Integreiddio mudwyr: ymchwil i wasanaethau dehongli ieithoedd tramor - Adran 1: crynodeb gweithredol

Mae Llywodraeth Cymru yn credu ei bod yn hanfodol bod pob mudwr dan orfod yn gallu cael mynediad i bob gwasanaeth angenrheidiol yn effeithiol.  Mae'n hanfodol, nid yn unig i'w hiechyd a'u lles, ond hefyd i integreiddio a ffynnu'n llwyddiannus i'w cymunedau lletyol.  I lawer o fudwyr dan orfod, mae mynediad at wasanaethau dehongli iaith dramor priodol yn allweddol i'r llwyddiant hwn.

O ran yr ymchwil hwn, nododd Llywodraeth Cymru y nodau a'r amcanion canlynol:

• darparu trosolwg manwl o'r gwasanaethau dehongli ieithoedd tramor cyfredol a ddarperir i Fudwyr Dan Orfod sy'n byw yng Nghymru
• penderfynu pa mor dda mae'r gwasanaethau dehongli ieithoedd tramor a ddarperir i fudwyr dan orfod sy'n byw yng Nghymru yn cynnig cefnogaeth ddigonol ac amserol
• cynnig argymhellion hyfyw ar gyfer datblygu polisi yn y dyfodol a allai wella'r gwasanaethau dehongli ieithoedd tramor a ddarperir i Fudwyr Dan Orfod sy'n byw yng Nghymru

Er mwyn cyflawni'r nodau hyn, roedd Llywodraeth Cymru yn gofyn am ymchwil gyfranogol gyda phum carfan o bobl sy'n defnyddio, trefnu, comisiynu, neu ddarparu gwasanaethau dehongli ieithoedd tramor ar gyfer Mudwyr Dan Orfod yng Nghymru.  Roedd y dull ansoddol hwn yn canolbwyntio ar wybodaeth a chanfyddiadau cyfranogwyr sy'n gweithio yn, neu'n derbyn y gwasanaeth. Roedd hyn yn golygu ymgysylltu â chyfranogwyr i fyfyrio ar eu profiadau o fewn y system, gan symud ymlaen i'w hasesiad o sut y gellir gwella'r system. Y pum carfan oedd:  

1. poblogaeth mudwyr dan orfod Cymru
2. darparwyr dehongli ffurfiol
3. dehonglwyr anffurfiol
4. rhanddeiliaid yn y sector cyhoeddus, asiantau comisiynu a swyddogion mudo/integreiddio
5. Sefydliadau cefnogi mudwyr dan orfod trydydd sector a chyrff cymorth cymunedol gwirfoddol

Mae'r adroddiad hwn yn cyflwyno canfyddiadau ac argymhellion yr ymchwil sydd wedi'u cynllunio i ymateb i nodau ac amcanion yr astudiaeth. Arweiniwyd yr adolygiad hwn drwy weithio o fewn egwyddorion ac arferion systemau, a dadansoddi theori wedi'u seilio. Cynhaliwyd yr ymchwil yn ystod hanner cyntaf 2022.  

Ar gyfer pob carfan, roedd yna lawer o ganfyddiadau. Y canfyddiadau a restrir isod yw'r rhai lle'r oedd cefnogaeth ar draws y carfannau.

Cydnawsedd dehonglydd / mudwr dan orfod

Gwnaeth bron pob ymatebwr, ar ryw ffurf neu'i gilydd, sylwadau ar y diffyg cydnawsedd 'yn rhy aml o lawer' o ran y dehonglydd a'r mudwr dan orfod.  Awgryment y dylai paru'r mudwr dan orfod gyda dehonglydd gynnwys:

• materion tafodieithol
• cefndir cymdeithasol-ddiwylliannol
• cefndir gwrthdaro sifil
• rhywedd
• crefydd/mudiad, a
• statws lesbiaidd, hoyw, deurywiol, a thrawsryweddol a mwy (LHDTC+)

Wyneb yn wyneb yn hytrach na’r ffôn

Dehongli wyneb yn wyneb oedd yn cael ei ffafrio tra nad oedd y defnydd o wasanaethau ffôn yn boblogaidd. Cafodd y defnydd o fideo-gynadledda ei gefnogi fel dewis arall yn lle gwasanaethau ffôn.

Awgrymwyd bod Llywodraeth Cymru yn creu system dehonglwyr cyffredinol

Awgrymodd pob sefydliad cefnogi, ynghyd â hanner y dehonglwyr anffurfiol, y dylai Llywodraeth Cymru greu gwasanaeth dehongli cyffredinol symlach sy'n ystyried anghenion y trydydd sector yn ogystal â phobl sy'n defnyddio gwasanaethau.

Awgrymwyd bod y Sector Cyhoeddus yn darparu cyllidebau dehongli penodol

Roedd pob sefydliad cefnogi mudwyr dan orfod a gafodd gymorth ariannol gan y sector cyhoeddus yn credu nad yw costau dehongli yn cael eu hystyried yn briodol o fewn cyllid grant. 

