Arolwg Bywyd Dyddiol: camau 1 a 2, adroddiad ansoddol a meintiol cyfunol (crynodeb)

Comisiynwyd Ipsos MORI, gan weithio gyda'r Ganolfan Newid Hinsawdd a Thrawsnewidiadau Cymdeithasol (CAST) a BRE, i gynnal Ymchwil Cartrefi COVID-19 (o'r enw “Arolwg Bywyd Dyddiol”) ym mis Medi 2020. Cynhaliwyd y prosiect ymchwil hyd at fis Rhagfyr 2021.

Mae’r ymchwil yn darparu trosolwg cadarn a chynhwysfawr o effeithiau pandemig y coronafeirws ar ymddygiadau, agweddau a phrofiadau hunan-gofnodedig aelwydydd mewn perthynas â sero net, mesurau adferiad gwyrdd a'r defnydd o ynni yn y cartref. Mae'r ymchwil yn edrych ar effeithiau gwahaniaethol ar is-grwpiau o'r boblogaeth, yn enwedig mewn perthynas â lefelau incwm, a gwydnwch disgwyliedig newidiadau. Archwiliwyd hefyd anghenion cymorth cyfranogwyr mewn perthynas â chynnal ymddygiadau sero net, ac mewn perthynas ag ymdopi ag effeithiau'r pandemig ar eu profiadau fel defnyddwyr ynni.

Mae'r ymchwil yn cynnwys dwy don o arolwg meintiol o aelwydydd a cham o ymchwil ansoddol. Cynhaliwyd adolygiadau swyddogaethol cyflym o'r dystiolaeth eilaidd oedd ar gael hefyd ar sawl pwynt yn ystod y prosiect. Mae’r adroddiad hwn yn crynhoi pob cam o’r ymchwil a gwblhawyd yng Nghymru.

Cynhaliwyd gwaith maes ar gyfer y don gyntaf rhwng 20 Tachwedd a 24 Rhagfyr 2020, a chynhaliwyd yr ail don rhwng 5 Chwefror a 16 Mawrth 2021.

Roedd gwaith maes ansoddol yn cynnwys 14 cyfweliad manwl gyda chyfranogwyr yng Nghymru, a gynhaliwyd rhwng 2 Chwefror a 18 Chwefror 2021, a chyfnod o waith maes dyddiadur ar-lein yn seiliedig ar ap gyda 3 chyfranogwr yng Nghymru a gynhaliwyd rhwng 19 Chwefror a 5 Mawrth 2021.

Drwy gydol y cyfnod ymchwil, roedd Cymru mewn cyfnodau amrywiol o gyfyngiadau cloi a ‘thorwyr cylched’ a byddai cyfranogwyr wedi ateb cwestiynau am eu hymddygiad ar y sail hon.

Ar gyfer yr arolwg meintiol, cafwyd y niferoedd canlynol o ymatebion i’r holiadur:

• ton 1: 1,687 gan 1,242 o aelwydydd (sy’n cynrychioli cyfradd ymateb o 26%)
• ton 2: 1,865 o 1,345 o aelwydydd (cyfradd ymateb 31%)

Mae mwy o fanylion am ddadansoddiad y sampl i'w gweld yn y prif adroddiad.

Mae cyfyngiadau posibl i elfen feintiol yr astudiaeth hon yn cynnwys:

• cywirdeb atgofion y cyfranogwyr, yn enwedig o ran adalw ymddygiadau cyn y cyfyngiadau symud ledled y DU a ddechreuodd ar 23 Mawrth 2020
• cynrychioldeb y sampl
• gwahaniaethau sampl rhwng samplau ar-lein a thrwy'r post sy'n arwain at gynrychioldeb is o'r sampl ar gyfer cwestiynau ar-lein yn unig
• tuedd dymunoldeb cymdeithasol
• tuedd diffyg ymateb

Roedd yr arolwg meintiol yn seiliedig ar ddyluniad trawsdoriadol yn hytrach na hydredol, sy'n golygu y gwneir cymariaethau ar sail unigol yn hytrach na chyfun, ac mae hyn yn cyfyngu ar bŵer ystadegol cymariaethau dros amser

Ar gyfer elfen ansoddol yr astudiaeth hon, y prif gyfyngiad yw diffyg cynrychioliadol y sampl (yn codi o'r meintiau sampl bach a ddefnyddir yn gyffredinol mewn ymchwil ansoddol).

