr acronym, ee ‘AALlau’ am ‘Awdurdodau Addysg Lleol’, nid ‘AauALl’. Am yr un rheswm, defnyddiwch yr un terfyniadau bob tro ni waeth pa ffurf sydd i’r lluosog: ‘s’ ar gyfer acronym Saesneg ee NVQs ac ‘au’ ar gyfer acronym Cymraeg ee CCNCau (Cyrff Cyhoeddus a Noddir gan y Cynulliad).

Peidiwch â threiglo llythyren gyntaf yr acronym, ee anfon e-bost i CBAC, nid ‘i GBAC’.

Mae Cynllun Iaith Gymraeg Llywodraeth Cymru yn nodi mai’r polisi cyffredinol, yn achos unrhyw fenter bolisi newydd, fydd defnyddio brandiau dwyieithog, gan gynnwys acronymau, sloganau a logos. Mae hynny’n wir hefyd am enwau prif adrannau polisi’r Llywodraeth, ee DfES (Department for Education and Skills) – AdAS (Yr Adran Addysg a Sgiliau). Nid yw’n arfer defnyddio acronymau Cymraeg ar gyfer teitlau’r is-adrannau, fodd bynnag.

yr hyn a addysgir (educative, instructive)

yn ymwneud ag addysg (educational)

y glasoed, nid 'pobl ifanc'

nid 'Adran X Deddf X'

10am hyd 4pm, nid ‘10 am hyd 4 pm’ na ‘10yb hyd 4yh’

• Ar ddiwedd dogfen: atodiad, nid ‘ychwanegiad’.
• Os bydd annex ac appendix yn ymddangos gyda’i gilydd, un dewis yw defnyddio atodlen. Cofiwch, fodd bynnag, mai atodlen yw’r gair a ddefnyddir ar gyfer ‘schedule’ mewn deddfwriaeth. Felly os oes unrhyw bosibilrwydd o gamddeall, neu os yw’r darn yn cyfeirio at y tri pheth, defnyddiwch anecs ar gyfer annex.

Yn ôl Treigladau a'u Cystrawen, T.J. Morgan, os oes ansoddair yn disgrifio dau neu ragor o enwau unigol, rhai yn wrywaidd a rhai yn fenywaidd, yr un sy’n union o flaen yr ansoddair sy’n penderfynu’r treiglad. Y frawddeg isod sy’n ramadegol gywir felly:

'Byddwn yn cysylltu â phob corff, sefydliad a chymdeithas berthnasol.'

Er hynny, gall y frawddeg fod yn amwys weithiau. A yw’r ‘perthnasol’ yn cyfeirio at ‘cymdeithas’ yn unig, ynteu at y tri enw? Os nad ydych yn sicr ynglŷn â’r ystyr, dewis arall fyddai aildrefnu’r frawddeg i roi enw gwrywaidd yn olaf:

'Byddwn yn cysylltu â phob cymdeithas, corff a sefydliad perthnasol.'

Ar y llaw arall, os ydych eisiau pwysleisio bod yr ansoddair yn cyfeirio at bob un o’r enwau ac osgoi unrhyw amwysedd posibl, gellid hefyd ailadrodd yr ansoddair:

'Byddwn yn cysylltu â phob corff perthnasol, sefydliad perthnasol a chymdeithas berthnasol.'

Ein harfer yw peidio â defnyddio ffurfiau lluosog ansoddeiriau megis ‘ifanc’. Mae hynny’n helpu i sicrhau cysondeb mewn teitlau ac ati, ee Strategaeth Pobl Ifanc. Ond nid ydym yn deddfu ynghylch ffurfiau fel ‘gwyntoedd cryf/cryfion’.

At ei gilydd, y ffurfiau traddodiadol a welir yn ein gwaith ni, ee ‘iau, ieuengaf’ (nid ‘ifancach, ifancaf’), ‘hŷn, hynaf’, ‘hwy, hwyaf’ (er y gallai’r ffurfiau ‘hirach, hiraf’ gael eu defnyddio mewn cyweiriau anffurfiol).

O ran ystyr ansoddeiriau, ceisiwch wahaniaethu rhwng ‘addas’ (suitable) a ‘priodol’ (appropriate); ‘addysgol’ (educational) ac ‘addysgiadol’ (educative); ‘cymharol’ (comparable) a ‘cymaradwy’ (comparative); ‘penodol’ (particular) ac ‘arbennig’ (special).

Ar ddiwedd dogfen: atodiad

Mae ‘ar gyfer’ yn gallu bod yn ddefnyddiol iawn ond peidiwch â meddwl bod eisiau ‘ar gyfer’ bob tro y ceir ‘for’ yn y Saesneg. Yn aml, mae ‘i’ yn ddigon ac weithiau bydd ‘at’ yn fwy addas ac yn fyrrach. Weithiau hefyd mae modd hepgor ‘ar gyfer’ yn gyfan gwbl. Dyma rai enghreifftiau:

Mae angen bod yn ofalus ag arddodiaid, yn enwedig wrth gyfieithu to, for, on ac ati.

Dyma rai camgymeriadau cyffredin:

Wrth benderfynu pa arddodiad i'w ddefnyddio i gyfleu lleoliad rhywbeth neu i ba gyfeiriad y mae'n symud, gall fod yn ddefnyddiol ystyried ai pwynt, arwynebedd ynteu gyfaint y cyfeirir ato. Er enghraifft, a fyddai rhywun yn dweud 'ar y maes chwarae' ynteu 'yn y maes chwarae'?

Mae pêl droed ar y maes chwarae - arwynebedd - hy mae'n cyfeirio at fod ar wyneb y tir glaswelltog
Beth am gwrdd yn y maes chwarae? - cyfaint - hy mae'n golygu'r ardal i gyd a phopeth sydd ynddi

Ceir disgrifiad defnyddiol o'r opsiynau yn adran 5.23 o Gramadeg y Gymraeg gan Peter Wynn Thomas.

atalnodi agored
Yn gyffredinol, mae’r Gwasanaeth Cyfieithu yn dilyn arferion atalnodi agored. Prif egwyddorion yr arddull yw defnyddio cyn lleied o atalnodi diangen â phosibl.

Er enghraifft:

• peidio â defnyddio atalnodau llawn mewn talfyriadau - ‘ee’ a ‘hy’, nid ‘e.e’ a ‘h.y’, gan roi coma o’u blaenau
• peidio â rhoi hanner colon ar ddiwedd yr eitemau mewn rhestr o bwyntiau bwled byr
• mewn llythyr, peidio ag atalnodi’r cyfeiriad, y cyfarchiad ‘Annwyl …’ na’r ymadrodd ‘Yn gywir’ ar y diwedd.

Gan fod cryn anghysondeb yn arddull atalnodi dogfennau Saesneg – a hynny weithiau o fewn yr un ddogfen neu gyfres – ceisiwch sicrhau bod yr arddull atalnodi yn gyson yn y cyfieithiadau Cymraeg.

bylchau ar ôl atalnodau
Cyfarwyddyd y rhai sy’n cysodi dogfennau'r Llywodraeth yw mai dim ond un bwlch y dylid ei roi ar ôl pob atalnod – atalnod llawn, coma, colon, hanner colon ac ati. Felly, os bydd dau fwlch ar ôl yr atalnodau llawn mewn dogfen, gallwch roi un bwlch ar eu holau yn y cyfieithiad.

‘A copy of the letter is attached’
Amgaeir copi o’r llythyr, nid ‘Atodir copi o’r llythyr’

amserau’r ferf
Mae angen gofal wrth ddefnyddio gwahanol amserau’r ferf.

ffurfiau cryno a ffurfiau cwmpasog 
Nid oes rhaid defnyddio ffurfiau cryno’r ferf bob tro: hynny yw, nid yw ‘golyga hynny’ yn well Cymraeg na ‘mae hynny’n golygu’. Mae i’r ddau eu lle a dylid dewis a dethol yn ofalus rhwng ffurfiau cryno a chwmpasog yn ôl yr ystyr y mae angen ei gyfleu. Bydd angen ystyried hefyd effaith defnyddio’r ffurf gwmpasog ar hyd y testun cyfan os bydd cyfyngiadau o ran lle.

Mae ffurfiau cryno megis ‘penderfynodd yr aelodau’, a ‘clywodd y bobl’ yn ddigon cyfarwydd, ac felly nid oes rheswm dros eu hosgoi a defnyddio ffurfiau megis ‘fe wnaeth yr aelodau benderfynu’ a ‘fe wnaeth y bobl glywed’.

Mae i’r ffurfiau cwmpasog eu lle fodd bynnag pan fo angen osgoi ffurfiau clogyrnaidd neu orlenyddol. Er enghraifft, gellir dweud ‘fe wnaethant gydnabod’ yn hytrach na ‘cydnabuasant’, a ‘fe wnaethoch wrthod’ yn hytrach na ‘gwrthodasoch’.

Ceisiwch osgoi’r ffurfiau ‘bu inni’, ‘bu iddynt’ etc lle bo modd. Mae ‘fe wnaethon ni fwynhau ein hunain’ yn well na ‘bu inni fwynhau ein hunain’.

Mae i’r geiryn rhagferfol ‘fe’ ei le yn ein gwaith ni hefyd lle bo’n helpu llif y frawddeg neu’n cryfhau ystyr y ferf sy’n dilyn, ee Do, fe ddaeth y llythyr ymhen hir a hwyr. Dylech osgoi ei orddefnyddio serch hynny ac ni ddylid defnyddio ‘mi’, ac eithrio mewn sgriptiau ac ati.

ffurfiau amhersonol
Nid oes rhaid defnyddio ffurfiau amhersonol bob tro. Gallwch eu defnyddio mewn testun ffurfiol ei naws ond os byddwch yn cyfieithu ar gyfer y cyhoedd, dyweder, gallwch hepgor yr amhersonol, ee Os yw eich eiddo ym mand C … yn hytrach na ‘Os gosodwyd eich eiddo ym mand C …’.

berfau cynorthwyol
Mae angen gofal wrth drosi ymadroddion lle defnyddir berfau’n gynorthwyol yn Saesneg.

Defnyddiwch ferfenw yn lle ansoddair lle bo modd:

• corff llywodraethu, nid ‘corff llywodraethol’
• dogfen ymgynghori, nid ‘dogfen ymgynghorol’
• camau gweithredu, nid ‘camau gweithredol’

Defnyddiwch ferfenw yn lle enw lle bo modd:

• datblygu economaidd, nid ‘datblygiad economaidd’

Defnyddiwch ‘blwch’, nid ‘bocs’, mewn ffurflenni, ee Tick the box/Ticiwch y blwch.

Er cysondeb gyda blynyddoedd hyd at 2000: ym 1999 nid ‘yn 1999’.

Ar ôl y flwyddyn 2000: yn 2000.

Mae angen treiglo:

• ar ôl ffurfiau cryno’r ferf: 
  credaf fod
• ar ôl ‘efallai’ (sef ffurf gryno ar y ferf ‘gallu’ – ‘fe allai’):
  efallai fod angen bwyd arno

Nid oes angen treiglo:

• ar ôl ffurfiau amhersonol: 
  credir bod
• ar ôl berfenw:
  mae’n credu bod
• ar ôl ‘er’ (er bod), ‘rhaid’ (rhaid bod), ‘a’ (a bod), ‘yw’ (yw bod), ‘oherwydd’ (oherwydd bod).
• ar ôl ffurfiau megis ‘y ffaith’, ‘mae’n amlwg’, ‘mae’n syndod’: 
  y ffaith bod swyddfeydd y Cyngor ar gau sydd wedi cythruddo’r bobl

Mae defnyddio brawddegau gweithredol neu uniongyrchol yn hytrach na brawddegau goddefol:

• yn gryfach
• yn fyrrach
• yn haws eu darllen
• yn cyfleu ergyd y neges yn fwy effeithiol.

brawddeg weithredol 
Goddrych, neu destun, y frawddeg sy’n gwneud y weithred mewn brawddeg weithredol, ee ‘Crafodd y gath Joni bach’.
Y gath, felly, sy’n gwneud y weithred, sef crafu Joni bach.

brawddeg oddefol 
Mewn brawddeg oddefol mae rhywbeth yn digwydd i oddrych y frawddeg, ee ‘Cafodd Joni bach ei grafu gan y gath’.
Joni bach yw goddrych y frawddeg hon ond nid yw ef yn gwneud dim. Mae’r weithred yn cael ei gwneud iddo ef. Joni bach sy’n cael ei grafu.