Awgrymwyd bod Llywodraeth Cymru yn creu canllawiau sensitifrwydd / cod ymarfer

Cefnogwyd yr awgrym hwn gan yr holl gyrff cymorth mudwyr. Roedd pob dehonglydd anffurfiol yn chwilio am gefnogaeth ond ni wnaethant ei fynegi yn y termau hyn.  Roedd y cyrff cefnogi’n teimlo, er bod gan y gwasanaethau cyfieithu a oedd yn cael eu rhedeg yn breifat i gyd godau ymarfer, nid oedd bob amser yn glir eu bod yn cael eu dilyn.

Yr angen am hybiau cymorth cymunedol traws-sefydliad i gefnogi mudwyr, cyrff cefnogi a dehonglwyr anffurfiol

Awgrymwyd creu rhyw fath o hybiau cymorth gan 57% o'r dehonglwyr anffurfiol a dau sefydliad cymorth cymunedol. Gallai creu hybiau cymunedol daearyddol sy'n cwmpasu, ond sy'n annibynnol o'r cyrff cymorth yn eu lleoliad, helpu i:

• ddatblygu systemau cefnogi cyfoedion ehangach a chyfoethocach
• creu cyfnewid gwybodaeth gwerthfawr
• hwyluso gwell dealltwriaeth o'r gwasanaethau dehongli anffurfiol ehangach
• darparu gwasanaethau dehongli ieithoedd tramor am ddim (ffurfiol ac anffurfiol) i bob mudwr dan orfod mewn hybiau cymunedol a hefyd drwy sefydliadau'r trydydd sector
• rhoi cefnogaeth i ddehonglwyr cymunedol

Hyrwyddo a hwyluso hawliau unigolion i ddehongli ieithoedd tramor

Rhaid i gyrff cyhoeddus sicrhau bod gan bawb, gan gynnwys mudwyr dan orfod, beth bynnag fo'u hanghenion iaith a chyfathrebu, fynediad cyfartal i'w gwasanaethau.

Annog gwell cydnawsedd rhwng dehonglwyr / mudwyr dan orfod / defnyddwyr iaith arwyddion

Gall cydnawsedd rhwng cleient a dehonglydd fod yn allweddol i wasanaeth effeithiol, ac i gyflawni hyn, rhaid rhoi prosesau cadarn ar waith. Mae'r dystiolaeth yn dangos y gall diffyg cydnawsedd (crefyddol, rhywedd, gwahaniaethau diwylliannol, rhagfarn LHDT+ a thafodiaith) gael effaith uniongyrchol ar y canlyniadau ar gyfer mudwyr dan orfod. Er mwyn helpu i sicrhau'r cydnawsedd hwn:

• casglu’r data priodol ar fudwyr dan orfod
• creu prosesau archebu cadarn a rennir
• caniatáu i ddefnyddwyr iaith arwyddion ddewis eu dehonglwyr
• ystyried anghenion cymorth iechyd meddwl y mudwyr dan orfod

Archwilio creu cod ymddygiad cyffredin

Gallai cod ymddygiad cyffredin hwyluso trefniadau dehonglydd mwy priodol, o ran paru cleient i ddehonglydd; a disgwyliad cytbwys o ansawdd y gwasanaeth.

Archwilio creu Cymuned Rhwydweithiau Ymarfer rhanbarthol ar gyfer dehonglwyr cymunedol

Mae dehonglwyr anffurfiol yn aml yn ynysig iawn, heb dderbyn fawr ddim cefnogaeth gan neb.  Mae creu Cymunedau Ymarfer yn cynnig ateb cryf. Cânt eu ffurfio gan bobl sy'n cymryd rhan mewn gweithgareddau tebyg, sydd â nodau tebyg, ac sy’n gweithio o fewn yr un maes o ymdrech ddynol. Maent yn ffordd hynod effeithiol o gefnogi pobl a gallant:

• darparu / hwyluso hyfforddiant cydraddoldeb, hawliau dynol ac ymwybyddiaeth ddiwylliannol hygyrch
• annog ymwybyddiaeth ynghylch pwysigrwydd cydnawsedd dehonglwyr / mudwyr dan orfod
• darparu hyfforddiant ar derminoleg broffesiynol, gan gynnwys meddygol a chyfreithiol
• darparu hyfforddiant GDPR
• hwyluso creu cod ymddygiad a rennir
• darparu cymorth iechyd meddwl a lles i ddehonglwyr anffurfiol

Recriwtio, hyfforddi a chadw dehonglwyr cymunedol

Archwilio ffyrdd o gefnogi dehonglwyr cymunedol i gymhwyso fel dehonglwyr i o leiaf Lefel 3. Dylid hefyd ystyried cefnogi'r broses o gymryd rhan yn Dehongli Lefel 4 Iechyd a/neu Gyfiawnder Troseddol. Dylai fod yn ofynnol i bob dehonglydd sy'n gweithio o fewn y byd cyhoeddus ymgymryd â chwrs sylfaenol Ymddygiad Proffesiynol mewn Dehongli yn y Gwasanaeth Cyhoeddus.  Dylid ystyried cefnogi dehonglwyr cymunedol i wneud hynny.