Cymerwyd camau i liniaru effeithiau'r cyfyngiadau hyn lle bynnag yr oedd hynny'n bosibl, gan gynnwys defnyddio profion gwybyddol i sicrhau bod yr holiaduron yn glir ac yn hawdd i'w defnyddio; cymhwyso pwysoli data i'r data meintiol i gynyddu cynrychioldeb y sampl; cysondeb mewn dulliau arolygu dros y ddwy don i alluogi cymariaethau tebyg am debyg ar draws tonnau; a defnyddio cwotâu recriwtio ar gyfer ymchwil ansoddol i sicrhau bod ystod o gyfranogwyr yn cael eu cynnwys. Ceir rhagor o fanylion yn Atodiad Technegol y prif adroddiad.

Pa newidiadau mewn ymddygiad sy'n gysylltiedig â'r amgylchedd a ddigwyddodd ers dechrau'r cyfyngiadau symud ledled y DU?

Ymddygiadau gwastraff ac ailgylchu oedd yr ymddygiadau sero net mwyaf cyffredin a chyson ledled Cymru yn ystod dau gam y gwaith maes. Dywedodd wyth o bob deg neu fwy o’r cyfranogwyr eu bod yn ailgylchu’n gyson (92% yn Nhon 2), yn gwahanu gwastraff bwyd (83% yn Nhon 2) ac yn osgoi gwastraff bwyd (80% yn Nhon 2): mae ymddygiadau cyson yn golygu bod y cyfranogwyr wedi dweud roedden nhw'n ei wneud 'bob amser' neu 'y rhan fwyaf o'r amser'. Roedd ymddygiadau ynni cartref hefyd yn gyffredin, gydag 80% (yn Nhon 2) yn dweud eu bod yn gyson yn ceisio arbed ynni gartref a 71% yn defnyddio gwres yn ofalus.

Adroddwyd yn llai aml am ymddygiadau sydd â’r potensial mwyaf ar gyfer arbedion carbon o newid ffordd o fyw, gan gynnwys teithio llesol (gwneud neges neu deithiau ar droed neu ar feic/sgwter) y dywedodd 25% eu bod yn ei wneud yn gyson yn Nhon 2, a bwyta diet yn seiliedig ar blanhigion/lleihau cymeriant cig/llaeth (16% yn Nhon 2).   

Yn Nhon 1, roedd yn bosibl asesu newid ymddygiad ar lefel unigol rhwng y cyfnod cyn y cyfyngiadau symud cyntaf ledled y DU (a ddechreuodd ar 23 Mawrth 2020) ac amser cwblhau arolwg cam un (Tachwedd/Rhagfyr 2020).  Lle bu cynnydd yn amlder ymddygiad sero net (e.e. symudiad o 'weithiau' i 'y rhan fwyaf o'r amser'), cyfeiriwyd at hyn fel “newid ymddygiad sero net cadarnhaol” a lle bu gostyngiad mewn amlder (e.e. symudiad o 'bob amser' i 'byth'), cyfeiriwyd at hyn fel “newid ymddygiad sero net negyddol”.

Yn gyfan gwbl, adroddodd dwy ran o dair (63%) o’r cyfranogwyr yng Nghymru o leiaf un newid mewn ymddygiad sero net cadarnhaol rhwng y cyfnod cyn-bandemig ac amser arolwg Ton 1 ym mis Tachwedd/Rhagfyr 2020.   