Dyma enghraifft fwy cymhleth:  
‘Cyflwynwyd canllawiau newydd gan y Bwrdd Rheoli yn y gobaith y byddai hyd dogfennau sy’n cael eu paratoi gan Adrannau yn cael ei gyfyngu i 20 tudalen.’
Dyma hi eto gyda’r ffurfiau goddefol wedi’u dileu a ffurfiau gweithredol yn eu lle: 
‘Cyflwynodd y Bwrdd Rheoli ganllawiau newydd yn y gobaith y byddai Adrannau yn cyfyngu ar hyd dogfennau i 20 tudalen.’

nid 'budd-dâl'

Yn gyffredinol, nid oes angen treiglo ‘byth’: 
nid yw byth yn methu

'caniatáu i rywun wneud rhywbeth' nid ‘caniatáu rhywun i wneud rhywbeth’

Ysgrifennwch enwau canrifoedd yn llawn:
'yr unfed ganrif ar hugain', nid ‘21ain ganrif’ nac ‘21g’

Ein harfer yw dilyn y genedl gyntaf sy’n cael ei nodi yng Ngeiriadur Prifysgol Cymru os nodir dau ddewis, oni bai bod cytundeb ffurfiol i ddilyn cenedl wahanol er cysondeb. Er enghraifft, defnyddir ‘fersiwn’ yn fenywaidd gan y Gwasanaeth Cyfieithu er mai enw gwrywaidd yn unig ydyw yng Ngeiriadur Prifysgol Cymru.

Nodwch yn arbennig yr isod:

benywaidd
amrywiaeth
anfantais
economi
effaith
eitem
fersiwn
ffaith
galwad
gwybodaeth
hysbyseb
neges
proses
sesiwn
strategaeth
trosedd
tudalen
ymchwil
ymgyrch 
ystyriaeth       

gwrywaidd
ffactor
fformat
fframwaith
man (=lle)
nifer
rhwydwaith
safle
sector
statws
syndrom

nid 'chwi'

‘Cylchlythyr’ ar gyfer y ddau. Efallai y byddai cyfiawnhad dros ddefnyddio 'newyddlen' ar gyfer ‘newsletter’ pe bai angen gwahaniaethu rhwng y ddau yn yr un darn o waith.

Er cysondeb: cod nid ‘côd’ lle bo’n cyfeirio at y gair Saesneg ‘code’.

Er cysondeb: còd nid ‘cod’ lle bo’n cyfeirio at y pysgodyn penfras.

‘Torri’ a ddefnyddir yn aml i gyfleu ‘contravene’ e.e. ‘It is an offence to contravene  Article 14(6) of Regulation 470/2009’, ‘Mae’n drosedd torri Erthygl 14(6) o Reoliad 470/2009’.

Pan fydd mwy o rym ‘gwrthdaro’ i’r defnydd o ‘contravene’  na ‘torri rheol’ gellir defnyddio ‘mynd yn groes’ e.e. ‘to provide information would contravene a right protected under human rights law’, ‘byddai darparu gwybodaeth yn mynd yn groes i hawl sydd wedi ei hamddiffyn o dan gyfraith hawliau dynol’.

Mae sawl ffordd o gyfieithu ‘contravention’.  Gellir defnyddio berfenw fel ‘torri’  i gyfleu ‘contravention’ fel enw cynnull* e.e. ‘contravention of certain regulations not to be an offence’, ‘torri rheoliadau penodol i beidio â bod yn drosedd’.

Gellir cyfleu’r ymadrodd ‘in contravention of’ drwy ddefnyddio ‘yn groes i’ e.e. ‘in contravention of regulation 5’, ‘yn groes i reoliad 5’.

I gyfleu ‘contravention’ fel enw rhif*, mae nifer o ddewisiadau, fel y rhai a ganlyn:

• Mae ‘toriad’ yn gweithio os bydd ‘torri’ yn cael ei ddefnyddio yn yr un cyd-destun e.e. ‘the health mark or identification mark that constitutes the alleged contravention’, ‘y marc iechyd neu’r marc adnabod sy’n ffurfio’r toriad honedig’.  O ddefnyddio ‘toriad’, mae angen sicrhau na fydd amwysedd yn codi oherwydd ystyron eraill ‘toriad’.

• Os yw’n amlwg beth sy’n destun y torri, mae modd defnyddio cyfuniadau yn ‘tor’. Er enghraifft, ‘tor rheoliad’ pan fydd yn amlwg mai torri ‘rheoliad’ sydd o dan sylw e.e. ‘the contravention which is complained of may for all incidental purposes be treated as having been committed in any part of Wales’, ‘caniateir ymdrin â'r tor rheoliad y cwynir amdano at bob diben atodol fel pe bai wedi ei gyflawni mewn unrhyw ran o Gymru’.

• Mewn cyd-destunau eraill defnyddir ‘tramgwydd’ i gyfleu ‘contravention’ e.e. ‘traffic contraventions’ ‘tramgwyddau traffig’; ‘parking contraventions’, ‘tramgwyddau parcio’; a ‘hazardous substances contravention’, ‘tramgwydd sylweddau peryglus’. 

• Ac ar adegau gellir defnyddio ‘torri ‘ i gyfleu’r enw Saesneg e.e. ‘guilty of an offence in the case of any contravention of section 2(2) to (4) of the Act, including any such contravention by virtue of a failure to comply with the requirements of article 3.’ , ‘euog o drosedd os torrir adran 2(2) i (4) o’r Ddeddf, gan gynnwys ei thorri yn rhinwedd methu cydymffurfio â gofynion erthygl 3’

* ‘Enw cynnull’ yw enw nad oes modd ei ddefnyddio yn y ffurf luosog ac nad oes modd ei gyfrif e.e. ‘bara’.  ‘Enw rhif’ yw enw y mae modd ei ddefnyddio yn y ffurf luosog ac y mae modd ei gyfrif e.e. ‘torth’.  Weithiau, fel yn achos ‘contravention’ mae enwau yn gallu cael eu defnyddio fel enwau cynnull ac fel enwau rhif, ond i gyfleu ystyron gwahanol.

cwyn
y gŵyn
a chŵyn

Mae angen yr acen ar ffurfiau treigledig y gair unigol ‘cwyn’ er mwyn i’r ystyr fod yn eglur – gweler yr erthygl ‘cwyn (complaint)’.

Mae’r cwestiwn yn codi a oes angen acen grom yn y gair treigledig lluosog, ‘gwynion’. Y cyngor yn y gyfrol ‘Orgraff yr Iaith Gymraeg’ (paragraff 72(2)) yw nad oes angen yr acen honno, o ddilyn y rheolau arferol, oherwydd nad sain llafariad hir sydd i’r llythyren ‘w’ yn y ffurf luosog.

Er hynny mae’n nodi y gall fod yn syniad cael rhyw ffordd o nodi’r sain gywir gan fod cynifer o bobl yn ei chamseinio. Mae’n argymell y gellid defnyddio’r to bach – gan nad oes arwydd arall addas yn bodoli yn orgraff y Gymraeg – lle bo angen arweiniad ynghylch ynganiad cywir (neu, felly, i osgoi amwysedd yn yr ystyr).

Ein harfer ni felly, ar gyfer gwaith Llywodraeth Cymru, yw defnyddio “gwynion” ar gyfer ffurf luosog “gŵyn” ac eithrio mewn amgylchiadau penodol, prin lle gallai’r ystyr fod yn amwys, neu lle mae angen arweiniad ar yr ynganiad (ee mewn araith neu sgript). Yn y rhan fwyaf o gyd-destunau, dylai fod yn ddigon eglur ai lluosog yr ansoddair ‘gwyn’ ynteu lluosog yr enw ‘cwyn’, wedi’i dreiglo, a ddynodir gan y gair ‘gwynion’.

Mae pobl yn aml yn defnyddio ‘cychwyn’ a ‘dechrau’ i olygu’r un peth, ond mewn gwirionedd mae ychydig o wahaniaeth rhwng y ddau air. Ceir syniad o symud yn y gair ‘cychwyn’, ee

‘Byddaf yn cychwyn i’r gwaith am wyth bob bore.’

Mewn cyd-destunau eraill, ee lleoliad neu amser, dylid defnyddio’r gair ‘dechrau’: 

‘Mae’n dechrau glawio.’
‘Rhestrir y pwyntiau pwysig ar ddechrau’r bennod.’

Yn ogystal â hyn, defnyddir y gair ‘cychwyn’ yn y maes deddfwriaethol yn benodol i gyfleu ‘commencement’, yn yr ystyr bod deddfwriaeth yn dod i rym.

Mae angen gwahaniaethu.

Mae ‘cymaint’ yn cyfeirio at ‘faint’:
cymaint o dlodi, cymaint o law

Mae ‘cynifer’ yn cyfeirio at ‘nifer’:
cynifer o weithwyr, cynifer o anifeiliaid

nid 'cymrodd'

Y prif egwyddorion yw:

• bod yn fyr ac yn gryno
• peidio â defnyddio ffurfiau benywaidd a lluosog ansoddeiriau ond lle bo’r ffurf honno yn air cyffredin iawn
• defnyddio iaith neu gystrawen syml
• defnyddio brawddegau uniongyrchol a gweithredol yn hytrach na brawddegau goddefol
• defnyddio llai o ferfau amhersonol
• rhannu brawddeg amlgymalog yn frawddegau llai
• defnyddio berfenw yn lle enw ac ansoddair lle bo modd
• osgoi glynu’n rhy gaeth wrth gystrawen y Saesneg.

Wrth gyfeirio at England and Wales defnyddiwch ‘Cymru a Lloegr’.
Wrth gyfeirio at English and Welsh defnyddiwch ‘Cymraeg a Saesneg’.

nid 'cymeryd'

nid 'cymhwyseddau'

nid ‘cymwys’ lle bo’n cyfateb i ‘qualified’, ee athrawon cymwysedig

nid 'cymhwysterau'

Cynulliad Cenedlaethol Cymru – National Assembly for Wales
Y term cyfreithiol am y corff corfforaethol sy’n cynnwys y 60 Aelod etholedig.

Llywodraeth Cymru – Welsh Government (neu the Welsh Government)
Prif Weinidog Cymru a Gweinidogion y Cynulliad, ynghyd â’r gweision sifil sy’n gweithio i’r is-adrannau polisi. Mae’n bwysig iawn peidio â chymysgu rhwng y rhain. Ni ddylid cyfieithu ‘Welsh Government’ fel ‘Cynulliad Cenedlaethol’, er enghraifft. 'Llywodraeth Cynulliad Cymru' oedd yr enw blaenorol ar Lywodraeth Cymru.

Wrth gyfeirio’n ôl at ‘y llywodraeth’ mewn brawddeg, cofiwch mai enw benywaidd ydyw, ee Mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i hyrwyddo cyfle cyfartal yn ei pholisïau.

nid 'cynhyrchiadau'

Wrth gyfieithu, rhaid osgoi glynu’n rhy gaeth wrth gystrawen y Saesneg.

There will be an increase in the demand for and the provision of modern foreign language courses.
Anghywir: Bydd cynnydd yn y galw am a’r ddarpariaeth o gyrsiau ieithoedd tramor modern.
Cywir: Bydd y galw am gyrsiau ieithoedd tramor modern yn cynyddu a bydd mwy ohonynt yn cael eu darparu.

The scheme was important in creating opportunities.
Anghywir: Roedd y cynllun yn bwysig wrth greu cyfleoedd.
Cywir: Roedd y cynllun yn bwysig o ran creu cyfleoedd.
 
The aim of the scheme is to improve standards in schools.
Anghywir: Amcan y cynllun yw i wella safonau mewn ysgolion.
Cywir: Amcan y cynllun yw gwella safonau mewn ysgolion.

Whilst we acknowledge that we cannot ...
Anghywir: Tra’r ydym yn cydnabod na allwn ...
Cywir: Er ein bod yn cydnabod na allwn …

These are the potential problems.
Anghywir: Y rhain yw’r problemau potensial (hynny yw, defnyddio ‘potensial’ fel ansoddair)
Cywir: Y rhain yw’r problemau posibl.

The number of cases has risen by 20%.
Anghywir: Mae’r nifer o achosion wedi cynyddu/codi o 20%.
Cywir: Mae nifer yr achosion wedi cynyddu/codi 20%. 
neu 
Bu cynnydd o 20% yn nifer yr achosion.

To provide the public with information.
Anghywir: Darparu’r cyhoedd â gwybodaeth.
Cywir: Darparu gwybodaeth ar gyfer y cyhoedd.

Yn gyffredinol, mae angen y cysylltnod mewn cyfansoddeiriau lle bo’r ail elfen yn air unsill.

Yn gyffredinol, nid oes angen y cysylltnod mewn cyfansoddeiriau lle bo’r ail elfen yn cynnwys mwy nag un sill.

