Bil Senedd Cymru (Aelodau ac Etholiadau): asesiad o'r effaith ar y Gymraeg

Cymraeg 2050 yw ein strategaeth genedlaethol ar gyfer cynyddu nifer y siaradwyr Cymraeg i filiwn erbyn 2050.

Mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo’n llwyr i’r strategaeth newydd, gyda’r targed o filiwn o siaradwyr wedi’i gynnwys yn ei Rhaglen Lywodraethu. Mae iaith Gymraeg ffyniannus hefyd wedi’i chynnwys yn un o’r 7 nod llesiant yn Neddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015.

Mae gennym hefyd rwymedigaeth statudol i ystyried yn llawn effeithiau ein gwaith ar y Gymraeg. Mae hyn yn golygu y dylai unrhyw bolisi gan Lywodraeth Cymru ystyried sut mae ein polisïau’n effeithio ar yr iaith a’r rheini sy’n ei siarad. Mae tair thema gydgysylltiedig i strategaeth Cymraeg 2050:

Thema 1: Cynyddu nifer y siaradwyr Cymraeg

• Trosglwyddo’r iaith o fewn y teulu
• Y blynyddoedd cynnar
• Addysg statudol
• Addysg ôl-orfodol
• Y gweithlu addysg, adnoddau a chymwysterau

Thema 2: Cynyddu’r defnydd o’r Gymraeg

• Y gweithle
• Gwasanaethau
• Defnydd cymdeithasol o’r Gymraeg

Thema 3: Creu amodau ffafriol – seilwaith a chyd-destun

• Cymuned a’r economi
• Diwylliant a’r cyfrynga
• Cymru a’r byd ehangach
• Technoleg ddigidol
• Seilwaith ieithyddol
• Cynllunio ieithyddol
• Gwerthuso ac ymchwil

Mae’r penawdau o dan bob thema yn amlinellu cwmpas gweithgareddau sy’n gallu effeithio ar yr iaith.

Yn gyffredinol, os oes gan eich polisi’r potensial i effeithio ar bobl, bydd yn effeithio mewn rhyw ffordd ar siaradwyr Cymraeg ac felly ar y Gymraeg.

A gwblhawyd gan Dîm Safonau’r Gymraeg, e-bost: Safonau.Standards@gov.wales: 3 Medi 2023.

Cymraeg 2050 Miliwn o siaradwyr Cymraeg a’r Rhaglen Waith gysylltiedig ar gyfer 2021-2026.

Mae cysylltiadau rhwng y cynigion yn y ddeddfwriaeth sy’n ymwneud â chynyddu maint y Senedd a ffiniau etholaethau a strategaeth Llywodraeth Cymru ar gyfer y Gymraeg.

Maint

Yn gyffredinol, bydd mesurau i gynyddu maint y Senedd yn gwella ei allu i graffu ar bolisi a deddfwriaeth, gan gynnwys mewn perthynas â llesiant diwylliannol a’r Gymraeg. Bydd y Senedd estynedig yn parhau i weithredu’n ddwyieithog.

Ffiniau

Mae cysylltiad clir rhwng agweddau ffiniau’r ddeddfwriaeth a’r strategaeth Cymraeg 2050. Mae’r Rhaglen Waith ar gyfer enwau lleoedd Cymru 2021-26 hefyd wedi’i chynnwys yn y ddogfen Cymraeg 2050: Cynllun gweithredu strategaeth y Gymraeg 2023 i 2024. Yn ein Rhaglen Lywodraethu, rydym yn ymrwymo i weithio i ddiogelu enwau lleoedd Cymru, ac mae hyn wedi’i atgyfnerthu gan y Cytundeb Cydweithio rhwng Llywodraeth Cymru a Phlaid Cymru. Bydd uned seilwaith ieithyddol yn gyfrifol am bolisi Llywodraeth Cymru ar enwau lleoedd Cymraeg.

Mae enwi etholaethau’r Senedd yn rhan ganolog o adolygiadau’r LDBCW o ffiniau etholaethau’r Senedd, ac mae’r Bil yn gosod gofynion ar y LDBCW (wedi’i ailenwi) i ymgynghori â Chomisiynydd y Gymraeg ar orgraff (y ffordd dderbyniol o sillafu ac ysgrifennu geiriau) o’r enwau Cymraeg arfaethedig ar gyfer etholaethau’r Senedd neu newidiadau arfaethedig i enwau Cymru ar etholaethau’r Senedd (o ystyried cyfrifoldeb y Comisiynydd dros ddarparu cyngor ar ffurf safonol enwau lleoedd Cymru).