Yn gyffredinol, nododd cyfran uwch o'r cyhoedd o leiaf un newid ymddygiad sero net cadarnhaol yn ystod Ton 1 (63%) na'r rhai a nododd o leiaf un newid ymddygiad sero net negyddol (57%).

Gwelwyd y lefelau uchaf o newidiad ymddygiad sero cadarnhaol rhwng y cyn y cyfnod clo a Thon 1 y gwaith maes ar gyfer gweithio gartref yn hytrach na chymudo i'r gwaith, prynu dim ond yr hyn sydd ei angen arnoch chi, garddio fel hobi ac osgoi gwastraff bwyd.  Gallai’r holl ymddygiadau hyn fod mewn rhyw ffordd neu’i gilydd yn gysylltiedig â’r cyfyngiadau, canllawiau ar leihau nifer y teithiau siopa a newyddion/cyhoeddusrwydd am brinder bwyd a brofwyd yn ystod y cyfyngiadau symud cyntaf. Nid oedd yr holl gyfranogwyr mewn gwaith, ac felly nid oedd y newid ymddygiad sero net cadarnhaol hwn yn berthnasol i bawb.   Dylid nodi hefyd bod cryn ddadlau gwyddonol ynghylch a yw gweithio gartref yn sero net cadarnhaol.  

Adroddwyd am newidiadau sero net cadarnhaol yn amlach na newidiadau sero net negyddol. Mewn ychydig o achosion, fodd bynnag, gwelwyd newid sero net negyddol sylweddol, yn cyfateb i, neu'n rhagori ar lefelau newid cadarnhaol yn y categori hwnnw (er enghraifft ar gyfer cynllunio gwyliau dim hedfan a defnyddio trafnidiaeth gyhoeddus). Dylid cofio y gallai rhai pobl fod wedi bod yn ateb eu bod yn cynllunio llai o wyliau o gwbl, yn hytrach na chynllunio mwy o wyliau sy'n cynnwys hedfan.

Ar gyfer y rhan fwyaf o ymddygiadau sero net yr ymdriniwyd â nhw yn yr ymchwil, bu newidiadau sylweddol yn gyson i gyfrannau'r oedolion yng Nghymru sy’n perfformio’r ymddygiad rhwng dechrau’r cyfnod clo cyntaf ledled y Deyrnas Unedig ac amser gwaith maes Ton 1 (Tachwedd/Rhagfyr 2020). Roedd newidiadau rhwng Ton 1 a Thon 2 yr arolwg (Chwefror/Mawrth 2020) yn llai cyffredin ac yn tueddu i fod yn llai.

Newid ymddygiad sero net negyddol allweddol a welwyd oedd y symudiad oddi wrth ddefnyddio trafnidiaeth gyhoeddus a thuag at ddefnyddio ceir preifat.  Ar lefel y boblogaeth, gostyngodd y gyfran a ddywedodd eu bod yn defnyddio trafnidiaeth gyhoeddus yn gyson 5 pwynt canran o 11% cyn cloi i lawr i 8% yn Nhon 2. Fodd bynnag, dylid nodi bod cynnydd hefyd mewn teithio llesol (gwneud negeseuon/teithiau ar droed neu ar feic/sgwter) dros yr un cyfnod a gododd 5 pwynt canran o 20% cyn cloi i lawr i 25% yn Nhon 2. 

Beth oedd y cymhellion ar gyfer newid, a pha ran y gwnaeth poeni am newid hinsawdd ei chwarae yn hyn?