• Ar ôl y rhagddodiaid ad-, cyd-, dad-, di-, gor-, gwrth-, rhag-, rhyng-, tra-, traws-

      Enghreifftiau cyffredin:
      di-waith     diweithdra
      gor-ddweud  gorweithio
      cyd-fynd  cydadolygiad 

      Eithriadau cyffredin:
      ad- lle bo’r llythyren ‘t’ yn treiglo’n feddal ar ôl ad- mae angen cysylltnod gyda lluosillafion, ee ad-daliad, ad-drefnu 
      cyd- lle bo cyd- yn golygu ‘fellow’, ‘joint’ mae angen y cysylltnod gyda lluosillafion, ee cyd-weithwyr, cyd-bwyllgor

• Ar ôl yr ansoddeiriau ail-, arch-, blaen-, cam-, cyn-, lled-, ôl-, pen-, prif-, uwch-, is-

      Enghreifftiau cyffredin:
      ail-greu     ailadrodd
      cam-drin camddefnyddio

      Eithriadau cyffredin:
      prif   Mae ‘prifddinas’ a ‘prifysgol’ yn un gair. Pan fo prif yn cyfateb i chief yn Saesneg, mae’r ddwy elfen yn cael eu hysgrifennu ar wahân, ee ‘Prif Gwnstabl’.
      uwch-, is-  nid oes angen cysylltnod mewn geiriau fel ‘uwchraddol’, ‘isdeitl’ ond mae ei angen lle bo’r ail elfen yn enw ar gorff neu swydd ac ati, ee ‘uwch-reolwr’, ‘is-bwyllgor’, ‘is-lywydd’, ‘is-adran’. Arfer y Gwasanaeth Cyfieithu hefyd yw defnyddio ‘is-ddeddfwriaeth’.

• cysyllteiriau yn dechrau â ‘hunan’
  ee hunan-barch hunangynhaliol

Rhowch gysylltnod gyda chysyllteiriau sy’n cynnwys y rhagddodiad ‘e-‘ i gyfleu’r cyfrwng electronig, ee e-bost, e-bostio, e-lywodraeth, e-Weinidog, e-Gymru. Mae hyn yn bwysig o ran y pwyslais ac o ran cysondeb.

Rydym wedi dosbarthu’r cyweiriau a ddefnyddiwn yn ein gwaith yn bedwar prif gategori: y cywair clasurol, y cywair ffurfiol, y cywair anffurfiol a’r cywair llafar/anffurfiol iawn.

1. Y cywair clasurol

mathau o waith: 

• deunyddiau lled-gyfreithiol
• deunyddiau ffurfiol iawn 
  ee memoranda cyd-ddealltwriaeth, trwyddedau.

nodweddion:  

• Yr wyf, y mae, yr oedd etc
• Yr wyf yn datgan bod y manylion hyn yn gywir
• Yr wyf yn tystio bod …
• ‘Hwy’ nid ‘nhw’
• Ond ‘chi’, nid ‘chwi’

2. Y cywair ffurfiol

Mae cyfran helaeth o’n gwaith yn perthyn i’r categori hwn, ee

• papurau pwyllgorau
• papurau’r Cabinet
• deunyddiau recriwtio, gan gynnwys hysbysebion swyddi
• adroddiadau blynyddol
• dogfennau polisi
• rhai holiaduron a ffurflenni
• llythyrau

nodweddion:

Ffurfiau berfol

O ran arddull, defnyddio ‘roeddent’ nid ‘roeddynt’, a ‘gallwch’ nid ‘gellwch’.

Peidio â rhoi ‘y’ o flaen ‘mae’, ac eithrio mewn brawddegau perthynol: dyma’r bachgen y mae ei dad yn brifathro

Geirynnau rhagferfol
Mae’r geiryn rhagferfol ‘fe’ yn dderbyniol, ee fe gynhaliwyd, ond peidio â’i orddefnyddio.

Osgoi defnyddio ‘mi’, ee ‘Mi roddodd’.

Yna/’na
Defnyddio ‘yna’, ee roedd yna ddau ddewis, os yw’n gwneud brawddeg yn gliriach, ond peidio â’i orddefnyddio. Osgoi’r ffurf ‘’na’, ee ‘mae ’na’.

Hwn/hon
y ffurflen hon, nid ‘y ffurflen yma’

Arddodiaid
ataf i, atoch chi, ato ef, atom ni, atynt hwy, atyn nhw

Holi ac ateb 
Mae angen cynnwys y geiryn holiadol ‘A’ yn y cywair hwn. Nid oes angen ‘fi’, ‘chi’ etc bob tro.

Y geiryn ‘y’ ar ôl ‘Sut’, ‘Pryd’, ‘Beth’ etc
Mae angen cynnwys y geiryn ‘y’ yn y cywair hwn:
Pryd y bydd y Gweinidog yn gwneud datganiad? nid ‘pryd bydd/pryd fydd’ 
Sut y cafodd y cynllun hwn ei gymeradwyo? nid ‘sut cafodd/sut gafodd’
A all ddweud beth y bydd yn ei wneud? nid ‘beth bydd/beth fydd’

Lluosog ansoddeiriau
Ein harfer yw peidio â defnyddio ffurfiau lluosog ansoddeiriau megis ‘ifanc’. Mae hyn yn helpu i sicrhau cysondeb mewn teitlau ac ati, ee Strategaeth Pobl Ifanc.

Mae rhai eithriadau amlwg, wrth gwrs; ee ‘mwyar duon’, ‘gwartheg duon’, ‘rhosys cochion’. Mater o arddull bersonol yw hi dro arall, a does dim angen deddfu ynghylch pethau fel ‘Maen nhw’n addo gwyntoedd cryf/cryfion heno’.

3. Y cywair anffurfiol

mathau o waith:

• datganiadau i’r wasg
• rhai hysbysebion (nid hysbysebion swyddi)
• llenyddiaeth ymgyrchoedd cyhoeddus, ee ymgyrchoedd gwrth-smygu, diogelwch ar y ffyrdd
• deunyddiau ar gyfer disgyblion ysgol
• rhai taflenni hysbysrwydd
• rhai holiaduron a ffurflenni
• posteri, sticeri

nodweddion:

Ffurfiau berfol

Peidio â defnyddio collnodau yn ‘dyw’ etc.

Defnyddio’r rhagenw ôl yn fwy aml a chysoni cytsain olaf y terfyniad berfol neu arddodiadol i gyd-fynd â chytsain ddechreuol y rhagenw, ee ‘byddem ni > bydden ni’.

Defnyddio ‘yna’ (ond nid ‘’na’) lle bo angen, ee Mae yna ddau ddewis.

Defnyddio ‘nhw’ yn lle ‘hwy’.

Cofiwch mai cysondeb ac ystwythder sy’n bwysig.

Cwestiynau ac atebion (ee mewn rhai holiaduron/ffurflenni) 
Eto, cysondeb sy’n bwysig – peidio â chymysgu ffurfiau.

Arddodiaid
ata i, atat ti, ato fe, ati hi, aton ni, atoch chi, atyn nhw

Hepgor y geiryn ‘y’ ar ôl ‘pryd’, ‘sut’ etc
Allwch chi ddweud pryd bydd yr adroddiad yn barod? 
Sut cafodd John wybod?

Cynnwys ‘fi’, ‘chi’ etc ar ôl y ferf
Dywedwch beth galla i ei wneud.
Dyma beth dylech chi ei wneud.

Mae treiglo’r ferf yn gyffredin hefyd
beth alla i, beth ddylech chi

Ceisiwch fod yn gyson o fewn yr un ddogfen.

Cymalau rhagenwol yn y negyddol
Mae lle weithiau i ddefnyddio ffurfiau mwy anllenyddol er mwyn sicrhau eglurder, ee mewn ffurflen Rhowch enwau’r bobl sydd ddim yn gweithio yn hytrach na ‘Rhowch enwau’r bobl nad ydynt yn gweithio’. Ond dyma begwn eithaf y cywair anffurfiol – defnyddiwch ‘nad ydynt’ etc fel arfer.

Yma
Mae’n iawn defnyddio ‘yma’ weithiau yn hytrach na ‘hwn’, ‘hon’ neu ‘hyn’, ee mewn taflen ar gyfer disgyblion ysgol.

4. Y cywair llafar (neu anffurfiol iawn)

mathau o waith:

• sgriptiau ymgyrchoedd teledu
• isdeitlau ar gyfer ymgyrchoedd teledu
• rhai posteri/pamffledi
• gemau/cartwnau

nodweddion:

Ffurfiau berfol

Defnyddio ‘fe’/’mi’ lle bo angen
fe fydd/mi fydd

Defnyddio ‘yna’ neu ‘’na’
Mae ’na xx o blant yn cael eu hanafu ar y ffyrdd bob dydd.

Hepgor y geiryn 'y' a threiglo ar ôl 'pryd', 'sut' etc
Pryd fydd y bws yn cyrraedd?
Sut gafodd Siôn wybod?

Hepgor llythrennau ar ddechrau geiriau
ee sgrifennu, smygu, sgwn i

Hepgor llythrennau yng nghanol geiriau
ee pnawn yn lle ‘prynhawn’

Hepgor llythrennau  ar ddiwedd geiriau
ee posib, ffenest, peryg, o ddifri, cyfri, adre, sy

Cywasgu geiriau
ee Sdim gobaith, Snam digon o waith
Er mwyn dangos sut y dylid ynganu’r geiriau, ee mewn sgript ar gyfer hysbyseb deledu. Byddai ‘Does dim’ yn well mewn deunydd printiedig.

Defnyddio llafariaid ymwthiol
ee pobol, sobor
I’w defnyddio’n bennaf i ddangos yr ynganiad.

Amrywiadau tafodieithol

ee

Mae’r geiriau yn yr ail golofn yn fwy safonol a dylid osgoi defnyddio’r rhai yn y golofn gyntaf oni bai eich bod yn gwybod y byddai’r sawl sy’n mynd i’w llefaru yn eu defnyddio’n naturiol yn ei iaith bob dydd.

Nodyn: mater arall yw dewis pa air tafodieithol i’w ddewis i gyfieithu gair Saesneg pan fo amryw o eiriau ar gael yn Gymraeg a’r un ohonynt yn fwy ‘safonol’ na’r lleill. Weithiau bydd rhai’n rhoi dewis o ddau neu ragor o eiriau er mwyn i’r ystyr fod yn glir i ddarllenwyr ym mhob rhan o Gymru, ee iau/afu.

Mae peth dryswch am y termau hyn. Mae rhai unigolion a sefydliadau yn defnyddio ‘Mesur’ i gyfieithu ‘Bill’ ac nid oedd hynny’n broblem hyd nes i’r Cynulliad Cenedlaethol gael pwerau i wneud yr hyn a elwid yn ‘Mesurau’r Cynulliad’ (Assembly Measures) rhwng 2007 a 2011. Er 2011, ‘Biliau’ (Bills) yw’r enw ar gyfreithiau arfaethedig y Cynulliad, a ‘Deddfau’ (Acts) yw’r enw ar gyfreithiau sydd wedi’u pasio gan y corff hwnnw. Er mwyn gwahaniaethu’n glir rhwng ‘Measure’ a ‘Bill’ yn Gymraeg, arfer Gwasanaeth Cyfieithu Llywodraeth Cymru yw defnyddio ‘Bil’ ar gyfer pob ‘Bill’ – boed yn rhai San Steffan, Holyrood, Stormont neu Fae Caerdydd. Mae’r defnydd o ‘Bil’ yn yr ystyr hon yn mynd yn ôl at y ddeunawfed ganrif o leiaf.  Defnyddiwn ‘Mesur’ am ‘Measure’. Er nad yw’r Cynulliad yn pasio Mesurau bellach, mae’r rhai a basiwyd ee Mesur y Gymraeg, yn dal yn rhan fyw o’r corff o ddeddfwriaeth Gymreig. Ac ar ben hynny, mae Eglwys Loegr yn dal i basio ‘Mesurau’ (Measures).

Mae’n arferol rhoi teitl Cymraeg – teitl ‘cwrteisi’ – i ddeddfau ac offerynnau statudol nad ydynt ar gael yn Gymraeg. Dylai llawer o’r teitlau fod yn TermCymru.

Os bydd rhan o destun deddf Senedd y Deyrnas Unedig neu Senedd Ewrop yn cael ei dyfynnu, ni fyddwn yn cyfieithu’r darn i’r Gymraeg gan nad oes statws cyfreithiol i gyfieithiad o ddeddf.

Yn achos deddfwriaeth Gymreig, edrychwch ar y wefan www.legislation.gov.uk i weld a oes fersiwn Gymraeg.

Os nad oes fersiwn Gymraeg ar gael, ni ddylech gyfieithu’r darn.

Rhowch y frawddeg hon, neu addasiad ohoni, uwchben rhannau o ddeddfwriaeth a adewir yn Saesneg (ee mewn atodiad i ddogfen) er mwyn esbonio i’r darllenydd pam nad ydynt yn Gymraeg:

Nid yw'r rhan hon o'r ddogfen ar gael yn Gymraeg gan mai dyfyniad o ddeddfwriaeth nad yw wedi ei gwneud yn Gymraeg ydyw.