Statws proffesiynol gwasanaethau Dehongli a Chyfieithu ieithoedd tramor

Dylai Llywodraeth Cymru ymchwilio i ddichonoldeb ffurfioli, rheoleiddio a diogelu statws proffesiynol gwasanaethau dehongli a chyfieithu ieithoedd tramor yng Nghymru. Ar hyn o bryd, nid oes hunaniaeth broffesiynol ffurfiol o ddehonglwyr na chyfieithwyr fel proffesiwn rheoledig yn y DU.

Pob dehonglydd i ymgymryd â hyfforddiant cydraddoldeb ac ymwybyddiaeth ddiwylliannol

Archwilio ffyrdd o ddarparu ac annog dehonglwyr cymunedol a phroffesiynol i ymgymryd â hyfforddiant cydraddoldeb ac ymwybyddiaeth ddiwylliannol priodol.

Gwasanaeth Cyfieithu Cymru (GCC / WITS) i ehangu ei wasanaeth i elusennau a'r trydydd sector

Dylai gwasanaeth GCC ymchwilio’n ofalus i ddichonoldeb ehangu darpariaeth gwasanaethau i elusennau a'r trydydd sector yng Nghymru. 

Mabwysiadu technoleg ac arloesedd

Er y cydnabyddir bod dehongli wyneb yn wyneb yn well yn y rhan fwyaf o amgylchiadau, dylid hefyd annog gwasanaethau cyhoeddus yng Nghymru i fabwysiadu datblygiadau arloesol technolegol i wella hygyrchedd a darpariaeth gwasanaethau dehongli ieithoedd tramor. Wrth gymharu cynadledda fideo wyneb yn wyneb o bell (Zoom, Microsoft Teams ayb) i ddefnyddio ffôn, cynadledda fideo oedd y dull a ffefrir o bell ffordd.

Cyrff llywodraethol i ddarparu gwybodaeth wedi'i gyfieithu yn haws, gan gynnwys:

• Gwybodaeth am yr holl wasanaethau sydd ar gael.
• Manylion am yr holl wasanaethau dehongli sydd ar gael a sut i gael mynediad atynt.
• Llenyddiaeth sy'n amlinellu'r gwahanol gyrff cymorth yng Nghymru, awdurdodau lleol a darparwyr iechyd yn darparu llenyddiaeth wedi'i chyfieithu sy’n manylu ar eu holl wasanaethau.
• I bobl sy'n anllythrennog, gellid darparu'r wybodaeth hon drwy sain neu fideo hygyrch.

Recriwtio mwy o staff o gymunedau Du, Asiaidd a Lleiafrifoedd Ethnig

Dylai Llywodraeth Cymru annog sefydliadau cymorth mudwyr dan orfod i ystyried y ffordd orau y gellir gwneud hynny. 

Sicrhau bod cyllid Llywodraeth Cymru i sefydliadau sy'n gweithio yn y maes hwn yn cynnwys elfen ar gyfer costau dehongli ieithoedd tramor

I gefnogi sefydliadau sy'n derbyn cymorth ariannol o'r sector cyhoeddus, fel ychwanegiad i'w cyllideb prosiect, dylai'r grant gynnwys gwir gostau gwasanaethau dehongli ieithoedd tramor.

Archwilio gwelliannau i ddarpariaeth gwasanaethau dehongli iaith arwyddion

Mae'r amseroedd aros ar gyfer dehongli iaith arwyddion ym mhob iaith yn annerbyniol. Er bod hyfforddiant eisoes ar gael, mae nifer y cyfieithwyr yn aros yn sefydlog ac amseroedd aros yn uchel. Y dasg felly yw gwneud y gorau o effeithlonrwydd yr adnoddau presennol ar draws y DU. Gallai'r defnydd gwell o dechnoleg fideo byw fod yn newid sylfaenol, fel y gallai meddalwedd gaiff ei yrru gan ddeallusrwydd artiffisial.

Cyrff cyhoeddus yn cyflogi dehonglwyr yn uniongyrchol

Gallai cyflogaeth uniongyrchol ar gyfer yr ieithoedd mwyaf poblogaidd fod yn ffordd ymlaen yn Abertawe, Caerdydd a Chasnewydd.                        

Creu systemau cwyno ac adborth

Yn ystod yr astudiaeth hon, rhannwyd llawer o achosion lle mae ansawdd ac agweddau dehonglwyr wedi cael effaith negyddol ar ganlyniadau sawl mudwr dan orfod, ac nid oedd yr un ohonynt yn ymwybodol o weithdrefn gwyno.