Yn Nhon 1, gofynnwyd i'r rhai a adroddodd am newidiadau sero net cadarnhaol am eu cymhellion dros wneud hynny. Buddion ariannol a buddion lles corfforol a meddyliol ymddygiadau sero net oedd ysgogwyr pwysicaf dechrau neu gynyddu (gan dderbyn sgoriau pwysigrwydd cymedrig o 3.78 a 3.32 allan o 5 yn y drefn honno), yn fwy na phryder am yr amgylchedd (sgôr pwysigrwydd cymedrig: 2.80). Gofynnwyd i'r cyfranogwyr raddio 5 cymhelliant dros unrhyw newidiadau ymddygiad sero net cadarnhaol: mae sgôr gymedrig uchel (allan o 5) yn nodi bod y cymhelliant yn ddylanwad pwysicach ar y newidiadau ymddygiad sero net cadarnhaol yr adroddwyd arnynt.

Hyd yn oed pan oedd y pryder am yr amgylchedd yn uchel, nid oedd newid ymddygiad yn adlewyrchu hyn pob tro. Nid y rhai a ddywedodd eu bod yn poeni fwyaf am newid yn yr hinsawdd oedd y mwyaf tebygol o fod wedi gwneud newidiadau sero net cadarnhaol bob amser, er ei bod yn nodedig bod eu lefelau sylfaenol o ymddygiadau sero net cyn y pandemig yn tueddu i fod yn fwy sero net cadarnhaol na chyfartaledd Cymru gyfan.

Credai mwyafrif cryf o gyfranogwyr yng Nghymru (84% yn Nhon 1 ac 82% yn Nhon 2) mewn newid hinsawdd anthropogenig (h.y. bod gweithgareddau dynol yn cyfrannu at newid hinsawdd). Roedd y rhan fwyaf (76% yn Nhon 1, 71% yn Nhon 2) hefyd yn credu y byddai newid yn yr hinsawdd yn effeithio’n negyddol ar y Deyrnas Unedig yn ystod eu hoes. Yn y ddwy don, roedd y rhai a nododd newidiadau ymddygiad sero net cadarnhaol yn fwy tebygol na’r rhai nad oeddent yn adrodd am newidiadau o’r fath o gytuno â phob datganiad, er bod cyfranogwyr hŷn yn llai tebygol o gytuno y bydd effeithiau negyddol i’w gweld yn eu hoes na chyfranogwyr iau.

Cynyddodd y pryder ynghylch newid yn yr hinsawdd ar ôl i’r pandemig ddechrau, ac arhosodd yn uchel i 2021. Yn y ddwy Don o waith maes, dywedodd tua thri chwarter (78% Ton 2) eu bod o leiaf yn poeni rhywfaint am newid hinsawdd ac roedd traean (33%) yn bryderus iawn neu'n hynod bryderus. Yn Nhon 1, gofynnwyd hefyd i’r cyfranogwyr faint yr oedd lefel eu pryder wedi newid ers dechrau’r cyfnod clo cyntaf ledled y Deyrnas Unedig, a dywedodd un rhan o bump (21%) eu bod yn poeni mwy ar yr adeg y gwnaethant gwblhau’r arolwg (Tachwedd/Rhagfyr 2020), er i’r mwyafrif nid oedd lefel eu pryder wedi newid (69%).

Dywedodd y rhan fwyaf eu bod yn cefnogi adferiad gwyrdd, er bod hyn yn dibynnu ar sut y cyflwynir adferiad gwyrdd. Dywedodd dwy ran o dair o’r cyfranogwyr (65% yn Nhon 2) yng Nghymru eu bod yn dymuno gweld adferiad economaidd gwyrdd o’r pandemig COVID-19, ac roedd cefnogaeth gref i bolisïau sy’n creu swyddi gwyrdd (78%). Fodd bynnag, dywedodd llai (46%) y byddent yn gwrthwynebu polisïau a fyddai’n hybu twf economaidd ar draul yr amgylchedd. Yn y ddwy don, roedd y rhai a ddisgrifiodd eu hunain yn bryderus am newid yn yr hinsawdd yn dangos mwy o gefnogaeth i bolisïau sy'n cefnogi adferiad economaidd gwyrdd na'r rhai nad oeddent yn poeni.

A yw'r cyfranogwyr eisiau parhau â newidiadau?