Rhowch rifolion ar gyfer degawdau ond geiriau ar gyfer cyfnodau:

• y 1960au (dim collnod), nid ‘y 60au’ nac ‘y chwedegau’ am nad yw’r ganrif yn cael ei phennu
• dyn yn ei bumdegau, yr unfed ganrif ar hugain

Mewn deddfwriaeth Gymraeg rhoddir y gair Saesneg cyfatebol ar ôl y Gymraeg mewn llythrennau italig a rhwng dyfynodau a chromfachau ac eithrio yn yr ail enghraifft:

• Ystyr “cath” (“cat”) yw …
• Mae i “cath” yr un ystyr â “cat” yn … neu  
• Mae i “cath” yr un ystyr ag a roddir i “cat” yn … neu
• Mae i “cath” yr ystyr a roddir i “cat” …

Os yw’r croesgyfeiriad at ddiffiniad mewn testun Saesneg, dyfynnwch y term Saesneg: 
     Gweler adran 59(1) o’r Ddeddf am y diffiniad o “prescribed”, nid  ‘… am y diffiniad o “rhagnodedig”’

nid ‘a dros’, ond a thros

nid ‘a drwy’, ond a thrwy

Dyma’r drefn y dylid ei defnyddio ar gyfer dyddiadau: 
1 Ionawr 2006, nid ‘1af Ionawr 2006’ na ‘Ionawr 1, 2006’

Fe’i cynhelir ddydd Gwener, 30 Mehefin, nid ‘Fe’i cynhelir Ddydd Gwener, 30 Mehefin’ (hynny yw, nid oes angen priflythyren yn ‘Ddydd’).

Bydd y pwyllgor yn cael adroddiad tua diwedd mis Hydref nesaf, nid  ‘... tua diwedd Hydref nesaf’. 

Mae’n anghywir defnyddio’r arddodiad ‘ar’ wrth gyfeirio at ddiwrnod penodol: 
Cynhelir y cyfarfod ddydd Llun, 15 Hydref 
Byddaf yn mynd i siopa ddydd Gwener nesaf

Ond wrth gyfeirio at ddiwrnod cyffredinol, mae angen ‘ar’:
Byddaf yn mynd i siopa ar ddydd Gwener (hynny yw, bob dydd Gwener neu unrhyw ddydd Gwener).

Ni ddylid cyfieithu dyfyniadau o ddeunyddiau cyhoeddedig (dogfennau, deddfwriaeth, erthyglau papur newydd ac ati) os nad oes fersiynau Cymraeg ohonynt ar gael. Mewn rhai achosion, mae’n bosibl y byddai hi’n briodol cyfieithu’r dyfyniadau ond peidio â defnyddio dyfynodau.

Os byddwch yn dyfynnu o ddogfennau sydd wedi’u cyhoeddi, gofalwch eich bod yn chwilio am y ddogfen berthnasol ar y rhyngrwyd ac yn cadw at yr union eiriad. Os nad oes fersiwn Gymraeg o’r ddogfen ar gael, gadewch y testun rhwng dyfynodau yn Saesneg.

Os bydd rhan o destun deddf Senedd y Deyrnas Unedig neu Senedd Ewrop yn cael ei dyfynnu, nid ydym yn argymell eich bod yn cyfieithu’r darn i’r Gymraeg gan nad oes statws cyfreithiol i gyfieithiad o ddeddf.

Yn achos deddfwriaeth Gymreig, edrychwch ar y wefan www.legislation.gov.uk i weld a oes fersiwn Gymraeg

Rhowch y frawddeg hon uwchben rhannau o ddeddfwriaeth a adewir yn Saesneg (ee mewn atodiad i ddogfen), er mwyn esbonio i’r darllenydd pam nad ydynt yn Gymraeg:

           Nid yw'r rhan hon o'r ddogfen ar gael yn Gymraeg gan mai dyfyniad o ddeddfwriaeth nad yw wedi ei gwneud yn Gymraeg ydyw.

Mae cyfieithiad Cymraeg swyddogol o Ddeddf yr Iaith Gymraeg ar gael yng Ngeiriadur Newydd y Gyfraith gan Robyn Léwis.

Pan fydd ‘EC’ yn ymddangos yn rhan o deitl deddf Ewropeaidd defnyddiwch ‘EC’: 
Cyfarwyddeb y Comisiwn 2002/69/EC

Pan na fydd ‘EC’ yn rhan o deitl, defnyddiwch ‘CE’: 
Mae angen sicrhau bod y canllawiau yn cydymffurfio â Rheoliadau’r CE

nid 'eisioes'

electrical – trydanol
electronic – electronig

Os oes enwau Cymraeg swyddogol ar adeiladau, dylid defnyddio’r enwau hynny.

Os nad oes enwau Cymraeg swyddogol ar adeiladau yng Nghymru, mae’n dderbyniol eu cyfieithu oni bai bod yr enw Saesneg wedi’i gofrestru gyda Thŷ’r Cwmnïau neu bod nod masnach arno ee Celtic Manor Resort. Mewn achos o’r fath gellid defnyddio ffurf fel ‘gwesty’r Celtic Manor Resort’. Dylid arfer gofal wrth drosi enwau i’r Gymraeg rhag camgyfleu’r ystyr. Er enghraifft os nad ydych yn siŵr ai “eglwys” ynteu enw personol sydd o dan sylw yn “Church House”, mae’n well gadael yr enw yn Saesneg.

Mae’n dderbyniol cyfieithu enwau adeiladau y tu allan i Gymru os ydynt yn rhai cyfarwydd iawn, ee Palas Buckingham, Tŷ Clarence, y Tŷ Gwyn.

Os nad oes enwau Cymraeg swyddogol ar adeiladau, dylid eu gadael yn Saesneg pan fyddant i’w gweld mewn cyfeiriad swyddogol ee ar frig llythyr, mewn testun sy’n dweud wrth y cyhoedd ble i fynd i gael gwybodaeth/gwasanaeth neu i anfon dogfennau drwy’r post.

nid ‘ar waethaf’ nac ‘er waethaf’

etc, nid ‘ayb’ nac ‘ayyb’. Nid oes angen atalnod chwaith, oni bai ei fod ar ddiwedd brawddeg wrth gwrs.

ac yn y blaen neu ac ati yn llawn.

adborth, nid ‘atborth’

fel + berf
fel y, nid ‘fel a’: 
fel y nodir isod, nid ‘fel a nodir isod’

fel a ganlyn

'fel' ynteu 'yn'
Mae pobl yn drysu’n aml rhwng ‘fel’ ac ‘yn’ traethiadol, gan ddefnyddio ‘fel’ yn anghywir i gyfieithu ‘as’. Os nad ydych yn sicr pa un sy’n gywir, cofiwch mai ‘yn debyg i’ yw ystyr ‘fel’

‘She was appointed as Minister for International Relations and the Welsh Language’
‘Cafodd ei phenodi yn Weinidog y Gymraeg a Chysylltiadau Rhyngwladol’

Mae yn Weinidog, nid ‘yn debyg i Weinidog’. Yn y frawddeg isod, ar y llaw arall, ‘yn debyg i’ yw’r ystyr:

‘Despite being new to the job, she answered the journalists’ questions as someone with years of experience’
‘Er ei bod yn newydd yn y swydd, atebodd gwestiynau’r wasg fel un oedd wedi bod wrthi ers blynyddoedd’

Caiff ffigurau eu trin fel petaent yn ffurfiau clasurol. Felly, wrth gyfieithu ‘and 21’ rhowch ‘ac 21’ fel petai’n darllen ‘ac un ar hugain’ ac nid ‘a 21’ (dau ddeg un).

Dylid dilyn fformat y ddogfen wreiddiol o ran y ffont, maint y teip ac ati.

Arial 12 yw ffont ‘swyddogol’ y Llywodraeth ond os bydd ffont neu faint teip gwahanol i hynny mewn dogfen, dilynwch fformat y ddogfen benodol honno. Ond, os bydd y ffont honno’n anaddas ar gyfer rhoi toeau bach ar ‘w’ ac ‘y’, tynnwch sylw’r cwsmer at hynny er mwyn ceisio dylanwadu arno i’w newid.

Arial 16 yw’r maint ffont swyddogol ar gyfer penawdau.

Arian 14 yw’r maint ffont swyddogol ar gyfer isbenawdau.

Ni ddylid defnyddio ffontiau ‘Cymraeg’ megis Heledd neu Afallon yn lle’r ffontiau a ddefnyddiwyd yn y fersiwn Saesneg.

Ysgrifennwch ffracsiynau syml yn llawn mewn testunau nad ydynt yn rhai mathemategol ond defnyddiwch rifolion ar gyfer ffracsiynau mwy cymhleth ac ar gyfer cyfuniad o rifau cyfain a ffracsiynau, ee dwy ran o dair, 1½, 7¾.

Cwestiynau Cyffredin, nid ‘Cwestiynau a Ofynnir yn Aml’

'galluogi rhywun i wneud rhywbeth'
nid ‘galluogi i rywun wneud rhywbeth’

nid ‘gan fwyaf’

Pan geir dolen sy’n arwain at safle neu ddogfen Saesneg ar y rhyngrwyd, nid digon yw ei chynnwys fel y mae yn y cyfieithiad, gan fod angen rhoi gwybod i’r darllenydd sut mae darganfod y safle neu’r ddogfen Gymraeg gyfatebol.

Gwefan Llywodraeth Cymru:
http://www.llyw.cymru (yr ochr Gymraeg)
http://www.gov.wales (yr ochr Saesneg)

Mae gan rai o’r adrannau gyfeiriadau gwahanol ar gyfer eu safleoedd Cymraeg a Saesneg ar y we. Er enghraifft, yr Adran Amaeth:

http://www.cefngwlad.cymru.gov.uk/ (yr ochr Gymraeg)
http://www.countryside.wales.gov.uk (yr ochr Saesneg)

Ond nid yw hynny’n wir am bob adran ac is-adran ac felly, wrth gyfieithu, bydd angen edrych ar y we bob amser i wneud yn siwr eich bod yn rhoi’r cyfeiriadau cywir.

Mae gan rai cyrff gyfeiriadau gwahanol ar gyfer eu safleoedd Cymraeg a Saesneg ar y we, er enghraifft:

http://www.sirddinbych.gov.uk/ (yr ochr Gymraeg)
http://www.denbighshire.gov.uk/ (yr ochr Saesneg)

http://www.cyfoethnaturiol.cymru (yr ochr Gymraeg)
http://www.naturalresources.wales (yr ochr Saesneg)

Os ceir cyswllt sy’n arwain at ddogfen Saesneg benodol, bydd angen ei newid er mwyn iddi arwain at y ddogfen Gymraeg gyfatebol, ee

www.wales.gov.uk/subieducationtraining/content/learningcountry/foundation-index-e.htm
www.cymru.gov.uk/subieducationtraining/content/learningcountry/foundation-index-w.htm

Mae’r enghraifft hon yn un eithaf syml – newid ‘wales’ i ‘cymru’ ac ‘e’ i ‘w’ – ond mae rhai yn fwy cymhleth na hynny. Bydd angen agor y ddogfen Gymraeg i ddarganfod y cyswllt cywir.

Rydym yn ceisio cael ein cwsmeriaid i ddarparu’r dolenni Cymraeg i ddogfennau, gan nad gwaith cyfieithu yw hwn mewn gwirionedd. Os bydd rhestr helaeth ohonynt ar ddiwedd dogfen, rhowch wybod i’r gweinyddwyr fel y gellir trefnu i’r cwsmer chwilio amdanynt tra byddwch chi’n cyfieithu’r ddogfen. Neu, os byddwch yn gadael dolenni yn Saesneg yma ac acw mewn darn o waith, cofiwch ddweud wrth y cwsmer eich bod wedi gwneud hynny.

Enw benywaidd yw ‘gwybodaeth’ felly bydd angen cynnal y treiglad drwy’r frawddeg ar ei hyd.

Defnyddiwch yr wybodaeth, nid ‘y wybodaeth’.

i mewn
nid ‘i fewn’

• Er na ellir osgoi’n llwyr yr angen i ysgrifennu ffurfiau megis ‘athro/athrawes’ gall eu defnyddio fwy nag unwaith neu ddwy yn yr un frawddeg neu baragraff fod yn glogyrnaidd. Defnyddiwch ffurfiau lluosog lle bynnag y bo modd felly, ee penaethiaid yn hytrach na ‘y prifathro/y brifathrawes’.