Efallai y bydd egwyddorion gwerthfawr o ffurfiau safonol enwau lleoedd Cymru y gellir eu cymhwyso i enwau etholaethau newydd y Senedd. Bydd hyn yn golygu bod yr enwau Cymraeg ar gyfer etholaethau’r Senedd yn gywir ac yn adlewyrchu rhai confensiynau (er enghraifft, pryd y dylid defnyddio cysylltnodau, a ddylid ysgrifennu enwau fel un gair neu fwy ac ati).

Sut bydd y cynnig yn effeithio ar siaradwyr Cymraeg o bob oed (effeithiau cadarnhaol a/neu niweidiol)? Dylech nodi eich ymatebion i’r canlynol wrth ateb y cwestiwn hwn, ynghyd ag unrhyw wybodaeth berthnasol arall:

Ffiniau

Fel sy’n cael ei amlinellu o dan adran ‘prawfesur gwledig’ yr Asesiad Effaith Integredig, efallai y bydd rhai cymunedau gwledig yn poeni y gallai adolygiadau o ffiniau’r Senedd yn y dyfodol arwain at newidiadau sylweddol ac y gallai cymunedau Cymraeg gael eu rhannu rhwng etholaethau’r Senedd, a allai wedyn effeithio ar y defnydd o'r Gymraeg yn eu cymunedau a thanseilio'r iaith. Fodd bynnag, fel rhan o’r adolygiad ‘paru’ o ffiniau (cyn etholiad Senedd 2026) gall y LDBCW (wedi’i ailenwi) ystyried “unrhyw gysylltiadau lleol a fyddai’n cael eu torri gan y parau arfaethedig”. Hefyd, wrth ystyried a ddylid gwneud newidiadau i etholaethau’r Senedd fel rhan o’r adolygiad sydd i’w gynnal cyn etholiad 2030 (a hefyd mewn adolygiadau dilynol), gall y LDBCW (wedi’i ailenwi) hefyd ystyried “unrhyw gysylltiadau lleol a fyddai’n cael eu torri gan newidiadau o’r fath”. Mewn adolygiadau blaenorol o ffiniau llywodraeth leol, fe wnaeth y LDBCW ystyried y Gymraeg fel agwedd ar gysylltiadau lleol y dylid ei hystyried.

Mae’r LDBCW (wedi’i ailenwi) yn ddarostyngedig i Safonau’r Gymraeg. Mae wedi cyhoeddi'r safonau sy’n berthnasol iddo a sut y bydd yn cydymffurfio â nhw mewn dogfen ar ei wefan. O ganlyniad, o ran cymryd rhan mewn adolygiadau o ffiniau’r Senedd a hwyluso defnyddio’r Gymraeg, bydd unigolion yn gallu cyfrannu at yr adolygiadau drwy gyfrwng y Gymraeg, er enghraifft drwy gyflwyno ymatebion i ymgynghoriadau neu siarad mewn gwrandawiadau cyhoeddus. Bydd yr holl ddogfennau canllaw ac adroddiadau hefyd yn cael eu cyhoeddi yn Gymraeg ac yn Saesneg.

Ar ôl cwblhau’r adolygiadau, mae’n bwysig nodi y bydd y rheoliadau sy’n gweithredu etholaethau newydd y Senedd yn y gyfraith ar ôl cwblhau adolygiadau o ffiniau yn cael eu gwneud yn Gymraeg ac yn Saesneg. Mae’r Gorchymyn sy’n nodi etholaethau presennol y Senedd - The Gorchymyn canlyniadol Etholaethau Seneddol a Rhanbarthau Etholiadol y Cynulliad (Cymru) 2006 (fel y’i diwygiwyd) - yn Saesneg yn unig. Felly, bydd enwau Cymraeg etholaethau’r Senedd yn bodoli’n gyfreithiol am y tro cyntaf, sy’n cael ei hystyried yn garreg filltir bwysig.

Yn ymarferol, fodd bynnag, mae eu henwau Cymraeg a Saesneg wedi cyfeirio at etholaethau presennol y Senedd. Mae’r Bil yn gwneud darpariaeth ar gyfer parhau â hyn, gan fod yn rhaid i’r LDBCW, fel rhan o’i adolygiadau, gynnig enwau etholaethau yn Gymraeg ac yn Saesneg, neu os yw enw’n dderbyniol yn y ddwy iaith, dylent gynnig yr un enw hwnnw. Yn y senario lle mae enwau gwahanol yn y Gymraeg a’r Saesneg, dylid cynnwys y ddau enw yn fersiynau Cymraeg a Saesneg yr adroddiadau y maent yn eu cyhoeddi fel rhan o’r adolygiad. Bydd hyn yn galluogi etholwyr i ystyried yn haws y dull a ddefnyddiwyd i adnabod yr enwau etholaethau a argymhellir yn y ddwy iaith.