Awgrymodd canfyddiadau bod rhai newidiadau ymddygiad sero net cadarnhaol ymhlith aelwydydd yng Nghymru yn debygol o barhau yn yr hir dymor. Mynegodd cyfranogwyr arolwg Ton 1 a adroddodd newidiadau ymddygiad ar lefel unigolion awydd cryf i gynnal y newidiadau hyn, a hefyd disgwyliadau uchel y byddent yn gwneud hynny.

Ychydig iawn o awydd a ddangosodd cyfranogwyr Ton 2 i gyflawni llai o ymddygiadau sero net unwaith y bydd cyfyngiadau COVID-19 yn cael eu dileu. Ar y cyfan, roedd cyfranogwyr eisiau cynnal ymddygiad ar eu lefelau presennol, ac roeddent yn fwy tebygol o ddweud eu bod yn gobeithio cynyddu ymddygiadau sero net nag o fod eisiau eu lleihau. Y prif eithriad i hyn oedd gweithio o gartref yn hytrach na chymudo i’r gwaith: dywedodd dwy ran o bump (42%) o’r rhai a oedd yn gwneud hyn yn gyson eu bod am ei wneud yn llai ar ôl i gyfyngiadau gael eu dileu, ac ychydig o’r rhai nad oeddent yn gwneud hynny’n gyson a oedd am wneud hynny yn fwy.

Fodd bynnag, unwaith eto ar gyfer rhai o’r ymddygiadau sero net sy’n cael yr effaith fwyaf, roedd yr awydd i gynnal ymddygiadau tuag at ben isaf y raddfa:

• o'r 13% a oedd yn cynllunio mwy o wyliau nad oes angen hedfan i'w cyrraedd ar adeg arolwg Ton 1, dywedodd 43% eu bod eisiau parhau i wneud hynny
• o’r 6% a oedd yn dilyn diet yn seiliedig ar blanhigion yn gyson/lleihau cymeriant cig/llaeth yn Nhon 1, dywedodd 51% eu bod am barhau i wneud hynny
• mewn cymhariaeth, o'r 9% a oedd yn ceisio arbed ynni gartref ar adeg yr arolwg Ton 1, dywedodd 97% eu bod am barhau i wneud hynny.

Sut mae newidiadau yn amrywio ar draws grwpiau demograffig, gyda ffocws penodol ar aelwydydd tlawd o ran tanwydd?

Roedd y rhai a dreuliodd fwy o amser gartref ers y cyfnod clo cyntaf ledled y DU yn fwy tebygol o fod wedi gwneud un neu fwy newid ymddygiad sero net cadarnhaol. Roedd cyfranogwyr iau ac aelwydydd â phlant yn tueddu i fod wedi gwneud mwy o newidiadau.

Roedd y grwpiau a oedd yn fwyaf tebygol o fod wedi gwneud y nifer fwyaf o newidiadau ymddygiad sero net cadarnhaol rhwng cyn y cyfnod cloi a Thon 1 (h.y. a nododd chwech neu fwy o newidiadau cadarnhaol) yn cynnwys pobl iau (dan 44 oed); y rhai sy'n byw ar aelwydydd mwy, sydd weithiau'n aml-genhedlaeth; a'r rhai sydd dan bwysau ariannol, ond nad ydynt wedi ymddeol.

Roedd y mathau o newidiadau ymddygiad a adroddwyd gan gyfranogwyr hefyd yn amrywio yn ôl amgylchiadau. Er enghraifft, roedd cyfranogwyr dan bwysau ariannol, ac yn arbennig rhai mewn aelwydydd sy'n debygol o fod yn dlawd o ran tanwydd, yn sylweddol fwy tebygol o nodi eu bod wedi gwneud newidiadau sero net cadarnhaol yn ymwneud ag arbed ynni yn cynnwys defnyddio gwres yn ofalus, golchi dillad ar 30ºC neu'n is, a cheisio arbed ynni gartref. Mae hefyd yn nodedig mai cyfranogwyr a oedd wedi gwneud y newidiadau sero net mwyaf cadarnhaol, ac yn arbennig y rhai a oedd dan bwysau ariannol, oedd fwyaf tebygol hefyd o ddweud mai pwrpas y newidiadau hyn oedd arbed arian, yn hytrach nag am resymau eraill (e.e. llesiant, pryder hinsawdd).  