• Hyd y bo modd, dylid osgoi defnyddio ffurfiau megis ‘ef/hi’, ‘ganddo ef/ganddi hi’. Dylai’r rhagenw blaen gytuno â chenedl ramadegol yr enw y mae’n ei gynrychioli yn hytrach na’r rhyw biolegol y mae’r enw yn ei ddynodi, hyd yn oed os yw’r Saesneg yn dweud ‘his/her’. Er enghraifft:

‘If a parent sends his or her child to school’ – ‘Os bydd rhiant yn anfon ei blentyn i’r ysgol’.

• Ar adegau, fodd bynnag, gall fod yn amlwg i’r cyfieithydd mai at fenyw y mae’r testun yn cyfeirio, hyd yn oed os bydd y gair neu deitl y swydd yn wrywaidd yn ramadegol – neu i’r gwrthwyneb. Dylid cadw mewn cof y perygl o swnio’n anwybodus neu’n ansensitif mewn amgylchiadau o’r fath. Pan nad oes amheuaeth o gwbl ynghylch rhyw’r sawl sydd dan sylw a phe gellid arwain at destun rhyfedd, fel gyda’r enghreifftiau isod, dylid peidio â glynu’n rhy haearnaidd at y rheol i ddefnyddio’r rhagenw blaen sy’n cyd-fynd â chenedl ramadegol yr enw ee:
   
  Mae’n bosibl y bydd y claf yn cael cynnig HRT ar ôl ei thriniaeth hysterectomi
  Cyflwynodd Prif Weinidog y Deyrnas Unedig ei chynigion gerbron y Senedd
   
  Mewn rhai amgylchiadau efallai y byddai modd ychwanegu enw personol at y frawddeg yn y cyfieithiad er mwyn ei gwneud yn fwy naturiol defnyddio’r rhagenw benywaidd. Er enghraifft, yn achos yr ail frawddeg enghreifftiol uchod gellid ychwanegu enw “Theresa May”:
   
  Cyflwynodd Prif Weinidog y Deyrnas Unedig, Theresa May, ei chynigion gerbron y Senedd

• Ni ddylid ar unrhyw gyfrif ddefnyddio ffurfiau clogyrnaidd megis ‘Pan gaiff yr ymgeisydd llwyddiannus ei b/phenodi...’.

• Arfer y Gwasanaeth Cyfieithu yw peidio â defnyddio’r terfyniad –ydd mewn teitlau swyddi oni bai y bo’n digwydd yn naturiol yn rhan o’r teitl, ee ‘cyfieithydd’. Yn hyn o beth, rydym yn dilyn cyfarwyddyd Geiriadur yr Academi (tud. xii):

"...gender is a grammatical classification, not an indicator of sex; it is misleading and unfortunate that the labels ‘masculine’ and ‘feminine’ have to be used, according to tradition. There is no reason why nouns ending in -wr, -ydd should not refer equally to a woman as to a man."

Ni fyddwn, felly, yn defnyddio ffurfiau fel ‘rheolydd’ a ‘cyfarwyddwr/wraig’ ac mae’n bwysig iawn cofio hynny wrth gyfieithu hysbysebion swyddi, neu fe allai anghysondeb ddigwydd mewn hysbyseb gyfansawdd sy’n cynnwys nifer o swyddi.

Ar y llaw arall, mae’n bosibl y bydd rhai deiliad swyddi yn dymuno defnyddio ffurfiau megis ‘rheolydd’ neu ‘cyfarwyddwraig’ yn eu llofnodion electronig neu ar eu cardiau busnes – mater o ddewis personol yw hynny.

Ceisiwch osgoi gorddefnyddio ‘mewn perthynas â’ a rhoi yn ei le ymadroddion megis ‘o ran’, ‘ynghylch’ neu ‘ynglŷn â’.

cynhwysiant, nid ‘cynhwysedd’ na ‘cynhwysiad’

Mae angen y geiryn ‘y’ ar ôl ‘lle’ yn y cywair clasurol a’r cywair ffurfiol:  dyma’r safle lle y daeth y swyddogion ynghyd i drafod y cynllun

Os penderfynir hepgor y geiryn ‘y’ mewn cywair anffurfiol ni ddylech dreiglo ar ôl ‘lle’:
dewch i’r ŵyl lle bydd criw o bobl ifanc …, nid ‘... lle fydd criw o bobl ifanc’.

y papurau newydd lle’r hysbysebir y swyddi, nid ‘y papurau newydd ble’r hysbysebir y swyddi’

Defnyddir ‘ble’ (sef ‘pa le’) i ofyn cwestiwn: 
Ble bydd y swyddi’n cael eu hysbysebu?

Defnyddiwch y ffurf luosog gyntaf a nodir yng Ngeiriadur Prifysgol Cymru oni bai bod cytundeb ffurfiol i fabwysiadu lluosog arall er cysondeb o fewn y Gwasanaeth Cyfieithu. Dyma'r geiriau y cytunwyd i fabwysiadu lluosog gwahanol ar eu cyfer:

harbwr, harbyrau
sudd, suddoedd
dehongliad, dehongliadau

Ceisiwch osgoi defnyddio ffurfiau lluosog ar ansoddeiriau ond lle bo’r ffurf yn air cyffredin. 

tribes

loads

nid ‘mae’n nhw’ na ‘mae nhw’

'caiff', nid 'gall'

‘cwrdd’ â phobl

‘talu’ costau

‘bodloni’ neu ‘ddiwallu’ anghenion, meini prawf, gofynion etc

Mae angen gwahaniaethu rhwng 'should' - 'dylai' a 'must' - 'rhaid'

Sylwer bod ystyr y ddau ymadrodd ychydig yn wahanol. Defnyddir ‘mwyafrif’ ar gyfer unrhyw beth y gellir ei gyfrif, fel y mae’r elfen ‘rhif’ yn y gair yn ein hatgoffa.

‘Pleidleisiodd y mwyafrif o’r Aelodau Seneddol o blaid y cynnig.’

Mae’r ymadrodd ‘rhan fwyaf’, ar y llaw arall, yn ymwneud â symiau na ellir eu cyfrif.

‘Defnyddiodd Arwel y rhan fwyaf o’r blawd i wneud bara.’

Gweler hefyd yr erthygl ‘of’ sy’n egluro pryd y mae angen cynnwys y gair ‘o’ yn y Gymraeg.

Mae’r un gwahaniaeth yn union yn bodoli rhwng ‘cynifer’ a ‘cymaint’.

‘Braf oedd gweld cynifer o bobl ifanc yn y gynhadledd.’
‘Braf oedd gweld cymaint o ddŵr yn y gronfa ar ôl y glaw.’

nid 'nag ydw'

Mae angen defnyddio’r negydd gyda’r ansoddair ‘nepell’:
Yng Nghwmffrwd yr oedd yn byw, nid nepell o Gaerfyrddin. 
Nid yw’r orsaf nepell o ganol y dref.

Cofiwch wahaniaethu rhwng ‘rhif’ (sy’n benodol ac, yn gyffredinol, yn cyfeirio at rifolion 1, 2, 3 etc) a ‘nifer’ (sy’n amhenodol, ee mae nifer mawr o gyrsiau ar gael drwy gyfrwng y Gymraeg).

Gall ‘nifer’ fod yn fenywaidd ac yn wrywaidd ond er cysondeb o fewn y Gwasanaeth Cyfieithu dylid ei drin fel enw gwrywaidd.

nid 'dan Ddeddf ...'

Ceisiwch osgoi gorddefnyddio ‘o fewn’. Yn aml mae ‘yn’ yn ddigon yn lle ‘o fewn’ hyd yn oed lle bo ‘within’ yn Saesneg. Mae ‘yng Nghymru’ yn golygu’r un peth ag ‘o fewn Cymru’ oni bai bod gwir angen y pwyslais.

nid 'fel canlyniad i'

nid 'oddiwrth'

Mae’n demtasiwn cynnwys y gair ‘o’ yn Gymraeg er mwyn cyfieithu ‘of’ mewn ymadroddion fel ‘the provision of support’, ‘the use of plastic’. Nid oes angen cyfieithu’r ‘of’ drwy ddefnyddio’r arddodiad ‘o’ fel arfer. Bydd sawl ffordd o aralleirio, gan ddibynnu ar y frawddeg, ond un dewis sy’n gweithio’n aml yw defnyddio berfenw yn lle’r enw haniaethol:

'The provision of support is important to ensure the scheme’s success.'
'Mae’n bwysig darparu cymorth er mwyn sicrhau bod y cynllun yn llwyddo.'

'The company aspires to reduce its use of plastic.'
'Mae’r cwmni yn awyddus i ddefnyddio llai o blastig.'

OND mae angen yr arddodiad ‘o’ pan fo’r enw cyntaf yn rhan o gyfanrwydd mwy ee ‘rhan o’r darten’, ‘aelod o’r tîm’.

Efallai bod y gair ‘nifer’ yn dangos y gwahaniaeth rhwng y ddwy gystrawen yn fwy eglur:

'The number of pupils attending the school decreased.'
'Gostyngodd nifer y disgyblion a oedd yn mynychu’r ysgol.'

'A number of pupils at the school were suspended.'
'Cafodd nifer o ddisgyblion yr ysgol eu gwahardd.
(hy rhan o gyfanswm disgyblion yr ysgol gyfan)'

Enghraifft arall sy’n dangos y gwahaniaeth yn sgil cynnwys yr ‘o’ neu beidio yw ‘mwyafrif’. Gan ddilyn y rheol uchod, mae angen yr ‘o’ wrth gyfeirio at gyfran o rywbeth mwy:

'Most of the Conservatives are large.'
'Mae’r mwyafrif o’r Ceidwadwyr yn fawr.'

Wrth hepgor yr ‘o’, mae’r ystyr yn newid:

'The Conservatives’ majority is large.'
'Mae mwyafrif y Ceidwadwyr yn fawr.'

Mae’r un peth yn wir am yr ymadrodd ‘y rhan fwyaf’:

'The largest section of the wedding cake was chocolate flavoured.'
'Blas siocled oedd ar ran fwyaf y deisen briodas.'

'Most of the cake fell on the floor but some was saved.'
'Disgynnodd y rhan fwyaf o’r deisen ar y llawr, ond arbedwyd peth ohoni.'

Y peth pwysig bob amser felly yw ystyried union ystyr y frawddeg cyn cyfieithu.

nid yw ... ond ..., nid ‘mae ... ond ...’

Dyma enghreifftiau:

This exemption is applicable only to those who live in Wales.
Slafaidd: Mae’r eithriad hwn yn gymwys yn unig i’r rhai sy’n byw yng Nghymru.
Gwell:  Nid yw’r eithriad hwn yn gymwys ond i’r rhai sy’n byw yng Nghymru.
Y gorau? Dim ond i’r rhai sy’n byw yng Nghymru y mae’r eithriad hwn yn gymwys.

Jac is only 20 years old.
Anghywir: Mae Jac ond yn 20 oed. 
Cywir: Nid yw Jac ond 20 oed/Dim ond 20 oed yw Jac.

He only goes there when he has to.
Anghywir: Mae’n mynd yno ond pan fydd rhaid. 
Cywir: Nid yw’n mynd yno ond pan fydd rhaid.

nid 'onibai'

Dilynir egwyddorion a sillafiadau Orgraff yr Iaith Gymraeg yn y lle cyntaf a Geiriadur Prifysgol Cymru os nad yw’r gair yn yr Orgraff.

Nid oes angen ‘y’ ar ôl ‘os’:
os byddwch yn dod i’r cyfarfod, nid ‘os y byddwch yn dod i’r cyfarfod’

Nid oes angen ‘yn’ ar ôl ‘os’, ond mae angen berf: 
os yw’n barod, nid ‘os yn barod’
 
Nid oes angen ‘mai’ ar ôl ‘os’:
os mynd oedd y penderfyniad …, nid ‘os mai’r penderfyniad oedd mynd …’

'If' yw ystyr 'os', nid 'whether'. Mewn cwestiynau anuniongyrchol felly, yn ogystal â rhai uniongyrchol, defnyddiwch ‘a’ nid ‘os’ o flaen y ferf:  
'gofynnodd y Cadeirydd a oedd pawb yn bresennol', nid ‘gofynnodd y Cadeirydd os oedd pawb yn bresennol’.

Mae angen gofal wrth gyfieithu:
To see whether a new strategy is needed
Anghywir: Er mwyn gweld p’un a oes angen strategaeth newydd
Cywir: Er mwyn gweld a oes angen strategaeth newydd

Nid oes angen ‘y’ ar ôl ‘pan’: 
pan fyddwch yn barod, nid ‘pan y byddwch yn barod’

Nid oes angen ‘yn’ ar ôl ‘pan’, ond mae angen berf:
pan fyddwch yn gweithio ar gyfrifiadur, nid ‘pan yn gweithio ar gyfrifiadur’

Yn lle ‘pan yw’ (sy’n ffurfiol iawn) neu ‘pan mae’ (sy’n anghywir) gall ‘pan fo’ fod yn ffurf ddefnyddiol ar adegau.

Defnyddiwch ‘pan fo’ i gyfleu where amgylchiadol hy pan fo'r gair where yn cyfeirio at amgylchiadau yn hytrach na lleoliad:
Where a pupil is suspended, the parent must be informed.
Pan fo disgybl yn cael ei wahardd, rhaid hysbysu'r rhiant.

Defnyddiwch ‘pan fydd’ i gyfleu when

continuous, permanent

continual, sustained, persistent

Heblaw am yr ystyr gramadegol (y trydydd person unigol etc) ac i gyfieithu ‘parson’ ceisiwch osgoi defnyddio ‘person’.

Gallwch ddefnyddio ‘rhywun’, ‘y sawl’ ‘yr unigolyn’ neu hyd yn oed ei osgoi yn gyfan gwbl:
am ‘All persons will be banned from smoking’ gallwch roi 'Gwaherddir pawb rhag smygu'
'y sawl a oedd yn annerch y gynulleidfa', nid ‘y person a oedd yn annerch y gynulleidfa’.

Gallwch ddefnyddio ‘pobl’ yn lle ‘personau’ am ‘persons’.

Enw benywaidd unigol yw ‘pobl’ ac felly ‘y bobl dda’ sy’n gywir.

Rhywbeth a all fod neu a all ddigwydd: possibilities.

Y cyflwr o fod yn bosibl: possibility.

Er cysondeb: posibl nid ‘posib’.

Gan nad yw’r rhan fwyaf o’r cysodwyr a fydd yn ymgorffori newidiadau mewn proflenni yn medru’r Gymraeg, gofynnwn i unrhyw gyfarwyddiadau y byddwch yn eu hysgrifennu ar broflenni neu mewn pdfs electronig gael eu hysgrifennu yn Saesneg, ee new para.

Mae gofyn bod yn ofalus os byddwch yn nodi cywiriad ar ddechrau dogfen ac yn gofyn i’r cysodydd wneud yr un cywiriad drwy’r ddogfen gyfan. Os oes posibilrwydd y bydd angen amrywio’r cywiriad hwnnw mewn mannau oherwydd rheolau treiglo, ni ellir cymryd yn ganiataol y bydd y cysodydd yn gwybod hynny.

Os oes ychwanegiadau sylweddol i’w gwneud i ddogfen, mae’n well teipio’r testun newydd mewn dogfen ar wahân a’i hatodi i'r e-bost wrth ddychwelyd y broflen pdf. Os oes sawl darn o'r fath gellir teipio’r ychwanegiadau o dan ei gilydd, gan roi rhif i bob un, a rhoi nodiadau yn ychwanegu'r rhifau yn y mannau priodol ar y broflen i ddangos i’r cysodydd ymhle y dylid rhoi’r ychwanegiadau.

Er cysondeb: prosiect nid ‘project’.

Mae angen gofal wrth gyfieithu ‘receive’ i’r Gymraeg. Wrth gyfieithu ‘received a proposal’ peidiwch â defnyddio ‘derbyn cynnig’ oherwydd efallai i’r cynnig a ddaeth i law gael ei wrthod, hynny yw ‘been received and rejected’. Gwell defnyddio ‘cael’, ee ‘I have received your letter – rwyf wedi cael eich llythyr’, ‘you will receive notification –  byddwch yn cael eich hysbysu’ (nid ‘byddwch yn derbyn hysbysiad’).
Dewis arall yw 'dod i law': 'Daeth y ddeiseb i law a bydd yn cael ei thrafod yfory.'

Ystyr 'regulatory reform' yw diwygio'r drefn reoleiddio. Mae'r Llywodraeth yn awyddus i ysgafnhau'r baich rheoleiddio ar wahanol agweddau ar ein bywydau, ee rheoleiddio'r diwydiant adeiladu. Mae'r ddeddfwriaeth sylfaenol a'r is-ddeddfwriaeth sy'n gorfodi'r trefnau rheoleiddio gwahanol yn gallu bod yn gymhleth, gyda dros gant o ddeddfau i bob sector ac, yn ôl y Llywodraeth, mae'n gostus iawn i fusnesau i'w gweithredu. Mae Deddf Diwygio Rheoleiddio 2001 yn galluogi Gweinidogion Llundain a'r Cynulliad i wneud gorchmynion i symleiddio'r ddeddfwriaeth sy'n ymwneud â threfnau rheoleiddio gwahanol. Felly 'diwygio rheoleiddio' sy'n briodol fan hyn (byddai 'rheoleiddiol' yn bosibl hefyd) – nid ‘rheoliadol'.

Mae 'rheoliadol' yn ansoddair o 'rheoliad'; hynny yw, 'yn perthyn i reoliad(au)', ee ‘regulatory appraisal’ – 'arfarniad rheoliadol'.

yn ofynnol

Anghywir: pethau yr ydym wedi gweld 
Cywir: pethau yr ydym wedi’u gweld

Anghywir: Roeddwn wedi’m syfrdanu
Cywir: Roeddwn wedi fy syfrdanu

Anghywir: Fel a nodwyd yn y llythyr
Cywir: Fel y nodwyd yn y llythyr

Anghywir: Canllawiau a gytunir yn y cyfarfod
Cywir: Canllawiau y cytunir arnynt yn y cyfarfod

Anghywir: Pwyntiau a gyfeirir atynt wrth drafod
Cywir: Pwyntiau y cyfeirir atynt wrth drafod

Anghywir: Ni wyddom beth yn fwy a ellir ei wneud
Cywir: Ni wyddom beth yn fwy y gellir ei wneud

Anghywir: Unrhyw bwyntiau y bydd gennych
Cywir: Unrhyw bwyntiau a fydd gennych

Anghywir: Yr effaith y bydd hyn yn ei gael 
Cywir: Yr effaith y bydd hyn yn ei chael
(am fod ‘effaith’ yn fenywaidd)

Cywasgiad o 'rhai hyn' yw 'rhain', nid ansoddair, felly ni ddylid defnyddio ymadroddion fel ‘y dyddiau rhain’ (‘y dyddiau rhai hyn’) a ‘y bobl rheini’ (‘y bobl rhai hynny’). 
‘Y dyddiau hyn’ a ‘y bobl hynny’ sy’n gywir.

Wrth gyfieithu ‘these/those’ mae angen rhoi ‘y’ o flaen ‘rhai’, ‘rhain’ a ‘rheini’.

Er cysondeb, defnyddiwch ‘y rheini’, nid ‘y rheiny’.

Wrth gyfeirio at ‘those’ gall fod yn well defnyddio ‘y rhai’:
er mwyn arbed amser y rhai sy’n gorfod mynd i’r cyfarfod, nid ‘er mwyn arbed amser y rheini sy’n gorfod mynd i’r cyfarfod’

Rheoliad (EC) Rhif 178/2002 Senedd Ewrop a’r Cyngor, nid ‘Rheoliad (EC) Rhif 178/2002 o Senedd Ewrop ac o’r Cyngor’

pwyntiau bwledi
Er cysondeb, dylid treiglo llythyren gyntaf y pwynt bwled cyntaf, ond peidio â threiglo yn y gweddill. Er enghraifft:

Mae’r pwyllgor wedi cytuno y dylai:

• drafod y mater yn ei gyfarfod nesaf
• penderfynu ar y mater
• ysgrifennu at y bobl dan sylw.

Un ffordd o osgoi’r broblem weithiau yw dweud rhywbeth fel:

Mae’r pwyllgor wedi cytuno y dylai wneud y pethau hyn:

• trafod y mater yn ei gyfarfod nesaf
  etc

llythrennau
Dylid ystyried bod y llythrennau yn rhan o’r testun. Felly, nid oes angen treiglo’r pwynt cyntaf.

Mae’r pwyllgor wedi cytuno y dylai:
a) trafod y mater yn ei gyfarfod nesaf
b) penderfynu ar y mater
c) ysgrifennu at y bobl dan sylw.

rhifau
Dylid ystyried bod y rhifau yn rhan o’r testun. Felly, nid oes angen treiglo’r pwynt cyntaf.

Mae’r pwyllgor wedi cytuno y dylai:
1) trafod y mater yn ei gyfarfod nesaf
2) penderfynu ar y mater
3) ysgrifennu at y bobl dan sylw.

Dilynwch y drefn yn y Saesneg o ran geiriau neu ffigurau.

Rhowch y rhifau ‘un’ i ‘naw’ mewn geiriau a defnyddiwch rifolion ar gyfer y rhifau o 10 ymlaen.

Peidiwch â dechrau brawddeg â rhifolyn: 

• gallwch ei ysgrifennu’n rhan o’r frawddeg
  Ugain o geisiadau a dderbyniwyd, nid ‘20 o geisiadau a dderbyniwyd’ 
• gallwch ail-lunio’r frawddeg
  Bydd y Gemau Olympaidd yn dod i Lundain yn y flwyddyn 2012, nid ‘2012 yw’r flwyddyn y bydd y Gemau Olympaidd yn dod i Lundain’

Cofiwch wahaniaethu rhwng ‘rhif’ (sy’n benodol ac, yn gyffredinol, yn cyfeirio at rifolion 1, 2, 3 etc) a ‘nifer’ (sy’n amhenodol, ee mae nifer mawr o gyrsiau ar gael drwy gyfrwng y Gymraeg).

Defnyddiwch rifolion gyda miliwn a biliwn, ee 5 miliwn, £1 biliwn. Mae angen gofal wrth drafod miliynau a biliynau er mwyn osgoi amwysedd wrth dreiglo’n feddal. Peidiwch felly â threiglo ‘biliwn’.

Defnyddiwch rhwng… a … nid ‘o ... i . . .’ wrth gyfieithu ‘from ... to …’ ee:

'rhwng 5 a 7 niwrnod' am ‘from 5 to 7 days’.

Elfen sy’n torri ar draws rhediad naturiol brawddeg yw sangiad, a rhaid i’r gair sy’n dilyn y sangiad gael ei dreiglo’n feddal. Un elfen sy’n gallu creu sangiad yw adferf. Y drefn arferol gydag adferfau yw eu rhoi ar ddiwedd y cymal:

'Cynhaliwyd raffl, a threfnwyd gweithgareddau o bob math hefyd.'

Ond os bydd yr adferf yn cael ei symud rhwng y ferf a’r gwrthrych, mae’n sangiad ac felly’n achosi treiglad:

'Cynhaliwyd raffl, a threfnwyd hefyd weithgareddau o bob math.'

Nid ydym yn deddfu bod yr enghraifft isod yn sangiad gan fod anghytundeb yn y llyfrau gramadeg a yw ‘o leiaf’ yn fath o adferf. O ganlyniad, mae’n dderbyniol treiglo neu beidio â threiglo yn yr achos hwn:

'Rhaid aros o leiaf ddau fis cyn gwneud cais' neu
'Rhaid aros o leiaf dau fis cyn gwneud cais'

Serch hynny, mae’n bwysig sicrhau cysondeb oddi mewn i ddogfen neu ar draws cyfres o ddogfennau.

Gweithrediaeth yr Alban

Ysgrifennydd Gwladol Cymru nid ‘Ysgrifennydd Gwladol dros Gymru’

Er cysondeb: ‘yn sgil’ nid ‘yn sgîl’.

Pan mai 'skill' yw'r ystyr.

Er cysondeb: ‘sgìl’ nid ‘sgil’.

Pan mai 'has a duty to' yw'r ystyr, dylid ei gyfeithu fel 'rhaid', nid ‘bydd’. .
The Chair shall appoint a deputy
Rhaid i’r Cadeirydd benodi dirprwy, nid ‘Bydd y Cadeirydd yn penodi dirprwy’

Pan mai 'is'/'will' yw'r ystyr, dylid ei gyfieithu fel 'bydd'.
There shall be a meeting on Wednesday
Bydd cyfarfod ddydd Mercher

Mae angen gwahaniaethu rhwng 'should' - 'dylai' a 'must' - 'rhaid'

llofnodi, nid ‘arwyddo’

All parties have signed up to this policy
cytuno, nid ‘llofnodi’

Mae sawl gwahanol ffordd o gyfieithu’r gair Saesneg ‘hubs’, ac fe welwch rai o’r dewisiadau yn TermCymru: canolfan, canolbwynt, cyfnewidfa ac ati. Er hynny, mae’n dod yn fwy a mwy cyffredin defnyddio ‘hybiau’, a gall fod yn anodd ei osgoi ar brydiau ee pan fo cyfeiriad at ‘hubs’ a ‘centres’ yn yr un darn a bod angen gwahaniaethu.