I'r gwrthwyneb, y grwpiau a oedd fwyaf tebygol o fod wedi gwneud dim newidiadau mewn ymddygiad sero net cadarnhaol o gwbl oedd pobl hŷn/wedi ymddeol; y rhai nad oes ganddynt blant ar eu haelwydydd a chyfranogwyr yn y Canolbarth. Yn ogystal, roedd aelwydydd ar incwm uwch ac a nododd lai o broblemau/materion ariannol hefyd yn fwy tebygol o ddweud nad oeddent wedi newid ymddygiad o gwbl.  

Pa gefnogaeth sydd ei hangen ar y cyhoedd i gynnal newidiadau yn yr hir dymor?

Gallai ymyriadau polisi a chymhellion i annog pobl i gynnal ymddygiadau sero net yn y tymor hwy fod yn ddefnyddiol, o ystyried yr amrywiad ar draws ymddygiadau. Roedd ffactorau ariannol a llesiant yn ysgogwyr pwysicach o newid ymddygiad sero net cadarnhaol na phryder am yr amgylchedd, hyd yn oed i'r rhai a oedd wedi gwneud nifer fwy (6+) o newidiadau sero net cadarnhaol.

Pan ofynnwyd iddynt yn uniongyrchol beth allai Llywodraeth Cymru ei wneud i helpu’r cyhoedd i gynnal ymddygiadau sero net cadarnhaol roedd cyfranogwyr yn ffafrio’n gryf ‘moron’ dros ‘ffyn’. Darparu cymorth ariannol, cymorthdaliadau neu gymhellion oedd y mecanwaith cymorth y gofynnwyd amdanynt amlaf (gan 31%). Awgrymwyd yn gyffredin hefyd welliannau i seilwaith a gwasanaethau.

Teimlai’r rhai a gymerodd ran yn yr ymchwil ansoddol y gallai’r pandemig ddarparu dysg i Lywodraeth Cymru ynghylch polisi hinsawdd. Teimlai cyfranogwyr ansoddol a oedd wedi mynegi cryn bryder am newid yn yr hinsawdd a chefnogaeth i adferiad economaidd gwyrdd fod y pandemig wedi dangos pa mor ddefnyddiol oedd gweithredu pendant a chyfathrebu clir ar ran y llywodraeth o ran newid ymddygiad y cyhoedd.

Teimlai cyfranogwyr ansoddol a oedd yn llai pryderus am newid yn yr hinsawdd ac yn llai cefnogol i adferiad economaidd gwyrdd, oherwydd y problemau economaidd a grëwyd gan y pandemig, mai’r flaenoriaeth ar ôl y pandemig ddylai fod hyrwyddo’r economi yn hytrach na brwydro yn erbyn newid yn yr hinsawdd.

Beth fu effaith anawsterau ariannol sy'n gysylltiedig â'r pandemig?

Archwiliodd yr ymchwil anawsterau ariannol cyfranogwyr yn gyffredinol, ac o safbwynt gwariant cynyddol ar filiau ynni.

Ar gyfartaledd, dywedodd dau o bob pump (39%) o gyfranogwyr Cymru yn ystod Ton 2 eu bod yn ei chael yn anoddach rheoli arian ar adeg cwblhau'r arolwg, o'i gymharu â chyn y cyfnod clo cyntaf ledled y DU. Roedd y grwpiau a oedd yn arbennig o debygol o ddweud eu bod yn profi pwysau ariannol yn cynnwys cyfranogwyr iau, aelwydydd â phlant dan bump oed, a’r rhai mewn aelwydydd incwm is a/neu aelwydydd sy’n debygol o fod yn dlawd o ran tanwydd. Roedd pobl hŷn (65+) yn llai tebygol o ddweud eu bod yn dioddef pwysau ariannol na rhai dan 65 oed.