Ond sut mae sillafu’r enw unigol yn Gymraeg? Wrth gyfeirio at rywbeth sydd wedi’i fathu’n barod, wrth gwrs, rhaid cadw at y teitl swyddogol. Mae cyngor Caerdydd, er enghraifft, wedi sefydlu ‘Hyb’ cymunedol mewn sawl ardal o’r ddinas, tra bo gan gyngor Rhondda Cynon Taf sawl ‘Hwb’ cymunedol.

Os nad oes enw swyddogol yn bodoli ac os nad yw’n briodol defnyddio gair amgen, ee ‘canolfan’, arddull y Gwasanaeth Cyfieithu yw defnyddio’r sillafiad ‘hyb’ a hynny yn bennaf er mwyn osgoi’r ystyron eraill sydd i’r gair ‘hwb’ yn y Gymraeg. Er cysondeb, ni ddefnyddir acen ar y gair, gan ddilyn y canllawiau yn Orgraff yr Iaith Gymraeg nad oes angen acen i ddangos bod y llafariad yn fer mewn geiriau unsill sy’n diweddu yn ‘b’ (gweler 27(1) a 27(2)).

• Adran (Department) neu Gyfarwyddiaeth (Directorate)
  ee Yr Adran Gwybodaeth a Systemau Corfforaethol
• Is-adran (Division)
  ee Yr Is-adran Rheoli Hysbysrwydd a Gwybodaeth
• Cangen (Branch) / Uned (Unit) / Gwasanaeth (Service)
  ee Gwasanaeth Cyfieithu Llywodraeth Cymru

cyhoeddiadau Llywodraeth Cymru
Mae modd  dod o hyd i deitlau llawer o gyhoeddiadau Llywodraeth Cymru yn TermCymru neu ar ochr Gymraeg safle’r Llywodraeth ar y wefan www.llyw.cymru.

Ni ddylid cyfieithu teitl os nad yw’r ddogfen ei hun wedi’i chyfieithu i’r Gymraeg.

cyhoeddiadau cyffredinol
Gellir dod o hyd i’r rhain weithiau drwy ddefnyddio peiriannau chwilio megis Yahoo a Google. Gallwch hefyd chwilio gwefan y corff a gyhoeddodd y ddogfen sydd dan sylw – y Cyd-bwyllgor Addysg, Cyfoeth Naturiol Cymru ac ati.

Mae’r wefan www.gov.uk yn ddefnyddiol ar gyfer cyhoeddiadau llywodraethol cyffredinol.

deddfwriaeth Gymreig

Os nad yw teitl darn o ddeddfwriaeth Gymreig yn TermCymru, edrychwch ar y wefan www.legislation.gov.uk i weld a oes fersiwn Gymraeg.

Deddfau Senedd y DU
Er ei bod yn arferol defnyddio teitlau Cymraeg ar gyfer deddfau seneddol, nid yw’n arferol cyfieithu dyfyniadau o ddeddfau i’r Gymraeg gan nad oes statws cyfreithiol i gyfieithiadau o’r fath.

Weithiau, yn achos dyfyniadau byr o ddau neu dri gair, gellir aralleirio’r testun ond peidio â defnyddio dyfynodau.

Mae cyfieithiad Cymraeg swyddogol o Ddeddf yr Iaith Gymraeg ar gael yng Ngeiriadur Newydd y Gyfraith gan Robyn Léwis.

deddfwriaeth
Mae’n hen arfer defnyddio teitlau Cymraeg  ar gyfer deddfau seneddol er nad yw’r deddfau eu hunain ar gael yn Gymraeg. Mae hynny’n wir hefyd am ddeddfwriaeth a wneir gan y Cynulliad: gellir rhoi teitl Cymraeg (teitl ‘cwrteisi’) i offeryn statudol er nad yw’r offeryn ei hun ar gael yn Gymraeg.

Wrth gwrs, os yw’r offeryn ar gael yn Gymraeg, mae’n bwysig iawn defnyddio’r teitl Cymraeg swyddogol. Mae llawer o’r teitlau wedi’u cynnwys yn TermCymru.

Ysgrifenyddion y Cabinet a Gweinidogion
Mae’r teitlau llawn i gyd yn TermCymru. Pan geir rhagair gan un o’r Gweinidogion mewn dogfen, dylid rhoi’r fannod ar ddechrau’r teitl hyd yn oed os nad yw yno yn y Saesneg:

Dafydd Elis-Thomas
Minister for Culture, Tourism and Sport

Dafydd Elis-Thomas
Y Gweinidog Diwylliant, Twristiaeth a Chwaraeon

Nodwch mai’r patrwm y Gweinidog Diwylliant etc a ddefnyddir ar gyfer teitlau Gweinidogion Cymru, nid 'y Gweinidog dros Ddiwylliant etc'.

Os defnyddir ffurf fer ar deitl Gweinidog mewn testun, ee ‘Culture Minister’, gellir gwneud hynny yn y Gymraeg hefyd, ee y Gweinidog Diwylliant.

teitlau swyddi eraill

Cofiwch nad oes angen cyfieithu’r gair ‘to’ mewn teitlau swyddi yn Saesneg ee:

Clerk to the Assembly – Clerc y Cynulliad

Mae atalnod i’w weld yn aml ar ôl teitlau swyddi mewn cofnodion, yn y rhestr o’r bobl a oedd yn bresennol ee:
 
Chief Executive, Arts Council of Wales

Nid oes angen yr atalnod yn y Gymraeg gan fod enw’r sefydliad yn dilyn teitl y swydd yn naturiol:

Prif Weithredwr Cyngor Celfyddydau Cymru

Wedi dweud hynny, gall fod angen ei gynnwys o bryd i’w gilydd ee pe bai mwy nag un swydd yn dwyn yr un teitl yn y sefydliad:

Ymddiriedolwr, Gardd Fotaneg Genedlaethol Cymru

Yn yr achos hwn, mae gan yr Ardd Fotaneg nifer o Ymddiriedolwyr felly rhaid cynnwys yr atalnod i ddangos hynny.

Mae’n anodd gwybod ar adegau a yw’n briodol cyfieithu teitlau o’r fath. Mae bron yn amhosibl pennu rheol bendant a fyddai’n gweddu i bob achos, felly dyma rai materion i’w hystyried wrth benderfynu a ddylid cyfieithu ai peidio.

A oes teitl Cymraeg swyddogol?

• Os yw’n ddigwyddiad yng Nghymru, dylid dechrau drwy chwilio a oes teitl Cymraeg swyddogol ar gael a defnyddio hwnnw
• Mae’n annhebygol y bydd teitl Cymraeg swyddogol ar ddigwyddiad mewn rhan arall o’r Deyrnas Unedig nac ar ddigwyddiad rhyngwladol, ond gellid chwilio rhag ofn

A yw’r teitl Saesneg yn un swyddogol?

• Os yw’n ddigwyddiad rhyngwladol, gallai’r teitl fod wedi’i gyfieithu i’r Saesneg o ryw iaith arall neu fod ar gael mewn sawl iaith heblaw’r Saesneg. Os felly, mae’n bosibl y byddai’n rhesymegol ei gyfieithu i’r Gymraeg hefyd fel rhyw fath o ‘deitl cwrteisi’

A yw’r teitl eisoes wedi’i gyfieithu?

• Gellid cael gwahanol gyfieithiadau o’r teitl, hyd yn oed os yw’n un gweddol syml, gan ddrysu’r darllenydd ee gellid cyfieithu ‘Translation, Technology and Innovation’ fel ‘Cyfieithu, Technoleg ac Arloesi’ neu ‘Cyfieithu, Technoleg ac Arloesedd’
• Dechreuwch drwy chwilio a oes cyfieithiad Cymraeg o’r teitl wedi cael ei fathu eisoes
• Os oes, ystyriwch a fyddai’n well defnyddio hwnnw – oni bai ei fod yn wallus – er mwyn i’r darllenydd allu dod o hyd yn rhwydd i unrhyw wybodaeth ychwanegol sydd ar gael 
• Os nad oes, ystyriwch a fyddai’n camarwain y darllenydd i feddwl bod y digwyddiad yn cael ei gynnal yn Gymraeg pe baech yn rhoi’r cyfieithiad yn unig – fe all hyn fod yn arbennig o wir yn achos cyrsiau, sydd fel arfer yn cael eu rhoi mewn un iaith yn unig.
• Gall fod yn syniad da cadw'r teitl yn Saesneg mewn achos o’r fath, ond cyfeirio'n ôl ato wedi hynny gan ddefnyddio teitl Cymraeg â llythrennau bach, ee defnyddio’r teitl ‘Translation, Technology and Innovation’ ond cyfeirio wedyn at 'yr arddangosfa cyfieithu a thechnoleg'

Beth yw natur y ddogfen?

• Gall fod yn briodol cadw’r teitl Saesneg yn unig os yw’n ddogfen academaidd neu os yw'r teitl yn dod mewn rhestr lle nad oes cyd-destun i roi rhagor o wybodaeth i’r darllenydd

Cofiwch mai’r peth pwysicaf yw sicrhau bod modd i’r darllenydd gael yr holl wybodaeth berthnasol ynglŷn â’r digwyddiad, a gallu chwilio am ragor o fanylion, heb orfod troi at y ddogfen Saesneg.

Y drefn arferol wrth enwi unedau milwrol yn Saesneg yw defnyddio trefnolion ee 160th Infantry Brigade, 3rd Battalion The Royal Welsh. Er hynny, fe’u gwelir yn aml wedi’u hysgrifennu fel rhifolion ee 104 Regiment Royal Artillery. Arfer y Gwasanaeth Cyfieithu yn Gymraeg yw defnyddio trefnolion ar gyfer rhifau rhwng un a deg, a rhifolion ar gyfer 11 ac uwch, waeth beth fo arddull y Saesneg. Byddai’r enghreifftiau uchod felly yn cael eu cyfieithu fel a ganlyn:

• Brigâd 160 y Milwyr Traed
• 3ydd Bataliwn y Cymry Brenhinol
• Catrawd 104 y Magnelwyr Brenhinol

Sylwer bod rhaid newid trefn y geiriau wrth newid o ddefnyddio trefnolion i rifolion.

‘hyn’ yn y cywair clasurol a’r cywair ffurfiol, ee y rheoliadau hyn. Mae ‘yma’ yn perthyn i gywair mwy anffurfiol.

‘hwn’, ‘hon’ yn y cywair clasurol a’r cywair ffurfiol, ee y papur hwn, yr agenda hon. Mae ‘yma’ yn perthyn i gywair mwy anffurfiol.

Wrth sôn am bobl ddienw, gallwch ddefnyddio ‘y rhai’ yn hytrach nag ‘y rheini’ os bydd hynny’n briodol, ee er mwyn diogelu’r rhai a allai golli eu heiddo, nid ‘er mwyn diogelu’r rheini a allai golli eu heiddo’.

Nid oes angen ‘yn’ ar ôl ‘tra’ ond mae angen berf:
tra oeddwn yn teithio dramor, nid ‘tra’n teithio dramor’

tra oedd, nid ‘tra roedd’

transport – trafnidiaeth, nid ‘cludiant’ ac eithrio yng nghyswllt ysgolion, ee cludiant am ddim i'r ysgol / free school transport

traffic – traffig

adferf amser
yr amser a dreulir bob wythnos, nid ‘yr amser a dreulir pob wythnos’

biliwn / miliwn
Mae angen gofal wrth drafod biliynau a miliynau er mwyn osgoi amwysedd wrth dreiglo’n feddal. Peidiwch felly â threiglo ‘biliwn’, ee £1 fililwn, £1 biliwn.

‘bod’ neu ‘fod’
Nid oes angen treiglo:
ar ôl y ffurfiau cryno amhersonol:
  credir bod, dywedwyd bod
ar ôl berfenw:
  credu bod, dweud bod
ar ôl ‘er’ (er bod), ‘rhaid’ (rhaid bod), ‘a’ (a bod), ‘yw’ (yw bod), ‘oherwydd’ (oherwydd bod).

Mae angen treiglo:
ar ôl ffurfiau cryno’r ferf: 
   credaf fod, dywedodd fod
ar ôl ‘efallai’, sef ffurf gryno ar y ferf ‘gallu’ – ‘ef allai’.

byth 
Yn gyffredinol, nid oes angen treiglo ‘byth’:
Nid yw byth yn methu

cyfres o enwau  
Uned Bolisi, ond Uned Polisi Cymdeithasol, hynny yw, ar ôl enw benywaidd, mae angen treiglo’r gair sy'n dilyn, ond os oes dau neu ragor o eiriau'n dilyn, a'r cysylltiad rhwng y geiriau hynny a'i gilydd yn gryfach na'r cysylltiad â'r enw benywaidd, does dim treiglad. 
Felly, yr Adran Ddiwydiant ond yr Adran Diwydiant a Masnach.
Yr Uned Bolisi, ond yr Uned Polisi Cydraddoldeb.

Mae ambell enghraifft, serch hynny, lle mae'r ddau air sy'n dilyn enw benywaidd gymaint ynghlwm wrth ei gilydd nes bod treiglad yn digwydd. Enghraifft o hynny yw 'yr Ŵyl Gerdd Dant' lle caiff 'cerdd dant' ei drin i bob pwrpas fel un gair neu uned.

Sylwer hefyd: ardal lai ffafriol, ffordd fwy prysur.

enwau sefydliadau a brandiau
Ni fyddem yn rhoi rheol gadarn, ond er cysondeb yng ngwaith Gwasanaeth Cyfieithu Llywodraeth Cymru, dyma drefn gyffredinol y byddem yn ei hargymell:

• Osgoi’r broblem os oes modd, er enghraifft trwy aildrefnu’r frawddeg neu trwy roi enw cyffredin o flaen yr enw priod

Cafodd ei gyflogi gan elusen Tŷ Hafan

• Treiglo enwau sy’n dechrau â disgrifiad, er enghraifft cyngor, cymdeithas ac ati, hyd yn oed os yw’r gair disgrifiadol hwnnw’n rhan o’r teitl

Anfonodd gais cynllunio i Gyngor Sir Gâr

• Peidio â threiglo enwau nad ydynt yn dechrau â gair disgrifiadol o’r fath

Mae gan Cyfoeth Naturiol Cymru ganolfannau ymwelwyr ym mhob cwr o Gymru

• Byddem yn argymell peidio â threiglo enwau masnachol a brandiau mewn gwaith ysgrifenedig, er ein bod yn tueddu i wneud hynny ar lafar:

Agorodd y Gweinidog gangen newydd o Tesco ar y stryd fawr

fe’i
Nid oes angen treiglo ar ôl ‘fe’i’:
fe’i gwelwyd ef, fe’i torrwyd hi nid ‘fe’i welwyd ef’, ‘fe’i thorrwyd hi’
Ond mae angen ychwanegu ‘h’ o flaen llafariaid:
fe’i hanafwyd ef, fe’i hanafwyd hi nid ‘fe’i anafwyd ef’, ‘fe’i anafwyd hi’

hefyd
a threfnu hefyd weithgareddau o bob math, nid ‘a threfnu hefyd gweithgareddau o bob math’

‘ll’ a ‘rh’ 
nid oes angen treiglo ‘ll’ a ‘rh’
ar ôl ‘y’: y llewes, y rhodfa
ar ôl ‘un’: un llaw, un rhaw
ar ôl ‘yn’: yn llwyddiannus, yn rhagrithiol
ar ôl ‘pur’: pur llewyrchus, pur rhydlyd

mae angen treiglo ‘ll’ a ‘rh’ 
ar ôl ‘rhy’: rhy laes, rhy rwydd
fel gwrthrych berf gryno: clywais rai yn dweud, gwelais ragor o gathod

neu
Treiglad meddal mewn enwau, berfenwau ac ansoddeiriau:
dyn neu fenyw, rhedeg neu gerdded, gwyn neu ddu
Nid yw ffurfiau cryno berfau’n treiglo ar ôl ‘neu’: 
Galwch heibio neu trefnwch gyfarfod nid ‘... neu drefnwch gyfarfod’

rhaid
Mae modd treiglo neu beidio â threiglo 'rhaid' ar ôl 'oes':
A oes rhaid talu am docyn? neu A oes raid talu am docyn?
Nid oes rhaid codi'n fore neu Nid oes raid codi'n fore

Er cysondeb, arfer y Gwasanaeth Cyfieithu yw peidio â threiglo.

y cysylltair ‘a’ (and)
a than, a thros, a thrwy, a chan, a chyda (treiglad llaes), nid ‘a dan, a dros, a drwy, a gan, a gyda’

‘y tair’, ‘y pedair’ sy’n gywir – does dim treiglad
 
yn + ansoddair o flaen berfenw
Pan roddir ansoddair o flaen berfenw bydd y berfenw yn treiglo ond ni fydd yr ‘yn’ yn treiglo’r ansoddair:
mae’r pentref yn cyflym ddirywio, nid ‘mae’r pentref yn gyflym ddirywio’
yn gwirioneddol gredu, nid ‘yn wirioneddol gredu’

yn enwedig
Nid oes angen treiglo ar ôl ‘yn enwedig’:
yn enwedig pobl sy’n gweithio mewn swyddfeydd, nid ‘yn enwedig bobl sy’n gweithio mewn swyddfeydd’

Mae’r Gymraeg yn aml yn defnyddio ffurfiau unigol lle mae’r Saesneg yn defnyddio’r lluosog, ac i’r gwrthwyneb. Nid oes angen glynu at y ffurf gyfatebol o anghenraid os yw ffurf wahanol yn fwy naturiol yn y Gymraeg.

Un enghraifft o hyn yw ‘best practice’. Gan amlaf, bydd Gwasanaeth Cyfieithu Llywodraeth Cymru yn cyfieithu’r ymadrodd hwn fel ‘arferion gorau’, er mai’r unigol a ddefnyddir yn Saesneg. Yn aml, defnyddir yr enw Saesneg unigol ‘practice’ mewn ystyr dorfol ond teimlir nad yw’r enw Cymraeg unigol ‘arfer’ yn cyfleu hynny’n llawn.  Yn achos ‘best practice’, os oes gwir angen ffurf unigol am ryw reswm, defnyddier ‘arfer orau’ yn unol â’r drefn o ddefnyddio’r genedl a restrir gyntaf yng Ngeiriadur Prifysgol Cymru.

y Deyrnas Unedig (y DU), nid ‘y Deyrnas Gyfunol’ na ‘Prydain’ nac ‘Ynysoedd Prydain’

Mae’r Deyrnas Unedig yn cynnwys Cymru, Lloegr, yr Alban a Gogledd Iwerddon.

Mae Prydain yn cynnwys Cymru, Lloegr a’r Alban.

unrhyw beth, unrhyw un, nid ‘unrhywbeth’, ‘unrhywun’

Ceisiwch beidio â gorddefnyddio’r ffurfiau uchod wrth gyfieithu any/anyone. Er enghraifft:

defnyddiwch: nid ydym wedi gallu gwneud dim eto
yn hytrach na: 'nid ydym wedi gallu gwneud unrhyw beth eto'

defnyddiwch: nid oes gan yr un siaradwr
yn hytrach na: 'nid oes gan unrhyw siaradwr'

defnyddiwch: bydd gan y sawl a fydd yn cyflwyno adroddiad
yn hytrach na: 'bydd gan unrhyw un a fydd yn cyflwyno adroddiad'

defnyddiwch: nid oedd neb wedi gwneud cwyn
yn hytrach na: 'nid oedd unrhyw un wedi gwneud cwyn'

pan fydd, nid 'pan bydd'

'pan' neu 'os’ pan fo’n ‘amgylchiadol’ (circumstantial) ei ystyr:
‘Where a pupil is suspended, the parent must be informed’
'Pan fo disgybl yn cael ei wahardd, rhaid hysbysu'r rhiant'

‘lle’ pan fo’r testun yn cyfeirio at leoliad penodol (locational):
‘Premises where education is provided’
'Mangre lle y darperir addysg'

‘a’, nid ‘os’ na ‘p’un:
'gofynnodd iddo a oedd am fynd i’r cyfarfod', nid ‘gofynnodd iddo os oedd am fynd i’r cyfarfod’ na ‘gofynnodd iddo p’un ai a oedd am fynd i’r cyfarfod’.

Rhaid bod yn ofalus gan y defnyddir 'if' yn aml yn Saesneg er mai 'whether' yw'r ystyr ee 'she asked if he wanted to attend the meeting' yn hytrach na 'she asked whether he wanted to attend the meeting'.

a ... ai peidio, nid ‘os ... neu beidio’ na ‘p’un a/ai ... neu beidio’

Mae angen rhoi ‘y/yr’ o flaen teitl neu swydd: 
yr Athro Dafydd Dafis
Jane Davidson, y Gweinidog dros Addysg a Dysgu Gydol Oes
yr Arglwydd Hutton (ond ddim o flaen ‘Arglwydd + enw lle’, ee 'Arglwydd 
     Tonypandy')

Mae angen rhoi’r fannod o flaen enwau ieithoedd: 
y Gymraeg, y Saesneg, yr Eidaleg

Gyda llythyren fach yr ysgrifennir y fannod mewn teitlau neu enwau lleoedd yng nghanol brawddeg:
Gwelais ef yn y Bala, nid ‘Gwelais ef yn Y Bala’, 
Anfonwch ef at y Llywydd, nid ‘Anfonwch ef at Y Llywydd’

Mae angen priflythyren mewn cyfeiriad: 
25 Stryd y Bont, Y Barri

Geiriau â'r ddeusain 'wy':
Er cysondeb, arfer y Gwasanaeth Cyfieithu yw glynu at ddefnyddio 'yr' o flaen geiriau sy'n cychwyn â'r ddeusain 'wy', fel 'yr wybodaeth, 'yr Wyddeleg' ac 'yr wynebau'. Am ragor o wybodaeth, gweler Orgraff yr Iaith Gymraeg (tt. 45-7) a Gramadeg y Gymraeg Peter Wynn Thomas, tt. 787-8.

Y fannod ar ôl geiriau sy’n gorffen mewn llafariaid:
Y ffurf ar y fannod a ddefnyddir ar ôl gair sy’n gorffen mewn llafariad yw ‘-‘r’. Nid rhywbeth sy’n gyfyngedig i’r cywair anffurfiol neu lafar mo hyn, dyma’r drefn arferol. Mae’r rheol hon yr un mor berthnasol i’r fannod mewn enwau lleoedd ag i bob bannod arall.

Mae modd defnyddio ‘y’ neu ‘yr’ pan fo pwyslais, ystyr neu rythm y frawddeg yn golygu bod hynny’n llifo’n rhwyddach, ond eithriad yw hynny, ee 'Dewch yma, y twyllwyr.'

Cwestiynau adferfol: ‘sut’, ‘pryd’, beth’ etc (gweler hefyd yr erthygl 'cyweiriau')

• Mae angen cynnwys y geiryn ‘y’ (y rhagenw perthynol traws) yn y cywair ffurfiol: 
   Pryd y bydd y Gweinidog yn gwneud datganiad? nid ‘pryd bydd/pryd fydd’
  Mewn cyweiriau eraill (heblaw’r cywair llafar), os penderfynir ei hepgor, rhaid cynnal y ffurf gysefin: 
   Sut cafodd y cynllun hwn ei gymeradwyo? nid ‘sut gafodd’
• Mewn brawddegau perthynol mae angen cynnwys ‘y/yr’ o flaen ‘mae’: 
   y siop y mae’r pentrefwyr wedi ei hagor

Nid oes angen ‘y/yr’ (y geiryn rhagferfol) o flaen ‘mae’ na ‘maent’ ond lle bo angen defnyddio’r cywair clasurol.

Y fannod ar ôl geiriau sy’n gorffen mewn llafariaid

Y ffurf ar y fannod a ddefnyddir ar ôl gair sy’n gorffen mewn llafariad yw ‘-‘r’. Nid rhywbeth sy’n gyfyngedig i’r cywair anffurfiol neu lafar mo hyn, dyma’r drefn arferol. Mae’r rheol hon yr un mor berthnasol i’r fannod mewn enwau lleoedd ag i bob bannod arall.

Mae modd defnyddio ‘y’ neu ‘yr’ pan fo pwyslais, ystyr neu rythm y frawddeg yn golygu bod hynny’n llifo’n rhwyddach, ond eithriad yw hynny, ee

Dewch yma, y twyllwyr.

At ei gilydd, er mwyn osgoi dryswch, gwell osgoi defnyddio’r wyddor mewn rhestrau lle bo modd. Defnyddiwch yn hytrach bwyntiau bwled neu gyfrwng gweledol arall, rhifau neu rifau Rhufeinig.
 
Wrth gyfieithu rhestrau sy’n defnyddio llythrennau’r wyddor, defnyddier yr un llythrennau yn y cyfieithiad. Felly: 
a, b, c, d, e mewn dogfen Saesneg = a, b, c, d, e yn y cyfieithiad.
a, b, c, ch, d  mewn dogfen Gymraeg = a, b, c, ch, d yn y cyfieithiad.

Gall fod cyfiawnhad dros beidio â dilyn y rheol hon mewn ambell achos, ee defnyddiwyd yr wyddor Gymraeg wrth gyfieithu pecyn addysg ar gyfer plant ysgolion cynradd.

Wrth ddrafftio dogfen yn Gymraeg, defnyddiwch yr wyddor Gymraeg.