Canfu llawer o gyfranogwyr eu bod hefyd o dan bwysau ariannol cynyddol o ganlyniad i fwy o ddefnydd o ynni yn gysylltiedig â’r cyfyngiadau symud/treulio mwy o amser gartref.

Yn ystod y ddwy don, ac yn adlewyrchu’r cyfyngiadau cloi oedd ar waith ar adeg y gwaith maes, dywedodd tua naw o bob deg (91% Yn Nhon 2, i fyny o 84% yn Nhon 1) bod eu haelwyd yn treulio mwy o amser gartref pan wnaethant gwblhau'r arolwg, o'i gymharu â chyn y cyfyngiadau symud cyntaf ledled y DU. Dywedodd dwy ran o bump (45%) fod rhywun o'u cartref wedi gweithio gartref yn ystod y saith niwrnod diwethaf yn ystod Ton 2.

Yn Nhon 1 (Tach/Rhag 2020), dywedodd mwy na hanner (54%) y cyfranogwyr yng Nghymru eu bod yn defnyddio mwy o ynni ar adeg cwblhau'r arolwg nag yn y cyfnod cymharol y flwyddyn flaenorol, cyn y cyfnod clo cyntaf ledled y DU. Cododd hyn yn sylweddol yng Nghymru i saith o bob deg (69%) o’r rhai a gyfwelwyd yn Nhon 2 (Chwefror/Mawrth 2021, er y dylid nodi bod gwaith maes Ton 2 wedi digwydd yn ystod cyfnod arbennig o oer yn y DU).

Teimlwyd bod y lefelau uwch hyn o ddefnydd ynni, ynghyd â phwysau ariannol cyffredinol, yn trosi’n fwy o anawsterau ariannol, gan fod mwy na thri o bob deg (31% Ton 1, 36% Ton 2) wedi dweud eu bod yn ei chael hi’n anoddach cadw i fyny gyda'u biliau ynni o gymharu â'r un adeg y llynedd. Dywedodd bron i hanner yr holl gyfranogwyr (45% ar bob ton) eu bod yn torri gwariant yn ôl mewn rhyw ffordd i reoli eu biliau ynni yn well, gan gynnwys 16% a ddywedodd eu bod wedi torri gwariant yn ôl ar fwyd.

Yn ogystal, dywedodd chwarter y cyfranogwyr (24% yn Nhon 2) eu bod wedi gwneud newidiadau ‘dogni ynni’ yn y cartref, gyda’r rhan fwyaf o’r rhain yn dweud eu bod wedi gwneud hynny oherwydd pryderon ynghylch fforddio biliau ynni (dywedodd 79% o’r rhai a adroddodd 'ddogni ynni' yn Nhon 2 fod hyn oherwydd pryderon o'r fath). Mae enghreifftiau o newidiadau 'dogni ynni' yn cynnwys gwresogi'r cartref am lai o oriau, i dymheredd is neu gynhesu llai o ystafelloedd nag o'r blaen. Roedd rhai hefyd yn lleihau/osgoi defnydd o offer.

Dywedodd chwarter o'r rheiny mewn aelwydydd yng Nghymru sy'n debygol o fod yn dlawd o ran tanwydd na allent fforddio gwresogi eu haelwydydd i lefel gyfforddus (32% v 21% ar gyfartaledd), neu eu bod yn dogni'r defnydd o ynni oherwydd pryderon ariannol (38% v 26% ar gyfartaledd).

Er y gellir ystyried ymddygiadau sy’n lleihau’r defnydd o ynni yn fuddiol oherwydd y gallant leihau allyriadau carbon, nid oes unrhyw awgrym bod y rhain yn ganlyniadau polisi cadarnhaol mewn cyd-destunau lle mae newidiadau’n cael eu gwneud allan o reidrwydd i arbed arian.

Beth yw'r effeithiau posibl ar bolisi tymor byr, tymor canolig a thymor hwy? 

Mae yna hefyd nifer o oblygiadau pwysig i'r ffordd y mae Llywodraeth Cymru yn cyfathrebu â'r cyhoedd ynghylch gwneud neu gynnal newidiadau ymddygiad sero net cadarnhaol:

Gellid amlygu arbed arian a gwella lles corfforol a meddyliol fel buddion canolog newid ymddygiad, gan fod y rhain yn ysgogiadau pwysicach i’r rhai oedd wedi newid ymddygiadau nag ysgogiadau i ddiogelu'r amgylchedd neu osgoi newid hinsawdd.

Gallai lefelau cynyddol o wybodaeth am oblygiadau gwahanol ymddygiadau helpu pobl i wneud dewisiadau gwell am ymddygiadau yn y dyfodol. Gall dealltwriaeth wael o effaith amgylcheddol newidiadau sero net cadarnhaol fod yn cyfyngu i ba raddau y mae'r amgylchedd yn cael ei ystyried neu ei ôl-resymoli fel sbardun i newid. Er enghraifft, roedd pobl a oedd yn poeni am newid yn yr hinsawdd yn fwy tebygol o adrodd am newid ymddygiad sero net negyddol yn ymwneud â hedfan. Mae hyn yn awgrymu bod gwybodaeth y cyhoedd am effeithiau carbon hedfan, neu barodrwydd y cyhoedd i gysylltu gwerthoedd a chamau gweithredu ar gyfer yr ymddygiad hwn, yn parhau i fod yn isel.

Mae cydbwysedd o sbardunau emosiynol a rhesymegol yn debygol o fod yn bwysig wrth achosi newid ymddygiad sero net cadarnhaol. Mae pryder personol am newid yn yr hinsawdd wedi'i gysylltu'n gryfach â newid ymddygiad sero net cadarnhaol nag ystyriaeth fwy rhesymol neu gyfrifedig o'r materion, er enghraifft disgwyl y bydd yna effeithiau negyddol newid yn yr hinsawdd yn ystod oes yr unigolyn.

O ran goblygiadau polisi ehangach, mae'r canfyddiadau'n amlygu nifer o anghenion cymorth ymhlith y cyhoedd yng Nghymru. Er bod newidiadau ymddygiad yn sero net yn 'gadarnhaol', nid ydynt bob amser yn ddangosyddion cadarnhaol nac yn dylanwadu ar les. Mae hyn yn cael ei ddangos gan effaith anghymesur y pandemig ar ymddygiad gwresogi a defnyddio ynni ar aelwydydd sy’n debygol o fod yn dlawd o ran tanwydd. Mae hyn yn cynnwys lefelau uwch o ymddygiad dogni ynni, pryder am filiau ynni a gorbryder mawr.

At hynny, mae'r tebygolrwydd is o gynnal ymddygiadau sydd â pheth o effaith gadarnhaol sero net mwyaf posibl yn awgrymu y gallai fod angen mesurau cymorth er mwyn cynnal y newidiadau hyn.

Awduron: Bridget Williams, Alice Walford, Charlie Peto, Kate Mesher (Ipsos Mori)

Safbwyntiau’r ymchwilwyr sy’n cael eu mynegi yn yr adroddiad yma, ac nid ydynt o reidrwydd yn cynrychioli safbwyntiau Llywodraeth Cymru.

I gael rhagor o wybodaeth, cysylltwch â:
E-bost: ymchwildyfodolcynaliadwy@llyw.cymru

Rhif Ymchwil Gymdeithasol: 40/2022
ISBN digidol 978-1-80364-280-2

Image